Mencel Marek 

dyplomowany nauczyciel, doktor nauk humanistycznych w zakresie pedagogiki (absolwent seminarium doktorskiego pod kierunkiem prof. Marii Dudzikowej – UAM Poznań).

Obecnie publikuje na łamach prasy pedagogicznej – jego artykuły ukazały się m.in. w następujących czasopismach: „Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze”, „Dyrektor Szkoły”, „Nowa Szkoła” i „Wychowawca”. Interesuje się problemami związanymi z demokratyzacją (uspołecznieniem) szkoły. Jest autorem książki Rada szkoły (Impuls, Kraków 2009).

Wstęp

Rozdział 1. Demokracja a koncepcja demokratyzacji szkoły Wprowadzenie

1.1. Współczesne koncepcje demokracji

1.2. Normatywne i empiryczne definiowanie demokracji

1.3. Niektóre bariery demokratyzacji państwa i szkoły

1.4. Demokratyzacja szkoły – uwarunkowania historyczne i prawne

1.5. Demokratyzacja a uspołecznienie szkoły

1.6. Demokracja i demokratyzacja szkoły – własne ujęcie terminów badawczych Konkluzje

Rozdział 2. Demokratyzacja szkoły publicznej w kontekście przemian ustrojowych w Polsce

Wprowadzenie

2.1. Transformacja ustrojowa w Polsce a pojęcie demokracji

2.2. Szkoła publiczna a idea demokratyzacji szkoły

2.3. Argumenty za demokratyzacją szkoły według Bogusława Śliwerskiego (oraz autorów amerykańskich) Konkluzje

Rozdział 3. Założenia a rzeczywistość istnienia i funkcjonowania rady szkoły (stan prawny przed 1 września 1999 r.)

Wprowadzenie

3.1. Moc sprawcza rady szkoły

3.2. Aspekty demokratyzacji życia szkoły w założeniach dotyczących funkcjonowania rady szkoły

3.3. Skład rady szkoły

3.4. Funkcjonowanie rad szkół przed 1 września 1999 r. Konkluzje – rożne ujęcia rady szkoły

Rozdział 4. Podstawy metodologiczne badań

4.1. Cele badań

4.2. Problemy badawcze

4.3. Metoda badań i techniki badawcze

4.4. Organizacja badań, charakterystyka terenu badań

Rozdział 5. Dyrektorzy szkół a rada szkoły

Wprowadzenie; charakterystyka dyrektorów, szkół i środowiska

5.1. Geneza rady szkoły; inicjatorzy, motywy, bariery

5.2. Skład rady szkoły oraz zadania (rola) jej członków

5.3. Działalność rady szkoły; współpraca z dyrektorem, zmiany w szkole wprowadzone przez radę

5.3.1. Finanse w radzie szkoły

5.3.2. Polityka kadrowa w szkole

5.3.3. Zmiana warunków do rozwoju uczniów

5.3.4. Przestrzeganie prawa w szkole

5.4. Osiągnięcia rady szkoły i ocena jej działalności

5.4.1. Współpraca szkoły z rodzicami

5.5. Funkcjonowanie rad szkół – argumenty za i przeciw; perspektywy przed radami szkoły

5.5.1. Zmiany (udoskonalenia) w działalności rad szkół

5.5.2. Zainteresowanie władz radami szkoły; rady szkoły w kontekście reformy oświaty

Wnioski

Rozdział 6. Nauczyciele a rada szkoły Wprowadzenie; charakterystyka nauczycieli, szkół i środowiska

