Bogusław Śliwerski

pedagog, profesor zwyczajny Wydziału Nauk o Wychowaniu Uniwersytetu Łódzkiego i Akademii Pedagogiki Specjalnej w Warszawie; doktor honoris causa Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie (2014), Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy (2016) i Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego w Lublinie (2017); profesor honorowy Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie i Uniwersytetu Śląskiego; przewodniczący Komitetu Nauk Pedagogicznych PAN (2011–2019), ekspert Polskiej Komisji Akredytacyjnej (od 2002), członek Sekcji Nauk Humanistycznych i Społecznych Centralnej Komisji do Spraw Stopni i Tytułów (były przewodniczący w latach 2013–2016), członek pierwszej kadencji Rady Doskonałości Naukowej.

Ostatnio wydał między innymi: Turystyka habilitacyjna Polaków na Słowację w latach 2005–2016. Studium krytyczne (Łódź 2018), Pedagogia harcerskiego wychowania (Kraków 2018), Książki (nie)godne czytania? (Kraków 2017), Meblowanie szkolnej demokracji (Warszawa 2017), Habilitacja. Diagnoza. Procedury. Etyka. Postulaty (Kraków 2017), Harcerstwo źródłem pedagogicznej pasji (Kraków 2016), Edukacja (w) polityce – polityka (w) edukacji. Inspiracje do badań polityki oświatowej (Kraków 2015), Diagnoza uspołecznienia publicznego szkolnictwa III RP w gorsecie centralizmu (Kraków 2013), Pedagogika ogólna. Podstawowe prawidłowości (Kraków 2012). Redaktor naczelny kwartalnika „Studia z Teorii Wychowania”, członek rad naukowych czasopism pedagogicznych: „Littera Scripta Journals”, „The New Educational Review”, „Rocznik Pedagogiczny” KNP PAN, „Chowanna”, „Przegląd Pedagogiczny”, „Forum Oświatowe”, „Auxilium Sociale Novum”, „Ars Educandi”, „Wychowanie na co Dzień”, „Problemy Wczesnej Edukacji” i „Horyzonty Wychowania”. Zainteresowania naukowe: pedagogika ogólna, filozoficzne i teoretyczne podstawy wychowania, pedagogika porównawcza, andragogika i pedagogika (wczesno)szkolna.

Blog: www.sliwerski-pedagog.blogspot.com

Adres e-mail: boguslawsliwerski@gmail.com

Melosik Zbyszko

socjolog, profesor zwyczajny, doktor habilitowany, kierownik Zakładu Socjologii Edukacji na Wydziale Studiów Edukacyjnych Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, członek Komitetu Nauk Pedagogicznych PAN, wykładowca na uniwersytetach amerykańskich (stypendysta Fulbrighta i wizytujący profesor - University of Virginia, Charlottesville). Zajmuje się kulturą popularną, ze szczególnym uwzględnieniem kultury amerykańskiej oraz współczesnymi systemami edukacyjnymi. Autor wielu książek dotyczących tożsamości młodzieży współczesnej, kultury popularnej, społecznych funkcji edukacji oraz szkolnictwa amerykańskiego. Wybrane publikacje:

• Współczesne amerykańskie spory edukacyjne: (między socjologią edukacji a pedagogiką postmodernistyczną), Poznań 1994, Wydawnictwo naukowe UAM .

• Postmodernistyczne kontrowersje wokół edukacji, Poznań–Toruń 1995, Wyd. Edytor.

• Tożsamość, ciało i władza. Teksty kulturowe jako (kon)teksty pedagogiczne, Poznań–Toruń 1996, Wyd. Edytor.

• (z Tomaszem Szkudlarkiem), Kultura, tożsamość i edukacja. Migotanie znaczeń, Kraków 1998, Oficyna wyd. Impuls.

• Uniwersytet i społeczeństwo : dyskursy wolności, wiedzy i władzy, Poznań 2002, Wyd. Wolumin.

• Kryzys męskości w kulturze współczesnej, Poznań 2002, wyd. II, Oficyna wyd. Impuls, Kraków 2006.

• Teoria i praktyka edukacji wielokulturowej, Kraków 2007, Oficyna wyd. Impuls. Źródło: Wikipedia.

