Dydaktyka. Podręcznik akademicki

Kupisiewicz Czesław

(13 lipca 1924 - 05 listopada 2015) – magisterium, doktorat, habilitację i profesurę uzyskał na Uniwersytecie Warszawskim. Dziekan Wydziału Psychologii i Pedagogiki, w latach 1969–1972 prorektor, a od 1994 r. emerytowany profesor tej uczelni. Zajmował się dydaktyką ogólną, historią wychowania i myśli pedagogicznej, pedagogiką ogólną i porównawczą oraz tłumaczeniem prac naukowych z języków angielskiego, francuskiego i niemieckiego. Członek rzeczywisty Polskiej Akademii Nauk, uhonorowany w 2005 r. tytułem „Nauczyciela nauczycieli”. Autor licznych książek, rozpraw i artykułów naukowych. W latach 1969–1972 wiceprzewodniczący Komitetu Ekspertów dla Opracowania Raportu o Stanie Oświaty w PRL, a w latach 1987–1989 przewodniczący Komitetu Ekspertów do spraw Edukacji Narodowej. Ekspert UNESCO do spraw szkolnictwa wyższego i współautor raportu na temat stanu tego szkolnictwa w Peru oraz innych krajach Ameryki Południowej (1975). Członek Komitetu Prognoz „Polska 2000 Plus” przy Prezydium PAN (1990–1993).

Z życia Profesora Czesława Kupisiewicza kolejne pokolenia mogą się uczyć społecznego zaangażowania, patriotyzmu i altruizmu. Cały czas towarzyszyło mu bowiem przesłanie umierającego ojca: Ja nie będę już mógł opiekować się tobą. Musisz, zatem liczyć na własne siły. Niełatwo ci będzie, ale pomogą dobrzy ludzie. Pamiętaj, żebyś i ty pomagał innym, kiedy będziesz to mógł już robić. Ten właśnie motyw będzie przewijał się w różnych fazach własnej egzystencji, potwierdzając jakże głęboki, humanistyczny jej sens, napełniany zaufaniem do drugiego, INNEGO człowieka.

Historia życia Czesława Kupisiewicza jest najlepszym dowodem wartości uczenia się, samokształcenia, sztuki kierowania własnym życiem i to w chwilach, w których niejeden już poddałby się, wycofał, stracił wiarę i nadzieję na wyjście z niezwykle trudnej sytuacji. W wieku 16 lat został skazany na niezwykle ciężką pracę fizyczną, upokarzające i brutalne warunki życia w obcym i wrogim mu środowisku, z przyszytym do klapy marynarki znaczkiem „P” (bezpaństwowca). Miał za sobą wieloletnie doświadczanie deficytu podstawowych dóbr egzystencjalnych, a więc życie w głodzie i chłodzie, w warunkach bycia ściganym i więzionym, szykanowanym i przesłuchiwanym.

Po II wojnie światowej Cz. Kupisiewicz powrócił do ukochanej Polski, by znowu, choć już w zupełnie innym wymiarze, doświadczać dylematów, które kłóciły się z jego pragnieniem wolności i narodowej tożsamości. Jak pisał: Z powiewem historii przeminęły jednak nie tylko moje odczucia, mój świat wewnętrzny, prywatny, własny. Przeminął także przedwojenny ustrój, wraz z nim – jak wówczas zaczynano już mówić i pisać – dawne stosunki społeczne i produkcyjne. Przeminęły rządy kapitalistów i obszarników, obszarników nastąpiły rządy „ludzi pracy”, chociaż ci nie zdawali sobie z tego na ogół sprawy, ani nie odczuwali widocznych korzyści. Przeminęło wprawdzie bezrobocie, którego tak bardzo obawiał się mój ojciec, ale za pracę płacono niewspółmiernie mało w stosunku do jej rzeczywistej wartości. Przeminęło poczucie narodowej niezależności, ale narastała potrzeba zaangażowania się w trudne dzieło odbudowy kraju, jak pompatycznie głoszono.