6.1. Geneza rady szkoły; inicjatorzy, motywy, bariery

6.2. Struktura rady szkoły; wybory, role, zadania, informacja

6.3. Współpraca rady szkoły z dyrektorem

6.4. Charakterystyka działalności rady szkoły; zmiany w szkole wprowadzone przez radę

6.4.1. Sposób podejmowania decyzji przez radę szkoły

6.4.2. Zmiany kadrowe w szkole

6.4.3. Przestrzeganie prawa w szkole

6.4.4. Zmiany wprowadzone w szkole przez radę a finanse rady

6.4.5. Rada szkoły a współpraca szkoły z rodzicami

6.5. Ocena działalności rady szkoły przez nauczycieli – jej członków

6.5.1. Stopień zadowolenia nauczycieli z udziału w radzie

6.5.2. Zmiany (udoskonalenia) w funkcjonowaniu rady szkoły

6.6. Zainteresowanie władz radami szkoły; rady szkoły w kontekście reformy oświaty

Wnioski

Rozdział 7. Uczniowie a rada szkoły Wprowadzenie; charakterystyka uczniów

7.1. Geneza rady szkoły; inicjatorzy, motywy, bariery

7.2. Struktura rady szkoły; wybory, role, zadania, informacja

7.3. Charakterystyka działalności rady szkoły

7.3.1. Sposób podejmowania decyzji przez radę szkoły

7.3.2. Zmiany kadrowe w szkole

7.3.3. Przestrzeganie prawa w szkole

7.3.4. Zmiany w szkole wprowadzone przez radę

7.4. Ocena działalności rady szkoły i jej osiągnięcia

7.4.1. Stopień zadowolenia uczniów z udziału w radzie

7.4.2. Zmiany (udoskonalenia) w funkcjonowaniu rady

7.5. Zainteresowanie władz radami szkoły; rady szkoły w kontekście reformy oświaty

Wnioski

Rozdział 8. Rodzice a rada szkoły Wprowadzenie; charakterystyka rodziców, szkół i środowiska

8.1. Geneza rady szkoły; inicjatorzy, motywy, bariery

8.2. Struktura rady szkoły; wybory, role, zadania, informacja

8.3. Charakterystyka działalności rady szkoły

8.3.1. Sposób podejmowania decyzji przez radę szkoły

8.3.2. Zmiany kadrowe w szkole

8.3.3. Przestrzeganie prawa w szkole

8.3.4. Zmiany wprowadzone w szkole przez radę a finanse rady

8.3.5. Współpraca szkoły z rodzicami

8.4. Ocena działalności rady szkoły przez rodziców – jej członków

8.4.1. Stopień zadowolenia rodziców z udziału w radzie szkoły

8.4.2. Zmiany (udoskonalenia) w funkcjonowaniu rady

8.5. Zainteresowanie władz radami szkoły; rady szkoły w kontekście reformy oświaty

Wnioski

Rozdział 9. Co z tą radą?

9.1. Funkcjonowanie rad szkół w kontekście procesów demokratyzacji szkoły

9.1.1. Motywy powstania rady szkoły

9.1.2. Struktura

9.1.3. Działalność

9.2. Ocena i perspektywy; rada szkoły – zarodek czy porażka demokracji w szkole?

9.3. Typy rad szkół – cechy charakterystyczne – konkluzje

9.4. Kierunki pracy rożnych agend, czyli w którą stronę?

9.5. Wnioski, interpretacje, pytania Zakończenie; rada szkoły – czy(-li) pozorowanie demokracji?

Wykaz literatury

Demokratyzacja polskiej szkoły jest proce­sem długotrwałym. Korzystne podstawy prawne stworzyły warunki do zaistnienia w szkole demokracji, uczestnictwa w demokracji i tworzenia demokracji oraz edukowania do demokracji. Rady szkoły miały przyczynić się do uspołecznienia (demokratyzacji) szko­ły, zarówno na płaszczyźnie zewnętrznej, jak i wewnętrznej. Wiązano z nimi duże nadzieje na realizację idei demokracji w szkole, na autentyczny udział wszystkich podmiotów we współpracy i współdecydowaniu o sprawach szkoły. Próbę odpowiedzi na pytanie o szansę urzeczywistnienia idei demokracji przez radę szkoły poszukuje w przedstawionej pracy Marek Mencel.

Książka składa się z 9 rozdziałów. Pierw­sze 3 stanowią założenia teoretyczne badań własnych. Autor przybliża w nich idee demo­kratyzacji szkoły na poziomie:

- makro (na tle współczesnych koncepcji demokracji);

- medio (w odniesieniu do procesów trans­formacyjnych w państwie i oświacie);

- mikro w odniesieniu do funkcjonowania tych idei na poziomie konkretnych, objętych badaniem rad szkól.