Oficyna Wydawnicza "Impuls"

Wstęp  

Spory teoretyczne

Czesław Kupisiewicz

Szkoła alternatywna – definicje, rodzaje, ocena, perspektywy rozwoju

Zlatica Hul’ová

Alternatywne koncepcje jako podstawa dla innowacyjnych działań edukacyjnych trendów w kontekście badań eksperymentalnych  

Amadeusz Krause

Pedagogika pobocza – złudzenia i nadzieje alternatywności w pedagogice specjalnej  

Mirosław Kowalski, Daniel Falcman

Edukacyjne kierunkowskazy. Refleksje o współczesnej teorii pedagogicznej  

Modele i praktyki edukacji alternatywnej

Inetta Nowosad

Przemiany koncepcji autonomii szkół publicznych w Europie  

Hein Retter

John Dewey jako pedagog reform i wychowania do demokracji  

Johannes Kiersch

Tradycja i postęp w pedagogice waldorfskiej  

Tomasz Gmerek

Edukacja i procesy asymilacji mniejszości etnicznych na dalekiej Północy. Studium przypadku Saamów w Norwegii i Nieńców w Rosji  

Karolina Domagalska-Nowak

Szkolnictwo średnie w Norwegii. Wybrane aspekty funkcji selekcyjnej  

Jarema Drozdowicz

Edukacja językowa w Gwatemali – alternatywa edukacyjna, polityczna czy kulturowa?  

Aleksandra Maj

Koncepcja edukacji przedszkolnej w Reggio Emilia we Włoszech 

Mirosława Cylkowska-Nowak

Ijime, hikikomori i edukacja alternatywna w Japonii  

Sylwia Grzegorzewska

Alternatywne sposoby realizowania edukacji wczesnoszkolnej na przykładzie kształcenia zróżnicowanego – prezentacja wyników badań eksperymentalnych  

Iwona Paszenda

Myślenie i działania twórcze jako forma alternatywnej edukacji studentów pedagogiki  

Anna Buła

Dydaktyczne możliwości zastosowania dociekań filozoficznych w kształceniu zintegrowanym  

Daria Hejwosz

Społeczne funkcje Uniwersytetu Harvarda  

Krzysztof Wawrzyn

Edukacja alternatywna jako forma wspierania rozwoju dziecka z niepełnosprawnością intelektualną  

Maciej J. Wielobób

System wychowawczy jogi klasycznej  

Kamila Kocoń, Marta Hold

Wykorzystanie gier symulacyjnych w edukacji międzykulturowej  

Janusz Moos, Małgorzata Sienna

Kształcenie modułowe, standaryzacja kwalifikacji zawodowych we współczesnej szkole zawodowej  

Joanna Cukras-Stelągowska

Szkółki niedzielne wobec potrzeby rewitalizacji żydowskiego życia w Polsce  

Uwarunkowania edukacji alternatywnej

Zbyszko Melosik

Słoneczne (pozakulturowe) wakacje – tożsamość typu all inclusive  

Agnieszka Cybal-Michalska

Społeczeństwo przyszłości w wyobrażeniach młodzieży: indywidualistyczna vs. kolektywistyczna koncepcja społeczeństwa  

Jarosław Bąbka

Ciągłość i zmiana w zakresie idei uczenia we współpracy  

Marek Gawrysiak

Wytresowany pies czy autonomiczny kot? O edukacji komputacjonalistycznej, konstruktywistycznej i konektywistycznej  

Jolanta Bonar

Czy szkoła jest miejscem twórczości rzeczywiście stymulowanej? 

Krystyna Kusiak

Program kształcenia – obszar obowiązków i wolności  

Mirosława Nyczaj-Drąg

„Sukcesowi trzeba pomóc”, czyli o edukacji dziecka w rodzinie klasy średniej  

Marek Budajczak

Metoda Carden – klasyczna amerykańska alternatywa edukacyjna  

Andrzej Murzyn

Pomiędzy rodziną i szkołą – w poszukiwaniu sensu pedagogiki alternatywnej  

Wojciech Kołodziej

Edukacja polityczno-prawna społeczeństwa polskiego wobec współczesnych realiów  

Edukacja w świetle badań

Olga Czerniawska

Andragogika z perspektywy badań biograficznych  

Aleksandra Nowak, Marcin Ograbek, Katarzyna Świniarska

E-przedszkole – analiza skutków rozprzestrzeniania się e-learningu w nauczaniu dzieci  

Wiesława Martyniuk

Alternatywy dla formalnego obrazu szkoły jako instytucji w uczniowskich metaforach  

Anita Famuła-Jurczak

Pejzaż gimnazjów prowadzonych przez stowarzyszenia  

Beata Bednarczuk

Doświadczanie uczenia się w relacjach absolwentów klas Montessori – (przed)wstępne rozpoznanie  

Renata Machalska

Czy szkoły ogólnodostępne rzeczywiście są alternatywą dla kształcenia segregacyjnego?