Okres narzucanego Polsce obcego jej tradycji i kulturze ustroju socjalistycznego wpisał się w kolejne, wielowymiarowe doświadczenia życiowe Profesora Czesława Kupisiewicza. Przede wszystkim był to dla niego osobiście czas nadrabiania zaległości we własnej edukacji, a związany z godzeniem pracy zawodowej w oświacie z kontynuowaniem kształcenia i samokształcenia. W wyniku intensywnej edukacji uzyskał najpierw małą maturę, następnie dużą maturę, by móc podjąć studia wyższe na Uniwersytecie Warszawskim.

Przypadek sprawił, że trafił do zawodu nauczycielskiego będąc doń podwójnie nieprzygotowanym, gdyż nie miał wówczas ani matury, ani kwalifikacji pedagogicznych. Na szczęście znalazł się pod skrzydłami utalentowanego pedagogicznie opiekuna, a praca nauczycielska wciągnęła go bez reszty, determinując ten właśnie kierunek rozwoju w jego życiu zawodowym.

Trzeba było wielkiego uporu, hartu i ambicji popartych własną aktywnością, by przejść drogę od: nauczyciela, wychowawcy, edukatora dorosłych w ramach kół samokształceniowych czy konferencji oświatowych, wizytatora Kuratorium Okręgu Szkolnego miasta stołecznego Warszawy, dyrektora Państwowego Ośrodka Szkolenia Zawodowego Budownictwa, a w nim Technikum Budowlanego dla Robotników Wysuniętych, doktoranta zaocznych studiów doktoranckich na Wydziale Filozoficzno-Społecznym Uniwersytetu Warszawskiego, adiunkta w Katedrze Dydaktyki u prof. Wincentego Okonia, wykładowcy w Studium Nauczycielskim na Stawkach, instruktora w warszawskim Ośrodku Doskonalenia Kadr Oświatowych czy wicedyrektora Instytutu Badań Pedagogicznych w Warszawie po samodzielnego pracownika naukowego Uniwersytetu Warszawskiego, którego najwyższą godnością akademicką było w tym okresie powierzenie mu funkcji prorektora macierzystego uniwersytetu i nadanie mu tytułu naukowego profesora nauk humanistycznych.

W okresie PRL Cz. Kupisiewicz był nie tylko czołowym profesorem pedagogiki, ale także wiceprzewodniczącym Komitetu Ekspertów do opracowania Raportu o Stanie Oświaty w PRL (1970-1973), którym kierował prof. Jan Szczepański, a tuż przed upadkiem tamtego ustroju został przewodniczącym Komitetu Ekspertów ds. Edukacji Narodowej, wydając znakomity - jakże, niestety, aktualny w swej diagnozie – opis stanu polskiej oświaty. Była to swoistego rodzaju Biała Księga polskiej oświaty, z której treści powinni skorzystać w nowych już warunkach ustrojowych kolejni ministrowie edukacj

Swoją ścieżkę rozwoju naukowego Profesor rozpoczął dość późno w stosunku do rówieśników, ale za to w jakże charakterystycznym momencie, bo w tzw. wieku chrystusowym, co być może miało swoje szczególne znaczenie w obliczu potęgującej się w kolejnych fazach zdobywania stopni i tytułu naukowego - niezłomności Mędrca.

"Dobrego człowieka nie może spotykać nic złego: przeciwieństwa nie chodzą ze sobą w parze” – mawiał Seneka a Profesor Czesław Kupisiewicz potwierdza to w swoich autobiograficznych wspomnieniach. Przywołał w nich wydarzenia, które nie znajdują racjonalnego uzasadnienia, a przecież dowodzą tego, że wielokrotnie ocierał się o śmierć. Za każdym razem ocalenie własnego życia w dramatycznych czy wydawałoby się zdrowotnie beznadziejnych sytuacjach zawdzięczał nieustępliwemu hartowi ducha, a być może także temu, co dałoby się uzasadnić interwencją czy osłoną ze Opatrzności, Tego, co jest Tajemnicą naszego bytowania w świecie oraz przyzwoitych ludzi, przyjaciół.

