Oficyna Wydawnicza "Impuls"

Wstęp   

Agnieszka Guzik     
Bibliografia   

Konteksty edukacyjnej relacji    

Marek Kaczmarzyk, Neurobiologia relacji. Dlaczego edukacji nie trzeba wymyślać od nowa?     
Bibliografia     

Agnieszka Guzik, Relacja edukacyjna jako zjawisko wielowymiarowe    
Relacja międzyludzka a relacja edukacyjna   
Relacja edukacyjna jako dialog i spotkanie   
Społeczny wymiar relacji edukacyjnej    
Rozwojowy wymiar relacji edukacyjnej 
Kilka uwag na koniec   
Bibliografia     

Karolina Kwak, Uczeń – rodzic – nauczyciel: relacyjny trójkąt napięć  
Otwarty trójkąt, czyli co wypełnia „pomiędzy”?     
Palec, róg i nóż – o trzech rodzajach porozumiewania się     
Miecz Damoklesa, nóż Abrahama czy jeszcze jedno „ja”?     
Uczeń – nauczyciel – drugie „ja”     
Rodzic – nauczyciel – (uczeń?)     
Różne punkty widzenia zamiast zakończenia  
Bibliografia   

Patrycja Huget, Relacja nauczyciel – uczeń w wyobrażeniach przyszłych polonistów    
Bibliografia    

Propozycje systemowych rozwiązań    

Bogusław Śliwerski, Resentyment do pedagogiki reformy     
Wstęp     
Opozycyjny resentyment do edukacji humanistycznej w latach osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych XX wieku    
Renesans pedagogiki nowego wychowania      
Edukacja alternatywna nośnikiem reform szkolnych    
Strategie reformowania edukacji szkolnej   
Podsumowanie, czyli o co chodzi w szkole?   
Bibliografia      

Jarosław Jendza, Relacje kadry pedagogicznej z rodzicami dzieci w praktyce pedagogii Marii Montessori – doniesienie z badań
Wstęp   
Relacje dorosłych i edukacja Montessori    
Zamiast zakończenia   
Bibliografia      

Agnieszka Handzel, Edukacja to przecież ludzie! Wymiary relacji w edukacyjnych przestrzeniach 
Formalności – relacja z jednostką samorządu terytorialnego      
Korzenie – relacja z rodzicami uczniów podstawą działań dydaktycznych     
Pień – relacje wśród nauczycieli osią podtrzymującą proces kształcenia     
Gałęzie – relacja ucznia z nauczycielem drogą do efektywnej edukacji     
Liście i kwiaty – relacja między uczniami efektem pracy i zalążkiem sukcesu     
Bibliografia   

Małgorzata Sojka-Choptiany, (Nowy) nauczyciel w procesie humanizacji przestrzeni dzieciństwa oraz jego relacja z uczniami    
(Nowe) spojrzenie na rolę nauczyciela    
Projekt badawczy „Radość życia”     
Raport z badań   
Ewaluacja     
Podsumowanie     
Bibliografia    

Edukacja w odniesieniu do zdrowia psychicznego i inkluzji   

Jacek Pyżalski, Relacje rówieśnicze jako element klimatu społecznego szkoły     
Wprowadzenie    
Klimat społeczny szkoły w kontekście relacji rówieśniczych     
Dlaczego relacje rówieśnicze są ważne?   
Patologia relacji rówieśniczych: przemoc rówieśnicza     
Wspieranie relacji rówieśniczych w szkole – co możemy zrobić?    
Bibliografia   

Marta Shaw, Z gąsienicy w motyla: o roli relacji w rozwoju przez pozytywną dezintegrację     
Metafory, którymi żyjemy i umieramy   
Dezintegracja pozytywna     
Bezpieczny kokon relacji   
Coda    
Bibliografia    

Krzysztof Gerc, Marta Furman, Nauczyciel w ekosystemie dziecka z niepełnosprawnością – perspektywa relacji pedagogicznej     
Niepełnosprawność – różne perspektywy interpretacji konsekwencji uszkodzenia organizmu  
Nauczyciel w ekosystemie dziecka z niepełnosprawnością
Realizacja idei usprawniania dziecka z niepełnosprawnością i kształtowania u niego poczucia osobistej skuteczności a założenia pedagogiki inkluzyjnej    
Bibliografia     

Nauczycielskie refleksje    

Agnieszka Górecka, Nauka przede wszystkim? Czy w katolickich szkołach
Montessori prowadzonych przez Fundację „Ziarnko Maku” jest miejsce na budowanie relacji? 
Wstęp    
Jedyny na milionach planet…   
Wolność wyboru    
Idziemy pod prąd   
Podsumowanie    
Bibliografia     

Kamil Cyganik, Opowieść o trzech klasach    

Monika Pawluczuk-Solarz, Montessoriańskie drogi do budowania relacji – przestrzeń, ruch i cisza    

