Oficyna Wydawnicza "Impuls"

Wstęp  (Janina Kostkiewicz)            

Pedagogie katolickich zgromadzeń zakonnych – wprowadzenie w problematykę (Janina Kostkiewicz)         

Pedagogia franciszkańska Pedagogia franciszkańska – charakterystyka ogólna (Roman Jusiak OFM)        

Pedagogia franciszkanów bernardynów [Zakonu Braci Mniejszych] (Roman Jusiak OFM)      

Pedagogia jezuitów (ignacjańska) [Towarzystwa Jezusowego] (Andrzej Paweł Bieś SJ, Ewa Dybowska, Ludwik Grzebień SJ)        

Pedagogia sióstr katarzynek [Zgromadzenia Sióstr św. Katarzyny Dziewicy i Męczennicy] (Ewelina Kobiela CSC)     

Pedagogia pijarów [Zakonu Kleryków Regularnych Ubogich Matki Bożej Szkół Pobożnych] (Bartłomiej Gołek)  

Pedagogia misjonarzy lazarystów (wincentyńska) [Zgromadzenia Księży Misjonarzy Świętego Wincentego à Paulo] (Łukasz Hajduk)     

Pedagogia pallotynów [Stowarzyszenia Apostolstwa Katolickiego] (ks. Zbigniew Babicki SAC)     

Pedagogia salezjanów [Towarzystwa św. Franciszka Salezego] (ks. Kazimierz Misiaszek SDB)    

Pedagogia salezjanek [Zgromadzenia Córek Maryi Wspomożycielki] (s. Halina Wrońska CMW)    

Pedagogia zmartwychwstańców Zgromadzenie Zmartwychwstania Pańskiego i jego system wychowawczy (Janina Kostkiewicz)     

Misje edukacyjne i ważniejsze instytucje oświatowo-wychowawcze zmartwychwstańców (Janina Kostkiewicz)     

Pedagogia nazaretanek [Zgromadzenia Sióstr Najświętszej Rodziny z Nazaretu] (s. Anna Walulik CSFN)     

Pedagogia sióstr pasterek [Zgromadzenia Sióstr Pasterek od Opatrzności Bożej] (s. Anna Myszka CSDP)     

Pedagogia bł. Edmunda Bojanowskiego realizowana przez Siostry Służebniczki NMP Na przykładzie Zgromadzenia Sióstr Służebniczek BDNP (s. Maria Loyola Opiela BDNP)     

Pedagogia michalitów [Zgromadzenia Świętego Michała Archanioła] (Czesław Kustra CSMA)     

Pedagogia szarych urszulanek [Zgromadzenia Urszulanek Serca Jezusa Konającego] (Katarzyna Olbrycht)     

Noty o autorach     

„Godne uwagi jest przyjęcie do analizy tej kategorii naukowej, którą określa się mianem pedagogii, zatem kategorii związanej zarówno z założeniami teoretycznymi, jak i z działalnością praktyczną sprzęgniętą nie tylko z wychowywaniem religijnym lecz także z wychowaniem moralnym (obywatelskim, patriotycznym, społecznym), wychowaniem estetycznym, wychowaniem zdrowotnym, opieką, profilaktyką, terapią – te obszary mają dziś dużą doniosłość w praktyce pedagogicznej. Godne uwagi jest również to, że analizy pedagogiki katolickich zgromadzeń zakonnych ujmowane są zarówno w wymiarze historycznym, jak i w wymiarze współczesności, co powoduje, że recenzowana praca zbiorowa jest użyteczna w poszukiwaniach poznawczych i studiach nie tylko w dziedzinie pedagogiki religii (pedagogiki katolickiej), lecz także w dziedzinie historii wychowania i myśli pedagogicznej, pedagogiki ogólnej, teorii wychowania (moralnego, estetycznego, zdrowotnego) teorii kształcenia (m.in. wychowania intelektualnego), a także pedagogiki opiekuńczej, pedagogiki społecznej, pedagogiki kultury, pedagogiki resocjalizacyjnej, pedagogiki specjalnej.

Pedagogie zgromadzeń mające bogate odniesienia historyczne i aktualność współczesną stanowią (stanowić mogą) wartościowe źródła konstruktywnej refleksji w bieżącej pedagogice poszukującej takiej właśnie refleksji w sytuacji rozchwiania, ambiwalencji, niepewności, mgławicowości koncepcji i poglądów, relatywizmu poglądów.”

Z recenzji prof. zw. dr. hab. Stanisława Palki

Dzieło niniejsze „jest adresowane do szerokiej grupy odbiorców. Jest to opracowanie przygotowane z wykorzystaniem aparatu naukowego, a równocześnie stanowi rodzaj podręcznika niezbędnego między innymi w dydaktyce prowadzonej na kierunkach pedagogicznych i teologicznych (…). Jest to pierwsze tego rodzaju opracowanie przygotowane – co warto podkreślić, przez grupę specjalistów (…). Z tych też racji dzieło powinno (…) być wprowadzone jak najszybciej jako jeden z podstawowych podręczników, zwłaszcza dla studentów pedagogiki.”