Dowodzi to, jak potrzebne są w życiu każdego z nas szczęśliwe okoliczności, które współtworzone przez nas samych i przez innych ludzi, przez przyjazne czy - jak powiedziałaby Maria Montessori – odpowiednio przygotowane środowisko, pozwalają na kontynuowanie dzieł twórczego życia. To wszystko zapewne dodawało sił i nadziei Profesorowi, wzmacniało Jego poczucie sensu życia i wiary w drugiego człowieka, jeśli ten autentycznie zjawiał się na drodze Jego wielkiej podróży w świat wartości, kultury, nauki i oświaty jako sojusznik, przyjaciel czy merytorycznie krytyczny doradca.

Gdyby spojrzeć powierzchownie na pełnione przez profesora funkcje, odbywane po świecie podróże, organizowane spotkania czy konferencje (krajowe i zagraniczne), to można by Jemu ich pozazdrościć, ale jeśli spróbowalibyśmy chociaż w części pójść Jego śladem, to bardzo szybko by się okazało, że czegoś będzie nam brakować. Nie da się odłączyć działalności Profesora jako prorektora, dziekana czy członka rzeczywistego PAN od jego szeroko uprawianej twórczości naukowej, bo kiedy większość jego koleżanek czy kolegów pełniła równie zaszczytne funkcje i wyjeżdżała na Zachód, to jednak niektórzy bardziej interesowali się konsumpcją i wysokością diet, niż pochłanianiem „zakazanej” w kraju, a tam rozwijającej się wiedzy naukowej. Jeśli już nawiązywali kontakty z zagranicznymi naukowcami, to głównie po to, by czerpać z nich osobiste korzyści, a nie pozyskiwać ich dzieła naukowe do tłumaczenia na język polski czy do zapraszania ich na krajowe konferencje lub do ułatwiania wyjazdów stypendialnych młodym naukowcom.

Znajomość przez Profesora języków obcych niewątpliwie sprzyjała naukowej samorealizacji i akademickiemu zaangażowaniu, zapewniała mu dostęp do wielu najnowszych obcojęzycznych publikacji z nauk pedagogicznych. Wszystko to skutkowało obdarzaniem Go głębokim szacunkiem w świecie przez innych naukowców, gdzie był rozumiany i podziwiany jak partner do dyskusji. Jako ekspert UNESCO do spraw szkolnictwa wyższego współtworzył raport „Changements et innovations dans les institutions univerisaires” (Paryż, 1975).

Z dziejów teorii i praktyki wychowania Profesor Czesław Kupisiewicz pełnił funkcję prorektora Uniwersytetu Warszawskiego, należał do grona młodych docentów, jednych z najmłodszych w Polsce profesorów, ale i doświadczał z różnych zapewne powodów zawistnych komentarzy w swoim środowisku. Niektórzy uważali, że robi karierę, choć – jak sam słusznie przyznaje - kto wielbi naukę, to kultywuje ją dla niej samej, bezinteresownie.

Dowodów przemawiających za takim właśnie stanowiskiem znajdziemy w całej twórczości naukowej Profesora znacznie więcej. Wypromował On wielu znakomitych pedagogów, samodzielnych pracowników nauki, których dzisiaj może postrzegać i oceniać pod kątem tego, czy tak jak On są wymagający wobec swoich uczniów, czy oczekują większej pracy od tych, w których jest większa nadzieja. Ze strony jednych uczniów spotykały Profesora radości i satysfakcja z rozwijającej się a odrębnej naukowo kontynuacji jego naukowego warsztatu, a ze strony innych doznawał rozczarowania, a nawet przykrości.

Od samego początku swojego życia i działalności Profesor Czesław Kupisiewicz odznaczał się nieprzeciętnością, a z biegiem lat własnej profesjonalizacji jego działalność odsłaniała kolejne wymiary osobistego geniuszu. Dzisiaj mało kto wie, że jest Autorem dwóch patentów na: „Przyrząd do demonstrowania jednokładności figur” oraz „Przyrząd do demonstrowania twierdzenia Talesa”. Pedagogika polska ma wielkie szczęście do tak wybitnej postaci, której talent i niezwykła pracowitość owocują wyjątkowymi dziełami. Kto dzisiaj wydaje po trzech, siedmiu latach pracy na uczelni rozprawę naukową, która nie traci na swojej aktualności po ćwierć- czy półwieczu obecności na wydawniczym i akademickim rynku? Tymczasem tak jest w przypadku niemalże każdej książki naukowej wydanej przez Profesora.