Michał Szczepanik, Refleksja w nauczaniu i uczeniu się     
Wstęp    
Modele refleksyjnej praktyki     
Refleksja nauczycielska w praktyce   
Działania nauczycielskie sprzyjające refleksji uczniów    
Relacje a refleksja    
Podsumowanie     
Bibliografia     

Dawid Puchalski, Paulina Żyrkowska, Wysłuchać, odczytać, zrozumieć
Uczenie się otwartości a lekcje języka polskiego   
Czas dynamicznych zmian    
Lekcje języka polskiego: przestrzeń tworzenia relacji i uczenia się świata  
Podmiotowość, relacjogenność i aktywizacja!  
Bibliografia

Agnieszka Guzik

W czasie pandemii COVID-19 życie publiczne niejako zamarło lub przeniosło się w sferę prywatnej przestrzeni (praca, nauka, kult religijny), a bezpośredni kontakt z drugim człowiekiem stał się śmiertelnym zagrożeniem. W świadomości wielu osób pojawiła się niepewność, głównie dotycząca przyszłości. Jaka ona będzie? Co się zmieni w naszych relacjach? Jak będziemy przygotowywać młodych ludzi do funkcjonowania w świecie zupełnie nieprzewidywalnym? Jak nauczymy się funkcjonować w stanie realnego zagrożenia? Niepokój związany był z prawie każdą sferą życia, w tym z tworzeniem nowej jakości kontaktów międzyludzkich. Czy wciąż będą funkcjonować głównie w świecie wirtualnym? Czy spotkaniom będzie stale towarzyszył dystans fizyczny? Jak będziemy się komunikować i czego będziemy musieli się nauczyć? Tych pytań było o wiele więcej i można je tworzyć w zależności od badanej dziedziny życia.

W niniejszej publikacji przedmiotem rozważań jest edukacja jako rzeczywistość, która wymaga ciągłej analizy i oceny. W literaturze pedagogicznej jest wiele rozważań teoretycznych i badań empirycznych stanowiących diagnozę owego zagadnienia. Dlaczego jest to tak nurtujący temat? Ponieważ jest to zjawisko dynamiczne, zmieniające się zarówno pod wpływem czynników makrospołecznych, jak i indywidualnych, osobowościowych. Ponadto jest to obiekt nieustannych zmian, korekt i ulepszeń. W związku z tym przygotowana monografia ma na celu prezentację głosów specjalistów (praktyków i teoretyków) na temat tworzenia edukacji rozumianej za Zbigniewem Kwiecińskim jako ogół działań, procesów i warunków sprzyjających właściwemu i optymalnemu rozwojowi człowieka, dającemu mu „[…] lepsze rozumienie siebie i relacji ze światem, skuteczniejszą kontrolę własnych zachowań i większe sprawstwo wobec procesów zewnętrznych”. Ufam, że zebrane w książce teksty pozwolą odpowiedzieć na pytanie, na ile powyżej ukazany obraz jest możliwy w polskiej szkole, która reaguje na działania ustawodawców, postulaty rodziców oraz dążenia uczniów, a obecnie jest odbiciem różnych wyzwań w obliczu pandemii COVID-19 i wojny w Ukrainie. To właśnie szkoła powinna być nieustannym przedmiotem namysłu w zmieniającej się rzeczywistości społeczno-kulturowej. Pytania o jej kształt, specyfikę i wymiar są wciąż aktualne i uzasadnione. Obecnie szkoła przestaje być jedynym miejscem tworzenia wiedzy. Nauczyciel nie jest już autorytetem w dziedzinie przekazu informacji, a rodzice coraz chętniej decydują się na naukę dzieci w tak zwanym nauczaniu domowym. Pojawiają się zatem następujące pytania: Czy w związku z tym szkoła traci swoją pozycję i znaczenie? Jak należy ją zmieniać, aby coraz lepiej współgrała z tym, co ją otacza? Jak kształtować jej charakter, aby nie była sztucznym tworem oderwanym od rzeczywistości, lepiej przekazywała wiedzę i uczyła sposobów jej efektywnego poznawania?

Szkołę tworzą ludzie. Nawet jeżeli ich działanie wyznaczają przepisy i formalne dokumenty, to i tak ostateczny charakter miejsca zależy od osób, które w nim przebywają. Stąd pytanie o szkołę to tak naprawdę refleksja na temat nauczyciela i ucznia, specyfiki ich funkcjonowania, wyzwań przed nimi stawianych oraz ich wzajemnej relacji. Kim są i co ich łączy? Prezentowana publikacja jest próbą spojrzenia na szkołę z punktu widzenia dwóch podmiotów: nauczycieli i uczniów, ich działań i tworzących się więzi.