Z opinii nauczycieli szkół specjalnych i ogólnodostępnych  

Piotr Plichta

Korzystanie z nowoczesnych technologii informacyjno-komunikacyjnych przez młodzież z niepełnosprawnością intelektualną  

Katarzyna Zatorska

Warunki i możliwości zaspokajania specjalnych potrzeb edukacyjnych w szkole. Z opinii dyrektorów szkół ogólnodostępnych  

Lucyna Telka

Ideologia w przekształcaniu przestrzeni społecznej placówki  

Ewa Tłuczek-Tadla

Edukacja obywatelska w oddolnych stowarzyszeniach młodzieżowych na przykładzie stowarzyszenia „Parlament Młodzieży” z Przemyśla (komunikat z badań) 

Katarzyna Bocheńska-Włostowska

W poszukiwaniu umiejętności i doświadczenia. Idea Otwartej Akademii Umiejętności jako przykład edukacji alternatywnej

Danuta Michałowska

Kształtowanie wrażliwości na wartości etyczne metodami dramy i psychodramy  

Joanna Przybyszewska

Zaspokajanie potrzeb edukacyjnych dziecka niepełnosprawnego na etapie kształcenia przedszkolnego i podstawowego w opiniach rodziców  

Paulina Wierzba

Homoseksualizm jako alternatywny styl życia Wybrane problemy i kontrowersje  

Mateusz Melosik

Kohabitacja jako alternatywa dla małżeństwa. Wybrane problemy i kontrowersje  

Bogusław Śliwerski

Ostrzeżenie zamiast zakończenia, czyli o toksycznych doświadczeniach wychowanków Odenwaldschule  

Noty o autorach  

Zbyszko Melosik, Bogusław Śliwerski (red. naukowa), Edukacja alternatywna w XXI wieku, Oficyna Wydawnicza ‘Impuls”, Kraków 2010, ss. 646 wraz z płytą DVD, Problemy współczesnej edukacji-rekonstrukcja założeń polityki oświatowej oraz modeli kształcenia w ponowoczesnym świecie. Kierownik projektu badawczego – Bogusław Śliwerski.

Recenzowana publikacja, to kolejne, imponujące dzieło pod redakcją naukową Zbyszko Melosika i Bogusława Śliwerskiego. Książka liczy ponad 640 stron i jest wzbogacona o płytę DVD z zapisem interesujących i niezwykle inspirujących intelektualnie rozmów z nauczycielami i uczniami warszawskiego Zespołu Szkół Niepublicznych „Bednarska”. Materiał filmowy został opracowany przez Piotra Sobczaka i Włodzisława Kuzitowicza w ramach projektu badawczego pod kierunkiem Bogusława Śliwerskiego "Problemy współczesnej edukacji demokratycznej – rekonstrukcja założeń polityki oświatowej oraz modeli kształcenia w ponowoczesnym świecie".

Od roku 1992, co trzy lata, z inspiracji Profesora Bogusława Śliwerskiego odbywają się naukowe spotkania pedagogów, zaangażowanych w dyskusję nad kondycją edukacji (nie tylko polskiej) oraz możliwymi zmianami, dotyczącymi paradygmatu alternatywnego kształcenia i wychowania. Książka jest zapisem kolejnej konferencyjnej debaty, dotyczącej edukacji alternatywnej i jej współczesnego postrzegania. To zawiera kilka bloków tematycznych, zatytułowanych kolejno: spory teoretyczne, modele i praktyki edukacji alternatywnej, uwarunkowania edukacji alternatywnej, edukacja w świetle badań. Dzięki takiej strukturze publikacja staje się szerokim panelem dyskursu zarówno o teoretycznych i metodologicznych dylematach alternatywności pedagogiki i pedagogii, o ich afirmacji i krytyce, koncepcjach szkół alternatywnych i alternatyw edukacyjnych Polsce i wybranych krajach świata (opisy dotyczą m.in. Czech, Włoch, Norwegii, Rosji, Gwatemali, Japonii oraz Stanów Zjednoczonych Ameryki Pn.) jak i o alternatywach dla edukacji szkolnej, takich jak: specjalna oświata dorosłych, ruch samorządowy, ośrodki pomocy społecznej, ośrodki kształcenia i doskonalenia zawodowego nauczycieli itp. oraz społeczny ruch odnowy edukacji i oporu edukacyjnego (stowarzyszenia oświatowe, edukacyjne inicjatywy obywatelskie, subkultury edukacyjne).