Dziękuję Profesorowi za obdarzanie naszego środowiska ponadczasowymi wartościami, sztuką tworzenia pedagogiki na najwyższym poziomie, za zobowiązywanie nas do koniecznej w tej profesji i misji współodpowiedzialności za reformy edukacyjne, w tym za zdolność i kryteria prowadzenia racjonalnej krytyki rządzących, kiedy popełniają ewidentne błędy.

Niech spoczywa w spokoju. Część z grona Jego Uczniów nie da spokoju jego twórczości naukowej, która wymaga ustawicznej rekonstrukcji, analiz, pogłębień, a także prowadzenia z jej przesłankami dyskusji i kontynuowania Jego dzieła w nowym wymiarze globalnego świata.

źródło: blog prof. Bogusława Śliwerskiego http://sliwerski-pedagog.blogspot.com/

Oficyna Wydawnicza "Impuls"

Wprowadzenie do serii Pedagogika Nauce i Praktyce

Słowo od autora

Wstęp

POJĘCIE I PRZEDMIOT DYDAKTYKI

Rozdział 1 Dydaktyka jako nauka

Rozdział 2 Podstawowe pojęcia

Rozdział 3 Metody badań dydaktycznych

PROCES KSZTAŁCENIA

Rozdział 4 Cele kształcenia

Rozdział 5 Nowożytne systemy dydaktyczne

Rozdział 6 Zasady i reguły nauczania

Rozdział 7 Metody nauczania

Rozdział 8 Formy organizacyjne nauczania

Rozdział 9 Środki kształcenia

SKŁADNIKI PROCESU KSZTAŁCENIA

Rozdział 10 Uczeń

Rozdział 11 Nauczyciel

Rozdział 12 Treść kształcenia

Rozdział 13 Szkoła

DYDAKTYCZNE PROBLEMY WSPÓŁCZESNOŚCI

Rozdział 14 Niepowodzenia szkolne. Przyczyny i dydaktyczne środki zaradcze

Rozdział 15 Dydaktyczne aspekty nierówności szans edukacyjnych

Rozdział 16 Próba dydaktycznego bilansu XX i pierwszej dekady XXI wieku

Bibliografia

Indeks rzeczowy

Indeks osób

Czesław Kupisiewicz, Dydaktyka. Podręcznik częściowo programowany

To już trzynaste wydanie książki, która po raz pierwszy ukazała się w 1973 roku pod znamiennym tytułem: „Podstawy dydaktyki ogólnej”, zaktualizowane i wzbogacone przez autora pod względem merytorycznym i dydaktycznym o najnowsze osiągnięcia z zakresu dydaktyki.

Nie znajdziemy w niej żadnych anachronizmów, pojęć nieprzystających do naszych czasów i epoki, aczkolwiek nie jest to tożsame z tym, że praca nie jest zakorzeniona w żadnym systemie dydaktycznym. Autor mocno eksponuje w niej tło historyczne, odwołując się m.in. do trzech wielkich systemów dydaktycznych: tradycyjnego, progresywnego i współczesnego, opartego m.in. na koncepcji e-learningu.

W pierwszych rozdziałach swojej pracy Kupisiewicz definiuje cele i treści nauczania oraz uczenia się, a następnie przechodzi do omówienia zasad, metod, form organizacyjnych i środków służących do realizacji tego procesu. Ostatni rozdział poświęcony jest dydaktycznym problemom współczesności. Autor analizuje w nim przyczyny niepowodzeń szkolnych uczniów, za ich źródło uznając czynniki finansowe, do których zalicza ubóstwo i rozwarstwienie społeczne oraz czynniki strukturalne, zależne od tego, jakie nakłady środków budżetowych dane państwo przeznacza na edukację.

