Oficyna Wydawnicza "Impuls"

Wstęp    

Rozdział I 
Geneza i rozwój tendencji integracyjnych w edukacji   

1. Prekursorzy tendencji integracyjnych w edukacji    
1.1. Idea integracji w myśli pedagogicznej okresu odrodzenia   
1.2. Idea integracji w poglądach pedagogicznych XVII i XVIII wieku   
1.3. Tendencje integracyjne w edukacji w poglądach pedagogicznych XIX i XX wieku   

2. Rozwój podstaw teoretycznych kształcenia integracyjnego w XX wieku
2.1. Podstawy teoretyczne kształcenia integracyjnego w XX wieku – założenia wstępne 
2.2. Integracja społeczna osób niepełnosprawnych w poglądach i działalności papieża Jana Pawła II 
2.3. Początki teorii kształcenia integracyjnego na świecie  
2.4. Teoria kształcenia integracyjnego w poglądach polskich pedagogów, socjologów i psychologów w XX wieku

3. Modele edukacji integracyjnej we współczesnym świecie
3.1. Modele kształcenia integracyjnego – wprowadzenie
3.2. Przykłady rozwiązań w kształceniu osób niepełnosprawnych na świecie
3.2.1. Model kształcenia uczniów niepełnosprawnych w Niemczech
3.2.2. Model kształcenia integracyjnego w Anglii
3.2.3. Model edukacji integracyjnej we Włoszech
3.2.4. Model edukacji integracyjnej w Danii 
3.2.5. Japoński model kształcenia osób niepełnosprawnych 

4. Koncepcje integracyjne w teorii i doświadczeniach w Polsce współczesnej 
4.1. Koncepcje kształcenia integracyjnego w Polsce – zagadnienia ogólne
4.2. Koncepcja pełnej integracji w kształceniu
4.3. Koncepcja integracji niepełnej w kształceniu
4.4. Koncepcja integracji częściowej w kształceniu
4.5. Inne koncepcje integracyjne w kształceniu osób niepełnosprawnych – podstawy teorii i doświadczeń 
4.6. Edukacja włączająca jako koncepcja kształcenia integracyjnego – główne założenia

Rozdział II
Niepełnosprawność w Polsce w latach 1989–2014 w aspekcie psychomedycznym i prawno-społecznym

1. Niepełnosprawność w świetle statystyki   

2. Rodzaje niepełnosprawności   
2.1. Pojęcie niepełnosprawności 
2.2. Niepełnosprawność fizyczna 
2.3. Niepełnosprawność sensoryczna 
2.3.1. Osoby niewidome i niedowidzące  
2.3.2. Osoby niesłyszące i niedosłyszące  
2.4. Niepełnosprawność intelektualna 
2.5. Choroby psychiczne 
2.5.1. Zaburzenia psychiczne psychotyczne  
2.5.2. Zaburzenia psychiczne niepsychotyczne  
2.6. Autyzm  
2.7. Schizofrenia dziecięca i zespoły borderline   

3. Prawa osób niepełnosprawnych   
3.1. Prawa osób niepełnosprawnych w nauce Kościoła katolickiego 
3.2. Międzynarodowa ochrona praw osób niepełnosprawnych 
3.3. Podstawowe prawa osób niepełnosprawnych w Polsce 

4. Stosunek społeczeństwa do niepełnosprawności – aspekt etyczny  
4.1. Relacje społeczne z człowiekiem niepełnosprawnym – zagadnienia ogólne
4.2. Stosunek społeczeństwa do niepełnosprawności

Rozdział III
Polskie doświadczenia w zakresie kształcenia integracyjnego

1. Podstawy prawne, organizacyjne i instytucjonalne kształcenia i wychowania w systemie integracyjnym w Polsce

2. Sieć placówek integracyjnych w Polsce i jej zmiany

3. Specyfika organizacji pracy w placówkach integracyjnych

Rozdział IV 
Praktyka kształcenia integracyjnego w Polsce w latach 1989–2014

1. Integracyjne placówki wychowania przedszkolnego  

2. Edukacja integracyjna na poziomie szkoły podstawowej  

3. Edukacja integracyjna na poziomie gimnazjum

4. Ponadgimnazjalne szkoły integracyjne

5. Kształcenie osób niepełnosprawnych na poziomie szkół wyższych 

6. Instytucje i organizacje wspierające oświatowe działania integracyjne w Polsce

6.1. Działalność instytucji, organizacji i stowarzyszeń publicznych na rzecz edukacji integracyjnej 
6.2. Organizacje pozarządowe, stowarzyszenia i fundacje