Z recenzji ks. dr. hab. Stanisława Dziekońskiego, prof. UKSW

Recenzja wydawnicza książki pt. „Pedagogie katolickich zgromadzeń zakonnych. Historia i współczesność”, pod redakcją naukową p. prof. Janiny Kostkiewicz, Kraków 2012, Oficyna Wydawnicza Impuls.

Wychowanie wpisuje się w posłannictwo Kościoła i stanowi jedno z jego ważniejszych zadań podejmowanych zwłaszcza w ramach działalności duszpasterskiej i katechetycznej. Nie dziwi więc, że na przestrzeni wieków Kościół często korzystał z prawa do wypowiadania się na temat wychowania, między innymi w urzędowych dokumentach, jak też w licznych enuncjacjach papieży. Wypowiedzi te były analizowane pod różnym kontem, zaś publikacje traktujące o wychowawczym posłannictwie Kościoła można odpowiednio uporządkować czy pogrupować. Najczęściej wskazywano na obecność i wkład Kościoła w wychowanie; formułowano teologiczne podstawy wychowawczego posłannictwa Kościoła; wyjaśniano ideowe i teoretyczne podstawy wychowania chrześcijańskiego; określano katolicką etykę wychowawczą[1]. Spośród polskich autorów problematyką tą zajmowali się między innymi J. Tarnowski[2], M. Majewski[3] i S. Kunowski[4], S. Dziekoński[5]. Tematyka ta stała się też przedmiotem analiz dla autorów zagranicznych, wśród których na wyróżnienie zasługuje G. Groppo. W dziele pt. „Educazione cristiana e catechesi” Autor ten podjął studium teologiczne nad problemem wychowania, zwłaszcza gdy chodzi o jego rozumienie. Ukazał rys historyczny tej kwestii poczynając od tradycji biblijnej i Kościoła pierwszych wieków. Podjął między innymi kwestię definiowania wychowania w encyklice Piusa XI o chrześcijańskim wychowaniu młodzieży Divini illius magistri” oraz w deklaracji o wychowaniu chrześcijańskim „Gravissimum educationis” Soboru Watykańskiego II, próbując wyjaśnić, na ile terminologia użyta w wymienionych dokumentach odpowiada nowej, charakteryzującej się zeświecczeniem sytuacji, w jakiej znajduje się dzisiejszy Kościół[6]. Niezwykle ważne dla wychowania jest inne opracowanie G. Groppo, pt. „Teologia dell’educazione. Origine, identita`, compiti”. Jest to studium poświęcone teologii wychowania, które koncentruje się przede wszystkim na ukazaniu źródeł tej dyscypliny, przybliżając równocześnie relacje, jakie zachodzą między teologią a dziedziną wychowania. Jest to próba określenia czym jest w ogóle teologia wychowania i jakie stawia sobie zadania. Poza tym jest w nim ukazana ewolucja, jaka dokonała się w dziedzinie teologii wychowania od początku wieku XIX do czasów współczesnych, z równoczesnym wskazaniem jej przyczyn pochodzących głównie z odnowy teologicznej Vaticanum II[7].

Główny problem i nowość ujęcia

Znaczący wkład w refleksje pedagogiczną wniosły nie tylko dokumenty Kościoła powszechnego i nauczanie papieży, ale też niektóre zgromadzenia zakonne i ich założyciele. W tym względzie kwerenda biblioteczna bez trudu pozwala odnotować bogate zbiory. Równocześnie wyraźnie dostrzega się brak opracowań, które zbierałby w całość wszystkie ważniejsze koncepcje wychowania ze wskazaniem na ich praktyczne zastosowanie na gruncie polskim i poza granicami naszego kraju. Tę poważną lukę wypełnia recenzowana książka pt. „Pedagogie katolickich zgromadzeń zakonnych. Historia i współczesność”, pod redakcją naukową p. prof. Janiny Kostkiewicz, Kraków 2012, Oficyna Wydawnicza Impuls.

Ocena merytoryczna

Recenzowana publikacja zbiera szereg opracowań skupionych wokół następujących zagadnień:

- pedagogia franciszkańska;

- pedagogia franciszkanów-bernardynów;

- pedagogia jezuicka (ignacjańska);

- pedagogia katarzynek;

- pedagogia pijarów;

- pedagogia wincentyńska;

- pedagogia marianów;

- pedagogia pallotynów;

- pedagogia salezjanów;

- pedagogia salezjanek;

- pedagogia zmartwychwstańców;

- pedagogia nazaretanek;

- pedagogia pasterek;

- pedagogia bł. Edmunda Bojanowskiego realizowana przez Siostry Służebniczki NMP;

- pedagogia michalitów;

- pedagogia urszulanek szarych.