Rozdział pierwszy wprowadza Czytelni­ka w aparaturę pojęciową wykorzystywaną w pracy. Autor analizuje wybrane, współ­czesne koncepcje demokracji oraz sposoby jej definiowania, Ukazuje główne bariery demokratyzacji państwa i szkoły. Zarysowuje genezę procesów demokratyzacji i uspołecznienia szkoły. Rozdział wieńczy paragraf, w którym autor przedstawia założenia teo­retyczne badań własnych, sytuując pojęcie demokracji zarówno w wymiarze opisującym, jak i wartościującym oraz przyjmuje proceduralno-substancjonaine rozumienie demokracji w szkole.

Rozdział drugi zawiera rozważania na temat demokratyzacji szkoły publicznej w kontekście przemian ustrojowych w Polsce. Ukazuje miejsce szkoły w tych procesach oraz podaje argumenty na rzecz demokratyzacji polskiej szkoły. W podsumowaniu autor dokonuje operacjonalizacji głównych kategorii pojęciowych: demokracja szkoły, uspołecznienie szkoły, szkoła publiczna w kontekście podjętego w pracy problemu.

W rozdziale trzecim omówiony został rozdźwięk między założeniami, które legły u podstaw tworzenia i funkcjonowania rad szkoły, a realiami ich funkcjonowania w rzeczywistości edukacyjnej. Wskazuje na szansę i ograniczenia, jakie niesie działalność rad szkoły w procesie jej demokratyzacji. często do pomocy materialnej i finansowej w szkole.

O tym, jak postrzegają oni swoją rolę w radzie szkoły, traktuje rozdział ósmy. Ba­dania potwierdziły małą aktywność rodziców w radzie szkoły. Rodzice najbardziej angażują się w prace i działania pozaszkolne. Zdaniem badanych, rada szkoły nie wprowadziła zmian we współpracy szkoły z rodzicami.

Rozdział dziewiąty zawiera podsumowanie oraz wnioski z badań. Z badań wynika, że najlepszy obraz demokracji w radach wyło­nił się z relacji dyrektorów oraz nauczycieli, a najgorszy w opiniach rodziców. Wyniki ba­dań świadczą, że w działalności rad szkoły nie urzeczywistniają się w pełni idee i założenia związane z demokratyzacją(uspołecznieniem szkoły), zawarte w przepisach Ustawy z dnia 9 września 1991 r, Jednakże autor ukazuje pew­ne procesy i procedury demokratyczne, które wystąpiły w pewnym, często minimalnym stopniu działalności badanych rad szkoły.

Na podstawie wyników badań oraz przyję­tych w pracy typologii autor próbuje stworzyć optymalny model rady szkoły, który ma szansę funkcjonować w praktyce. Opisane zostały ta­kie jego aspekty, jak: powstanie, skład, struk­tury, planowanie, wybory, przydział zadań, podejmowanie decyzji, udział, przestrzeganie prawa, podmiotowości i szacunku, współpraca z radą rodziców, radą pedagogiczną, samorzą­dem uczniowskim, współpraca z dyrektorem, kwestia finansowania, zwiększenie uprawnień, szkolenia, współpraca w ramach rad oświa­towych, reklama rady szkoły w mediach, wymiana doświadczeń, czerpanie wzorów, powołanie rad oświatowych w gminach. Na podstawie zaproponowanych przez respon­dentów zamian w radzie szkoły autor suge­ruje kierunki pracy rad różnych agend w celu usprawnienia funkcjonowania rad szkoły.

W świetle wyników badań autora rysuje się obraz funkcjonowania rad szkoły jako struktur chaotycznych, w działalności których wiele jest przypadkowości i chaosu. Wyniki świadczą o braku przygotowania podmiotów funkcjonujących w radzie szkoły do wypełniania zadań. Zdaniem autora, rady szkoły nie mogły przyczynić się do demokratyzacji szkoły, bo same nie były organami w pełni demokratycznymi.

Praca Marka Mencla wzbogaca naszą wie­dzę o szkole, o dokonujących się w niej procesach demokratyzacji, o szansach i barierach, jakie niesie uspołecznienie szkoły. Ukazuje też pola, w których konieczna jest zmiana, by możliwe było dobre przygotowanie młodzieży do życia w demokracji. Gorąco polecam tę książkę wszystkim osobom zainteresowanym przemianami we współczesnej szkole.

Beata Przyborowska, "Edukacja" 2009, nr 2