Popek Stanisław Leon

ur. 20 lutego 1936 r.w Kortynie na Zamojszczyźnie (powiat Hrubieszów). Jest profesorem zwyczajnym. Zajmuje się psychologią różnic indywidualnych, psychologią zdolności, twórczości i sztuki. Studiował wychowanie plastyczne, historię sztuki, pedagogikę i psychologię. Od 1958 do 1963 r. był nauczycielem wychowania plastycznego i muzycznego w liceach pedagogicznych w Leśnej Podlaskiej i Zamościu. Pracował także w Okręgowym Ośrodku Metodycznym przy KOS w Lublinie na stanowisku kierownika sekcji plastyki (1963–1969), a w latach 1969–1972 na stanowisku kierownika zespołu liceów ogólnokształcących. Od uzyskania stopnia doktora psychologii (1973) pracuje na Wydziale Pedagogiki i Psychologii UMCS w Lublinie. W latach 1979–1982 był prodziekanem, a w latach 1982–1984 pełnił funkcję dyrektora Instytutu Psychologii. W latach 1984–1987 i 1990–1996 był dziekanem Wydziału Pedagogiki i Psychologii UMCS, a od 2003 do 2006 r. rektorem Wyższej Szkoły Humanistyczno-Ekonomicznej im. Jana Zamoyskiego w Zamościu. Wypromował dotąd 26 doktorów i ponad 600 magistrów.

Autor monografii: Analiza psychologiczna twórczości plastycznej dzieci i młodzieży (1978, 1985); Rozwój twórczości plastycznej dzieci i młodzieży (1979); Kwestionariusz Twórczego Zachowania – KANH (1990, 2000, 2008, 2010); Barwy i psychika. Percepcja. Ekspresja. Projekcja (1999, 2003, 2008); Człowiek jako jednostka twórcza (2001, 2003). Jest redaktorem naukowym 26 książek oraz autorem 280 rozpraw i artykułów. W latach 1987–2007 pełnił funkcję redaktora naukowego „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska”, sekcja J.

Jest pisarzem i poetą, członkiem Związku Literatów Polskich. Opublikował 10 zbiorów poezji: Wymiary czasu (1994); Ku brzegom Styksu (1996); Wenus leżąca (1996); Tryptyk z Michałem Aniołem (1997); Ptakom błękitnym (1999); Odsłony Rzymskie (2000); Maski podróżne (2001); Srebrne ogrody (2003); Poliptyk czasu – wybór poezji (2006); Nadwrażliwe ogrody (Grădinile hipersensibile) – antologia dwujęzyczna (2009), oraz tom opowiadań Sny z wieży milczenia (2008). Jego utwory ukazywały się w kilkudziesięciu almanachach i czasopismach literackich w języku polskim, a także flamandzkim, rosyjskim i rumuńskim. W latach 1998–2002 był prezesem Lubelskiego Oddziału Związku Literatów Polskich. Jest również członkiem honorowym Polskiego Stowarzyszenia Kreatywności i Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych.

Od 50 lat uprawia twórczość plastyczną. W tym czasie zorganizował 45 wystaw indywidualnych w kraju i za granicą.

Laureat 7 nagród naukowych Ministra Nauki i 6 nagród artystycznych (plastyka, literatura). Odznaczony Srebrnym i Złotym Krzyżem Zasługi oraz Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, wyróżniony medalami Za Zasługi dla UMCS, Zasłużonego Działacza Kultury i Złotym Wawrzynem Literackim za całokształt twórczości literackiej

Oficyna Wydawnicza "Impuls"

Wstęp

Część I

Teoretyczne podstawy mechanizmów twórczości plastycznej

1. Plastyka jako dziedzina twórczości

Człowiek jako istota twórcza

Twórczość – kryteria i kategorie twórczości plastycznej

Plastyka jako język wypowiedzi i społecznej komunikacji

2. Osobowościowe uwarunkowania twórczości plastycznej

Wprowadzenie

Psychopatologiczne poglądy na genezę twórczości plastycznej

Twórczość plastyczna w świetle psychologii głębi

Próby wyjaśnienia genezy twórczości plastycznej na podstawie teorii samorealizacji osobowości

Badania empiryczne nad osobowością twórczą plastyków

Modele psychiki ludzkiej

Twórczość plastyczna w świetle psychologii poznawczej

Wybitni intelektualiści jako twórcy dzieł plastycznych

Wpływ różnic indywidualnych na twórczość plastyczną

Systemowe ujęcie uzdolnień plastycznych na podstawie modeli interakcyjnych

Wprowadzenie

Teorie systemów i ich wpływ na ujmowanie koncepcji psychiki ludzkiej

Wpływ modeli interakcyjnych na pojmowanie struktury uzdolnień plastycznych

Część II Rozwój twórczości plastycznej dzieci i młodzieży

1. Rys historyczny badań nad twórczością plastyczną dzieci i młodzieży

2. Plastyka dzieci i młodzieży jako twórczość artystyczna 3. Okresy i fazy w twórczości plastycznej dzieci i młodzieży

Wprowadzenie

Okresy i fazy rozwoju twórczości plastycznej dzieci i młodzieży – synteza wybranych poglądów

Rozwój kolorystyki w twórczości plastycznej dzieci i młodzieży w świetle dotychczasowych poglądów

Psychospołeczne uwarunkowania kryzysów w twórczości plastycznej młodzieży w świetle dotychczasowego piśmiennictwa

4. Dotychczasowe metody analizy wytworów plastycznych

5. Problemy, hipotezy i metody własnych badań

Problemy i hipotezy badawcze

Metody badań własnych i ich charakterystyka

Zakres i populacja osób badanych

6. Psychologiczna analiza i charakterystyka formy i treści wypowiedzi plastycznych dzieci i młodzieży na podstawie własnych badań empirycznych