Autor jest świadomy zmian, jakie zaszły w ponowoczesnym świecie. Globalizacja i szybki rozwój nauk technicznych sprawiły, że świat skurczył się do rozmiarów globalnej wioski. Tym samym również nauczanie nabrało nowego wymiaru. Nie ogranicza się już ono do kształcenia szkolnego realizowanego w murach szkoły przez kilka, góra kilkanaście lat, lecz znacznie wykracza poza nią, czyniąc ją dostępną dla wszystkich bez względu na wiek, pochodzenie, zainteresowania i uzdolnienia. Kupisiewicz, świadomy tego, iż w obecnych czasach człowiek musi mieć wysokie i wielostronne kwalifikacje, mocno akcentuje rolę kształcenia ustawicznego, stanowiącego jeden z priorytetów Unii Europejskiej.

Praca ma przejrzysty układ, umożliwiający łatwe poruszanie się po książce i szybkie znalezienie interesujących czytelnika informacji. Definicje takich pojęć, jak np. nauczanie, kształcenie, na których autor skupia się w danym podrozdziale, wyróżnione są zieloną czcionką. Informacje ważne, lecz wykraczające poza zakres danego zagadnienia wyodrębnione są w tekście jako „bloki rozszerzające”. Autor często posługuje się punktorami, a pod koniec każdego rozdziału umieszczony został tzw. „sprawdzian wiedzy”, dzięki któremu czytelnik może łatwo sprawdzić, na ile przyswoił sobie treści omawiane w tym bloku. Książka posiada też indeks osób i indeks rzeczowy, co obecnie jest już rzadkością i najczęściej stosowane jest jedynie w poważnych opracowaniach naukowych.

„Dydaktyka. Podręcznik częściowo programowany” to podręcznik akademicki, adresowany głównie do studentów pedagogiki i kierunków pokrewnych, z którego jednak mogą korzystać również inne osoby zainteresowane dydaktyką – jej genezą oraz najnowszymi osiągnięciami. Książka napisana językiem przystępnym, zrozumiałym także dla osób nieprawionych w prowadzeniu tego typu dyskursu.

Katarzyna Pelczarska
źródło: http://www.ksiazka.net.pl/

Dydaktyka Czesława Kupisiewicza to odzwierciedlenie ważnej epoki polskiej edukacji i znaczący element powojennej polskiej szkoły dydaktyki. Publikowanie materiałów stanowiących świadectwo przeszłości jest zawsze dobrym sposobem przypominania dziedzictwa naukowego i tworzenia w ten sposób fundamentu dla ciągłości pokoleniowej spuścizny, która na różne sposoby zawsze jest odnajdowana w teraźniejszości. Chciałoby się powiedzieć: jeśli chcemy zrozumieć nasze myślenie, wróćmy do źródeł; jeśli chcemy je pogłębić, sięgajmy do źródeł, jeśli chcemy je zmienić, konfrontujmy je ze źródłami. [...] Nawet jeśli idziemy własną drogą badawczą, a nauka dostarczyła nowej, nieznanej wcześniej wiedzy, zawsze warto powracać do naszych Mistrzów.

Z recenzji prof. dr hab. Doroty Klus-Stańskiej

Podręcznik autorstwa jednego z klasyków współczesnej pedagogiki jest całościowym wykładem podstaw tej dyscypliny nauk pedagogicznych. Autor przedstawia rodowód i przemiany dydaktyki, kreśli obraz dydaktyki jako nauki oraz charakteryzuje poszczególne składniki systemu dydaktycznego, zwracając uwagę na wzajemne powiązania tych składników i ich wewnętrzne zróżnicowanie. Wykładowi zagadnień typowych dla dydaktyki towarzyszą próby określenia problemów współczesnej teorii i praktyki kształcenia oraz swoistego bilansu dokonań i spraw wymagających rozważenia i lepszych niż dotąd rozwiązań.

Na podkreślenie zasługuje także struktura podręcznika, w którym uzupełniają się warstwa podstawowego wykładu, bloki treści rozszerzających ten wykład, bloki problemowe i bloki uogólniające, a także sprawdziany i bibliografie. Tak skonstruowany podręcznik niewątpliwie ułatwia studiowanie, pozwala poznać i – co ważniejsze – zrozumieć podstawy dydaktyki.

Z recenzji prof. dr. hab. Tadeusza Lewowickiego