Rozdział V
Specyfika pracy nauczyciela w edukacji integracyjnej 

1. Kompetencje nauczyciela w edukacji integracyjnej

2. Rola nauczyciela – wychowawcy w organizowaniu ­codziennych zajęć edukacyjnych

3. Rola nauczyciela jako opiekuna – wychowawcy w integracyjnej grupie wychowawczej

4. Współpraca z rodzicami uczniów jako ważny aspekt pracy dydaktycznej i opiekuńczo-wychowawczej 

5. Kształcenie, dokształcanie i doskonalenie zawodowe nauczycieli dla potrzeb edukacji integracyjnej

Podsumowanie 

Bibliografia   

Spis tabel  

Summary  

Indeks nazwisk

Spis skrótów  

Załączniki

W celu dostosowania procesu kształcenia do potrzeb uczniów z dysfunkcjami wprowadzono szereg systemowych zmian w zakresie kształcenia specjalnego, orzecznictwa i poradnictwa psychologiczno-pedagogicznego. Mając na uwadze takie potrzeby, w Ministerstwie Edukacji Narodowej w 2008 roku został powołany zespół ekspertów, których zadaniem było opracowanie projektów zmian w systemie oświaty pod kątem specjalnych potrzeb edukacyjnych uczniów niepełnosprawnych, niedostosowanych społecznie i z zaburzeniami zachowania. Do strategii sprzyjających integracji dzieci i młodzieży niepełnosprawnej w ich wspólnym nauczaniu w klasach ogólnodostępnych i integracyjnych zaliczono:

1. Budowanie systemu wsparcia dla działań szkół integrujących uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi między innymi poprzez udostępnianie zasobów szkół specjalnych i integracyjnych. Szkoły te w coraz większym zakresie powinny podejmować rolę animatora środowiska lokalnego na rzecz dzieci niepełnosprawnych i przyjmować nową rolę centrów wspierających nauczycieli szkół ogólnodostępnych, uczniów i ich rodziny. Wsparcie przy budowaniu indywidualnych programów edukacyjnych, konsultowanie i pomoc we włączaniu uczniów niepełnosprawnych. Prowadzenie szkoleń dla nauczycieli i specjalistów, opracowanie i rozpowszechnianie metod i materiałów metodycznych.

2. Poprawa jakości kształcenia nauczycieli poprzez wprowadzanie do programu kształcenia wszystkich nauczycieli wiedzy na temat specjalnych potrzeb edukacyjnych i umiejętności pracy z grupą zróżnicowaną, przygotowanie ich do podjęcia zadań kształcenia integracyjnego i włączającego – dobre przygotowanie nauczycieli odgrywa bowiem kluczową rolę w efektywnym nauczaniu uczniów o specjalnych potrzebach edukacyjnych.

 3. Wprowadzenie różnych form doskonalenia zawodowego nauczycieli przedmiotowych, pracowników administracji szkół z zakresu specjalnych potrzeb edukacyjnych.

4. Doprecyzowanie zadań dla pedagogów specjalnych i pozostałych specjalistów, by częściej pracowali z nauczycielami przedmiotowymi w zakresie umiejętnego zaspokajania specjalnych potrzeb edukacyjnych. Dzieci mające specjalne potrzeby wymagają systematycznych działań prowadzonych na co dzień w klasie również przez nauczyciela przedmiotu. Specjalista powinien dzielić się swoją wiedzą, służyć mu wsparciem, tak aby wzrastały kompetencje nauczycieli. Uzupełnienie procedury nadzoru pedagogicznego nad powierzonymi nauczycielom zadaniami o zakres umiejętności pracy z uczniami ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi.

5. Wykorzystanie sytuacji niżu demograficznego w celu zmiany systemu i metod pracy. Sytuacja umożliwia tworzenie klas o mniejszej liczebności, co stwarza lepsze warunki dla kształcenia uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi w oddziałach integracyjnych i ogólnodostępnych. Pobyt w grupie zdrowych rówieśników wpływa stymulująco na funkcjonowanie dziecka z różnymi niepełnosprawnościami i wywiera największy wpływ na jego rozwój społeczny.

6. Zmiany w organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w szkole. Pomimo coraz liczniejszej grupy pedagogów specjalnych, psychologów i innych specjalistów zatrudnianych w placówkach z oddziałami integracyjnymi, według relacji
dyrektorów i nauczycieli szkół i przedszkoli często jest ich za mało w stosunku do potrzeb. Jednak obecność tak dużej rzeszy specjalistów umiejscowionych w szkole, blisko ucznia i nauczycieli wskazuje na nowy kierunek zmian w organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej, tak aby uczniowie, nauczyciele i rodzice mogli otrzymać pomoc i wsparcie na terenie szkoły czy przedszkola. Specjaliści powinni przede wszystkim stanowić wsparcie dla nauczycieli przedmiotowych w pracy z uczniem o specjalnych potrzebach edukacyjnych.