Z badań Johna Hattiego wynika, że relacja uczeń – nauczyciel stanowi jeden z czterech najważniejszych czynników odpowiedzialnych za efektywne nauczanie. Obok samooceny, ewaluacji formatywnej czy informacji zwrotnej istotne jest to, co wytwarza się między nauczycielem i uczniem, ich wzajemne oddziaływanie, więź i częsta interakcja. Temu zagadnieniu nie poświęca się dużo miejsca w literaturze przedmiotu, a w sytuacji obecnego przeniesienia działań edukacyjnych do sfery wirtualnej to kwestia wręcz nieznana. Zatem czy szkoła stanowi przestrzeń do budowania relacji czy bardziej anonimowe miejsce, instytucję, w której najistotniejsze jest reali­zowanie programów nauczania? To pytanie jest szczególnie zasadne w świecie, w którym kontakty między uczniem a nauczycielem musiały mieć formą wirtualną i odczuliśmy wyraźny brak relacji.

Autorzy zamieszczonych w książce tekstów tworzą edukację zarówno w obszarze teoretycznym, jak i praktycznym – mają wiedzę i doświadczenie w tej dziedzinie oraz chcą je wykorzystywać do zmiany funkcjonowania polskiej szkoły.

W pierwszej części Marek Kaczmarzyk pokazuje złożoność relacyjnego wymiaru edukacji i uzasadnia jej istnienie w wymiarze biologicznym i kulturowym, zaś w społecznym, dialogicznym i rozwojowym – Agnieszka Guzik. Ilustracją bogactwa relacyjnego spojrzenia są dwa artykuły – Karoliny Kwak i Patrycji Huget. W pierwszym, w odniesieniu do malarstwa baroku, zanalizowano trójkąt napięć między uczniem, nauczycielem i rodzicem, w drugim zaprezentowano badawcze ujęcie wypowiedzi studentów polonistyki – przyszłych nauczycieli na temat ich możliwości tworzenia więzi z uczniami.

W drugiej części budowanie relacyjnego kontekstu edukacji jest potraktowane szeroko, makrospołecznie, systemowo. Historyczną refleksję na temat przemian w edukacji i potrzeby właściwych reform w polskiej szkole podjął Bogusław Śliwerski. Empirycznej analizy relacji między dorosłymi (rodzicami, nauczycielami, kadrą zarządzającą) w placówkach montessoriańskich dokonał Jarosław Jendza. Dwa ciekawe przykłady miejsc, w których tworzy się klimat relacji edukacyjnej, opisały Agnieszka Handzel i Małgorzata Sojka-Choptiany.

W trzeciej części relacyjny wymiar edukacji jest omówiony z punktu widzenia problemu zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży. Jacek Pyżalski nacisk położył na tworzenie w szkole klimatu, w którym ważne są relacje rówieśnicze. Marta Shaw odnosi się do dezintegracji pozytywnej Kazimierza Dąbrowskiego i rozwoju dziecka jako metafory przeobrażenia gąsienicy w motyla. Aby tak się stało, potrzebny jest kokon, czyli „relacja z mądrym dorosłym”. W kolejnym artykule Krzysztof Gerc i Marta Furman piszą na temat inkluzji i stwarzania odpowiednich warunków do zaspokajania potrzeb dziecka z niepełnosprawnością.

Część czwarta książki jest zbiorem nauczycielskich refleksji. Agnieszka Górecka, Kamil Cyganik, Monika Pawluczuk-Solarz, Michał Szczepanik, Dawid Puchalski i Paulina Żyrkowska przedstawiają swoje różne doświadczenia i pomysły na tworzenie relacji w edukacji. Zaprezentowane przez tych autorów przykłady dobrych praktyk mogą być inspiracją dla wszystkich, którzy poszukują ciekawych rozwiązań, oraz umocnieniem dla tych, którzy dążą do wprowadzenia jakościowych zmian w polskiej szkole.

Mam nadzieję, że książka będzie cennym głosem w dyskusji o potrzebie zmiany spojrzenia na edukację, na konieczność tworzenia jej relacyjnego charakteru, ludzkiego wymiaru.

______________________________________

Bibliografia

Kwieciński Z., Edukacja do globalnego przetrwania i rozwoju, (w:) K. Pacławska (red.), Tradycja i wyzwania. Księga pamiątkowa na 75-lecie założenia Studium Pedagogicznego Uniwersytetu Jagiellońskiego 1921–1996, Kraków 1996.
Wejner-Jaworska T., Czynniki warunkujące lepsze wyniki w nauce w świetle badań prof. Johna Hattiego, (w:) Diagnozy edukacyjne. Dorobek i nowe zadania, Gdańsk 2014, www.ptde.org/file.php/1/Archiwum/XX_KDE/pdf_2014/Wejner-Jaworska.pdf (dostęp: 17.09.2016).