Tajemnica niezmienności dążeń reformatorskich, w tym również tych, związanych z ruchem alternatywnej edukacji, tkwi jak wynika z uzasadnień Zbyszko Melosika i Bogusława Śliwerskiego, zawartych we wstępie do omawianej książki, nie tylko w ideologii pedagogicznego indywidualizmu, neoromantyzmu lub pedagogiki oporu, ale z coraz silniej odczuwanej przez szeroko pojmowanych wychowawców potrzeby odstąpienia od odczłowieczających struktur i praktyk edukacyjnych na korzyść rzeczywistej, a nie tylko deklarowanej humanizacji procesu kształcenia i wychowania. Stąd też najprawdopodobniej tak szerokie zainteresowanie, tak wielu pedagogów, problematyką wielości dróg wiodących do edukacyjnego i wychowawczego powodzenia.

Czterdziestu dziewięciu autorów, reprezentujących nie tylko uznane ośrodki akademickie w Polsce i za granicą, ale również różne szczeble oświaty, ośrodki doskonalenia nauczycieli oraz studenckie koła naukowe, ukazuje w swoich artykułach kwestie niezwykle istotne dla współczesnej debaty o kondycji pedagogiki alternatywnej. Znajdziemy tu zatem cały wachlarz problemów: od zagadnień teorii pedagogicznej do operacjonalizacji teoretycznych zagadnień w szkolnej codzienności, od edukacji formalnej do nieformalnych projektów edukacyjnych, od opisu zależności, w jakie uwikłana jest szkoła, do autonomicznego tworzenia i urzeczywistniania celów kształcenia i wychowania, od ideologicznych postulatów pedeutologicznych do propozycji zmian w przygotowaniu nauczyciela do pracy dydaktycznej i wychowawczej.

Godnym uwagi jest, iż książkę „spinają” dwa niezwykle interesujące artykuły. Pierwszy z nich, to artykuł Czesława Kupisiewicza „Szkoła alternatywna – definicje, rodzaje, ocena, perspektywy rozwoju, drugi – Bogusława Śliwerskiego „Ostrzeżenie zamiast zakończenia, czyli o toksycznych doświadczeniach wychowanków Odenwaldschule”.

Czesław Kupisiewicz z charakterystyczną dla siebie precyzją słowa i trafnością ocen porządkuje obecne w wielu publikacjach pedagogicznych teoretyczne spory, dotyczące definiowania i rozumienia edukacji alternatywnej, ukazując jej przemiany w historycznej perspektywie. Próba spojrzenia na dzieje i współ­czesność rozmaitych rozwiązań alternatywnych prowadzi czytelnika do konstatacji, że alternatywność ta była i jest obecnie rozmaicie pojmowana i przybiera niejednolitą postać. Również obraz ruchów alternatywnych w edukacji oraz oddziaływań tychże na modele współczesnej oświaty nie jest jednoznaczny. Tym bardziej syntetyczny i zarazem perspektywiczny wykład, dający czytelnikowi gruntowną, merytoryczną podstawę do namysłu nad współczesnymi znaczeniami alternatywności w wychowaniu i kształceniu jawi się jako absolutnie niezbędny. Jest to zarazem doskonałe w formie i treści wprowadzenie do problematyki poruszanej w kolejnych działach publikacji. Końcowy artykuł Bogusława Śliwerskiego jest wyraźnym sygnałem i, jak podkreśla sam autor, ostrzeżeniem dla pedagogów, czym może zakończyć się niewłaściwe pojmowanie alternatywności w wychowaniu i kształceniu oraz jak łatwo jeden człowiek, a raczej stosowana przez niego „czarna pedagogika” może zniszczyć wieloletnią pracę wychowawczą poprzedników. Opisywana w artykule Odenwaldschule (szkoła alternatywna umocowana w duchu niemieckiej pedagogiki reformy) okazała się bowiem „ (…) zdradą wobec dzieci, zdradą wobec ich rodziców, zdradą wobec twórcy-założyciela szkoły, wobec placówki (…), jest to niewątpliwie też zdrada pedagogiki, której alternatywność polega na głębokim, autentycznym byciu po stronie dziecka, by wspólnie z nim odkrywać i wzmacniać jego człowieczeństwo.”[1] Czy jest to zatem ostrzeżenie przed nadmiernym zaufaniem do tego, co w pedagogice odmienne? Wnikliwy czytelnik dostrzeże w opisanym przypadku nie tyle dowód na niespełnione obietnice alternatywnej edukacji, ile drogowskaz ukazujący wyraźnie, że żadna, choćby najśmielsza i najpiękniejsza w swej wymowie koncepcja pedagogiczna nie może być właściwie urzeczywistniona bez pozytywnego „wcielenia”. To człowiek uszlachetnia dzieło, ale też człowiek może je łatwo zniweczyć i skalać. Jeśli zatem mówimy o trosce o właściwą jakość wychowania i kształcenia, to w pierwszym rzędzie należytą rangę nadać trzeba formacji pedagogów. To zagadnienie poruszane jest nie tylko w licznych artykułach książki (m. in. pisze o nim Zlatica Hulová, Mirosław Kowalski i Daniel Falcman, Jolanta Bonar) ale najdobitniej rozbrzmiewa w wypowiedziach nauczycieli i uczniów warszawskiego niepublicznego Zespołu Szkół „Bednarska”, zamieszczonych na płycie DVD, dołączonej do recenzowanej książki. Marta Ługowska - wieloletnia nauczycielka „Bednarskiej” mówi z przekonaniem, że nauczyciel musi być wyrazisty, „jakiś”, po to, aby uczniowie również byli „jacyś” i nie ulegali powszechnej dziś homogenizacji myśli i postaw, twórczyni szkoły - Krystyna Starczewska przekonuje, że otaczana szacunkiem młodzież potrafi szanować innych, a dyrektor Jan Wróbel dodaje, że „(…) nie można zrobić uczniowi gorszej krzywdy, niż zrobić z niego ucznia na całe życie.”[2] Filmy prezentujące urzeczywistnioną ideę szkolnej demokracji nie są w książce „Edukacja alternatywna XXI wieku” jedynie wysmakowanym dodatkiem. Tworzą osobną, interesującą i zarazem pobudzającą intelektualnie wyprawę ku pełniejszemu rozumieniu edukacyjnej alternatywności dzisiaj. Alternatywności, w której pierwotne idee Nowego Wychowania splatają się z koniecznym współcześnie rozwijaniem samodzielności myślenia, autonomii celów i dążeń jednostki, personalistycznym kształtowaniem dojrzałej osobowości.