7. Budowanie koalicji, sieci wsparcia, programów społecznych, w których będą uczestniczyły szkoły, organizacje pozarządowe, służba zdrowia, pomoc społeczna.

8. Upowszechnianie problematyki wspólnej edukacji poprzez przeprowadzanie działań informacyjno-promocyjnych skierowanych do środowiska nauczycieli, władz samorządowych. Edukacja wszystkich, którzy mogą mieć wpływ na tworzenie i wdrażanie rozwiązań. Prowadzenie ciągłej akcji informacyjnej i nagłaśnianie problemu (publikacje w prasie, konferencje, opracowanie ulotek i innych materiałów informacyjnych, np. dla samorządów).

9. Działania na rzecz zmiany mentalności naszego społeczeństwa, zmiany postaw wobec niepełnosprawnych i uczenie tolerancji już od najmłodszych lat. Transformacja negatywnych postaw społecznych wobec odmienności psychofizycznej osób niepełnosprawnych w naszym społeczeństwie jest procesem, który trwa, ale dokonuje się powoli.

10. Dodatkowe nakłady finansowe na wyposażenie placówek w oprzyrządowanie, pomoce dydaktyczne (w tym i komputery przystosowane do potrzeb osób niepełnosprawnych i inne ułatwiające naukę), znoszenie barier architektonicznych. Przyjęte sposoby pozyskiwania środków finansowych od władz samorządowych sugerują potrzebę zapewnienia odpowiednich szkoleń dla dyrektorów szkół w zakresie negocjacji i przygotowywania projektów dofinansowywanych ze środków unijnych EFS, np. Programu Kapitał Ludzki.
Bezsprzecznie wzrasta zapotrzebowanie na przedszkola i szkoły, które potrafią zabezpieczyć specjalne potrzeby edukacyjne w lokalnym środowisku dziecka niepełnosprawnego, jak najbliżej jego miejsca zamieszkania. Wiąże się to z ciągle trwającym rozwojem idącym w kierunku zmian „od segregacji do włączania”. Powstaje coraz więcej placówek, w których mogą się uczyć osoby niepełnosprawne na wszystkich etapach edukacyjnych.

Nie jest to jeszcze taki system nauczania włączającego, do którego dążymy, ale stopniowo zmienia się polityka oświatowa, by każde dziecko znalazło w najbliższej szkole możliwość kształcenia dostosowaną do swojego potencjału i nauczycieli nastawionych na pomoc dziecku, a nie jedynie na realizację programu nauczania.

Monografia jest wynikiem wieloletnich badań Autorki nad dynamiką rozwoju systemu kształcenia integracyjnego w Polsce z uwzględnieniem przemian w zakresie dostosowań architektonicznych, bazy dydaktycznej, charakterystyki ilościowej i jakościowej środowiska uczniów o specjalnych potrzebach edukacyjnych oraz […] nauczycieli i innych specjalistów zatrudnionych w placówkach kształcenia integracyjnego, a także instytucji wspierających oświatowe działania integracyjne w naszym kraju. Ukazuje więc pełną panoramę kształcenia integracyjnego w Polsce w podanych w tytule cezurach czasowych. […] Autorka sięga również do rozwiązań edukacji integracyjnej stosowanych w wybranych krajach Europy i Japonii. To z kolei daje możliwość spojrzenia na polski system w szerszym kontekście. Danuta Apanel, jako historyk wychowania, pamiętała też o genezie koncepcji teoretycznych kształcenia integracyjnego oraz ich twórcach. Należy podkreślić również, że książka obejmuje zakresem swoich badań […] zarówno teorię, jak i praktykę edukacyjną dotyczącą tego problemu.

Bez wątpienia monografia Danuty Apanel wnosi wkład do stanu wiedzy na temat procesu kształcenia integracyjnego. […] Autorka, prezentując przemiany w szkolnictwie integracyjnym, które zaszły od 1989 do do 2014 roku, wskazuje, że obecnie coraz bardziej zauważalna jest ewolucja placówek kształcenia ogólnego w kierunku kształcenia inkluzyjnego (włączającego). […]

Uwzględniając […] wprowadzone przez Autorkę zmiany w drugim wydaniu, rekomenduję książkę do druku […]. Mam również nadzieję, że stanie się ona inspiracją do kolejnych rozważań na temat kształcenia osób z niepełnosprawnością w Polsce.

Z recenzji wydawniczej prof. dra hab. Krzysztofa Jakubiaka