Bardzo wysoko należy ocenić stronę merytoryczną książki, która pozwala zorientować się, jaka pedagogia była i jest prowadzona w zgromadzeniach zakonnych mających duży udział w wychowaniu przyszłych pokoleń. Godnym zauważenia jest fakt, że poszczególni Autorzy nie ograniczyli się jedynie do przedstawienia określonych koncepcji wychowania, ale powiązali je ściśle z historią zgromadzenia i specyficznym dla niego charyzmatem. Uwzględnienie tego tła jest bardzo istotne, ponieważ pozwala dostrzec, że już w samej naturze poszczególnych zgromadzeń jest zawarty ideał wychowania, który otrzymuje określone cechy ze względu na cele i zadania czy też misję przyjętą w danym zgromadzeniu, zapisaną w statutach bądź też w innych ważnych dokumentach. Lektura tego dzieła pozwala zorientować się, jaki wkład w refleksję i praktykę pedagogiczną wniósł Kościół katolicki na przestrzeni wieków. Uwaga ta jest dość istotna nie tylko z racji historycznych, ale też współczesnych uwarunkowań czy opinii, w których poddaje się w wątpliwość znaczenie Kościoła dla wychowania przyszłych pokoleń bądź też podejmuje się próbę nawet uzurpacji praw przysługujących Kościołowi w tym względzie.

Wartością recenzowanej książki jest też to, że pozwala ona zorientować się, jakie są cechy czy elementy wspólne właściwe pedagogice chrześcijańskiej czy – zawężając problem, katolickiej. Niewątpliwie należy do nich personalizm chrześcijański, w którym – jak zaznacza znany włoski pedagog Piero Viotto w książce „Pedagogia generale” - wychowanek postrzegany jest jako osoba ludzka stworzona przez Boga, wolna i powracającą do Niego, zobowiązana do samourzeczywistnienia się w samowychowaniu poprzez panowanie nad naturą i służbę społeczności. Wychowanek staje się celem wychowania, a nawet celem swego wychowawczego działania. Wychowanie zaś polega na umożliwianiu wychowankowi wszechstronnego rozwoju jego własnej osobowości poprzez angażowanie jego aktywności na tyle, na ile osoba ludzka, świadoma i wolna, może być naprawdę aktywną.

W pedagogii różnych zgromadzeń, podobnie jak w refleksji pedagogicznej Kościoła powszechnego, wykluczony jest wszelki redukcjonizm, ograniczający człowieka jedynie do wymiarów cielesnych, fizycznych bądź społecznych. Przebija zaś całościowa wizja człowieka z silnym uwypukleniem kwestii religijnych. W wielu przypadkach od rozwoju religijnego uzależnia się skuteczność i poprawność wychowania nie tylko na płaszczyźnie indywidualnej, ale i społecznej. Ujęcia te dostrzega się nie tylko w formułowanych ideałach wychowania czy bardziej szczegółowych celach, ale też mają znaczenie dla określenia szeregu metod stosownych w wychowaniu. Analiza poszczególnych wypowiedzi pozwala też zorientować się, na ile Kościół, obecny w posłannictwie zgromadzeń, korzystał z osiągnięć pedagogiki światowej i tej, która była formułowana na gruncie polskim. […]

Dr hab. prof. UKSW Stanisław Dziekoński

Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie

[1] Por. S. Kunowski, O potrzebie naukowego wyodrębnienia współczesnej pedagogiki katolickiej, Katecheta 2 (1958) 4, s. 296.

[2] Encyklika Piusa XI „Divini illius Magistri” wobec ówczesnej pedagogiki chrześcijańskiej, w: Człowiek we wspólnocie Kościoła, red. L. Balter, Warszawa 1979, s. 370-388; Gravissimum educationis, Ateneum Kapłańskie 60 (1968) 359, s. 397-405; Wprowadzenie do Deklaracji o wychowaniu chrześcijańskim, w: Sobór Watykański II: Konstytucje, Dekrety, Deklaracje, wyd. III, Poznań 1968, s. 303-312.

[3] Ewolucja odnowy wychowania religijnego, w: Roczniki Teologiczno - Kanoniczne 27 (1980) 6, s. 31-41; Idee pedagogiczne św. Jana Bosko w świetle soborowej Deklaracji: O wychowaniu chrześcijańskim, w: W kierunku prawdy, red. B. Bejze, Warszawa 1976, s. 530.

[4] Podstawowe zasady wychowania w Deklaracji, art. cyt., s. 414-424; Problemy wychowania chrześcijańskiego, Roczniki Teologiczno - Kanoniczne 18 (1971) 3, s. 159-179.

[5] Wychowanie w nauczaniu Kościoła (Od początku wieku XIX do Soboru Watykańskiego II), Warszawa 1999.

[6] Dzieło to, wydane w Turynie w 1972 r. Por. G. Groppo, Educazione cristiana e catechesi, Torino - Leumann 1972, s. 9-11.

[7] Por. G. Groppo, Teologia dell’educazione. Origine, identita`, compiti, Roma 1991, s. 5.