Ten przegląd zagadnień nie wyczerpuje prezentowanego w publikacji bogatego spectrum istotnych i aktualnych problemów, z jakimi boryka się edukacja alternatywna w świecie współczesnym. Zarówno wypowiedzi autorów w książce, jak i wywiady zamieszczone na płycie DVD uświadamiają czytelnikowi, iż stajemy dziś, nie po raz pierwszy zresztą, wobec wielkich edukacyjnych wyzwań, szans, ale także wobec konieczności podejmowania decyzji na rożnych szczeblach organizacji państwa i społeczeństwa oraz w szkołach i uczelniach – jako podstawowych ogniwach zmiany edukacyjnej.

Ukazują wyraźnie, iż trzeba nieustająco zdobywać wiedzę o reformowaniu edukacji oraz podejmować próby rozwijania wyobraźni decydentów i realizatorów polityki edukacyjnej na temat jej efektów i relacji efektów do teoretycznych założeń. Nadzieja jest siłą sprawczą, ale powinna być weryfikowana w społecznym dialogu, ponad podziałami politycznymi i środowiskowymi a ten postulat, jak pokazuje polska codzienność, jest niezwykle trudny do realizacji.

„Brak inwestycji w edukację to inwestycja w ignorancję” głosi hasło odbywającego się co roku w Warszawie Festiwalu Nauki. Trudno uwierzyć, jak często hasło to było głoszone, choć w innej formie, w ostatnich dziesięcioleciach. Jeszcze trudniej wyobrazić sobie jednak, że w najbliższym czasie mogłoby ono zostać zastąpione innym - bardziej optymistycznym. Tym bardziej potrzebny jest nieustanny namysł nad usprawnianiem polskiej szkoły, a także głośne eksplikowanie postulatów pedagogicznych dotyczących całościowej, rzetelnej, merytorycznie ugruntowanej, perspektywicznej zmiany edukacyjnej, uwzględniającej wielość dróg prowadzących do wspomagania rozwoju autonomicznej, współodczuwającej, zdolnej do współtworzenia i współistnienia z innymi jednostki. Recenzowana publikacja „Edukacja alternatywna w XXI wieku” jest dowodem na to, iż wymienione postulaty są żywe i coraz głośniej upominają się o należne sobie miejsce.

dr hab. prof. ChAT Renata Nowakowska-Siuta

Chrześcijańska Akademia Teologiczna Ekumeniczny

Instytut Pedagogiczny

Katedra Pedagogiki Szkolnej

Ruch Pedagogiczny, 2011, Nr 3-4