Bazgroty dzieci w wieku poniemowlęcym

Twórczość plastyczna dzieci wieku przedszkolnego

Twórczość plastyczna dzieci młodszego wieku szkolnego

Twórczość plastyczna dzieci w średnim i starszym wieku szkolnym

7. Analiza kryzysu w twórczości plastycznej dzieci i młodzieży Istota i objawy zjawisk kryzysowych

Czynniki warunkujące zjawisko kryzysu w twórczości plastycznej dzieci i młodzieży

Próby przezwyciężania kryzysu twórczości plastycznej dzieci i młodzieży w praktyce szkolnej

8. Próby określenia typologii postaw twórczych na podstawie analizy materiałów z badań empirycznych

Wprowadzenie

Analiza wyników badań empirycznych

Refleksje końcowe

9. Wnioski

Część III Funkcje twórczości plastycznej w życiu człowieka

Funkcje rozwojowo-edukacyjne w twórczości plastycznej

Funkcja – znaczenie pojęcia Edukacyjna funkcja twórczości plastycznej

2. Twórczość plastyczna jako projekcja osobowości

Wprowadzenie

Ekspresja a twórczość plastyczna

Projekcja jako metoda badania w psychologii

Projekcja twórcza

Struktura wytworów plastycznych a język projekcji

Struktura wytworu plastycznego (S. Popek 1999)

Analiza projekcyjnych wyznaczników w wybranych testach rysunkowych

Ekspresja plastyczna dzieci jako informacja projekcyjna

3. Twórczość plastyczna w psychoterapii Wprowadzenie

Twórczość plastyczna w psychoterapii „Psychoterapia” i pojęcia pokrewne

Terapia w procesie twórczości plastycznej w sytuacji indywidualnej i społecznej

Regulacyjna moc twórczości plastycznej Przykładowe programy

Zakończenie

Literatura cytowana

Spis tabel

[…] Praca jest dziełem Autora, który dysponuje rzadko spotykaną u ludzi nauki możliwością ana­lizy uwarunkowań twórczości artystycznej z dwóch pozycji: wybitnego naukowca, zajmują­cego się przez 30 lat badaniami z dziedziny psychologii twórczości, mającego w dorobku ogromną liczbę znaczących publikacji oraz płodnego artysty (malarza, poety, eseisty), a także zasłużonego działacza kultury.

W trakcie lektury tekstu książki odczuwa się pasję i dociekliwość poznawczą Autora, które stały się podstawą wielostronnego ujęcia analizowanego problemu, uwzględniającego zarówno analizę twórczości wybitnej (podejście elitarne), jak również twórczości dzieci i młodzieży (podejście egalitarne).

Twórczość plastyczna jest tą dziedziną ludzkiej twórczości, która jest najmniej opisana i przeanalizowana w literaturze przedmiotu a jej mechanizmy są najbardziej tajemnicze. Defi­nicję tej dziedziny ludzkiej twórczości znajdujemy już we wstępie pracy (s. 11). Jak zauważa Autor książki, twórczość plastyczna jest najtrudniejsza do analizy psychologicznej, choćby z powodu ogromnego zróżnicowania kulturowego pod względem stylistycznym, formalnym i ideowo-treściowym, trudności z badaniem artystów i „podglądaniem" ich pracy twórczej.

Książka składa się z trzech części. W pierwszej części autor omawia zagadnienia teo­retyczne i wyjaśnia mechanizmy twórczości plastycznej, w części drugiej zajmuje się twór­czością dzieci i młodzieży, zaś w ostatniej części opisuje funkcje tej twórczości w życiu czło­wieka. Pracę zamyka podsumowanie, spis literatury cytowanej oraz spis schematów, tabel i wykresów. Układ pracy jest przejrzysty i logiczny. […] […]

Podsumowując: recenzowana praca - moim zdaniem - została napisana znakomicie i dowodzi wszechstronnej orientacji Autora w analizowanej problematyce, rzadko spotykanej erudycji i unikalnego -jak na naukowca - doświadczenia artystycznego. O wartości książki ponadto decyduje zawarta w niej analiza obszernych rezultatów badań empirycznych, które Autor prowadził przez 30 lat. Niepowtarzalne przeżycia i trudy, jakie stały się udziałem Auto­ra jako artysty i towarzyszyły procesowi tworzenia w dziedzinie sztuki umożliwiły wręcz unikalne spojrzenie na problem twórczości plastycznej, zarówno elitarnej (twórczość wybit­na), jak i egalitarnej (twórczość dzieci i młodzieży), jej mechanizmów i roli w życiu człowie­ka. Unikatowość pracy polega również na tym, że do tej pory nie ma w literaturze psycholo­gicznej pracy, w której Autor w taki sposób podejmuje i prowokuje dyskusję o twórczości plastycznej z czytelnikiem. Praca adresowana jest do badaczy zajmujących się twórczością, psychologów, pedagogów, studentów, nauczycieli, szczególnie plastyki oraz do samych twór­ców, odczuwających niedosyt wiedzy psychologicznej z dziedziny twórczości.

Żywię nadzieję, że czytelnik pozostanie pod tak wielkim wrażeniem lektury książki, jakie towarzyszyło mnie, zwłaszcza w tych momentach, kiedy uświadamiałam sobie ogromny wkład pracy, nowatorstwo, nieograniczoną wnikliwość i podziwiałam świeżość spojrzenia Autora. Z pełnym przekonaniem rekomenduję pracę do druku.

dr hab., prof. UJK Irena Pufal-Struzik
Instytut Pedagogiki i Psychologii Zakład Psychologii Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach