Ku człowiekowi. Doświadczanie relacji z pacjentem w narracjach lekarzy

Na książę składa się osiem rozdziałów, które zostały podzielone na część teoretyczną i empiryczną.

W części teoretycznej wykorzystano wiedzę na temat relacji lekarz – pacjent, zgromadzoną na gruncie medycyny, psychologii zdrowia czy socjologii medycyny. W rozdziale pierwszym ukazane zostaną modele medyczne w odniesieniu do potrzeby zmian w relacji lekarz – pacjent. Z tego też względu zostaną naświetlone relacyjne implikacje dwóch dawniejszych modeli, a mianowicie modelu biomedycznego, biopsychospołecznego oraz trzech modeli współczesnych: paternalistycznego, partnerskiego i konsumenckiego. Taka podstawa teoretyczna umożliwia koncentrację na problemie: W jaki sposób postrzegany jest współczesny pacjent? Kolejne paragrafy będą dookreślały pacjenta jako: przypadek chorobowy, klienta, ofiarę systemu opieki zdrowotnej, osobę, a także jako tzw. pacjenta upodmiotowionego (ang. empowered patient). W ostatniej części pierwszego rozdziału analizowane będą oczekiwane przez pacjentów kompetencje lekarskie, a mianowicie komunikatywność, umiejętność słuchania innych, budzenie zaufania, empatia.

W drugim rozdziale wskazane będą odniesienia pomiędzy procesem edukacyjnym a istotnymi elementami zdobywania zawodu lekarza. Punktem wyjścia będzie analiza kształcenia teoretycznego w zakresie nauk medycznych oraz praktyk i stażu jako pomocnych w osiąganiu kompetencji lekarskich. Ważne też będzie zastanowienie się nad komplementarnością oraz synchronicznością procesu edukacji i samoedukacji. W ostatnim punkcie rozdziału drugiego ukazana zostanie relacja lekarz – pacjent z perspektywy pedagoga specjalnego.

Zasadniczym tematem badawczym w rozdziale trzecim będzie komunikacja lekarza z pacjentem oraz jej oddziaływanie na proces leczenia. Komunikacja międzyosobowa to rzeczywistość złożona, której analiza wymagała refleksji nad porozumiewaniem się werbalnym, niewerbalnym oraz środowiskiem komunikacji. W odniesieniu do komunikacji werbalnej szczególna uwaga zwrócona zostanie na sposoby komunikacji oraz rodzaje i formy jej odbioru. W komunikacji niewerbalnej istotne są mimika, gestykulacja rąk, postawa ciała, kontakt wzrokowego, tembr głosu oraz dotyk. Na komunikację lekarza z pacjentem wpływa również środowisko, w którym ten proces się dokonuje. Stąd też ostatnie dwa paragrafy trzeciego rozdziału dotyczyć będą roli dystansu i bliskości pomiędzy lekarzem a pacjentem oraz wystroju miejsca komunikacji.

Perspektywa metodologiczna niezbędna zarówno do zbierania, jak i interpretacji materiału źródłowego stanowić będzie istotną treść rozdziału czwartego. Teoretyczne i metodologiczne założenia projektu stanowią podstawę strategii badawczej oraz sposobu przeprowadzenia badań narracyjnych. Są niezbędne do gromadzenia, analizy i interpretacji danych. W kolejnych punktach rozdziału zostaną ukazane cel i przedmiot badań, postępowanie badawcze oraz zagadnienia związane z doborem narratorów. Analizowano też będą etyczne aspekty podjętych badań.

W kolejnym rozdziale wskazane zostaną znaczące etapy kształtowania lekarza. Punktem wyjścia będzie wybór zawodu. Zanim ktoś stanie się lekarzem znaczącą rolę pełnią środowiska, w których dojrzewa, a mianowicie: dom rodzinny, przestrzeń edukacyjna oraz przestrzeń zawodowa – zwłaszcza studia medyczne, będące nie tylko czasem zdobywania wiedzy medycznej i pozamedycznej, ale też budowania relacji.

Dynamika uwarunkowania relacji lekarz – pacjent zostanie przeanalizowana w rozdziale szóstym. Pierwszy punkt wprowadzi w doświadczenie bycia pacjentem, jakie bywa udziałem lekarza, co skłonić może do bardziej świadomej autorefleksji, poszukiwania nowych wzorców działań oraz rozbudzenia zdolności do współodczuwania. Następnie analizie poddane będą skutki pierwszych doświadczeń lekarza z pacjentem. W oparciu o materiał źródłowy – wywiady z lekarzami, wyodrębnione i omówione zostaną takie zagadnienia, jak: myślenie w kategoriach medycznych, ograniczenia systemu opieki zdrowotnej, postawy hierarchiczne, odniesienia do pacjentów ważnych dla budowania relacji lekarz – pacjent, równość w doświadczaniu choroby oraz źródła trudności w przekazywaniu informacji o stanie zdrowia pacjenta. W zakończeniu rozdziału przedstawiony będzie proces kształtowania się relacji lekarz – pacjent, w którym istotne są egzystencjalna inność pacjenta, przemieniające oddziaływanie zdobywanych doświadczeń, ustawiczne dążenie do życia według wartości oraz uczenie się mądrości.

Przedostatni rozdział będzie dotyczyć wyznaczników tożsamości lekarza, sposobu podejścia do pacjenta. Analizie poddane zostaną także czynniki wzmacniające tożsamość. Szczególna uwaga zwrócona będzie na znaczenie sukcesu terapeutycznego, satysfakcji zawodowej, wzrostu kompetencji miękkich, podwyższania kwalifikacji zawodowych oraz uznania ze strony pacjentów i kolegów lekarzy, jak również dobrych warunków pracy. Ze względu na fakt, iż dynamika tożsamości lekarza nie zależy jedynie od czynników pozytywnych, które ją wzmacniają, w ostatniej części rozdziału przeanalizowane zostaną czynniki negatywne, które przyczyniają się do osłabienia tożsamości lekarza. Spośród wielu za szczególnie istotne należy uznać błędne decyzje medyczne, przegrana walka o życie pacjenta, brak możliwości pomocy pacjentowi, roszczeniowość pacjenta, kłopotliwa wdzięczność pacjenta wobec lekarza, konieczność podporządkowania się systemowi opieki zdrowotnej oraz złe warunki pracy.

W ostatnim rozdziale zostaną omówione aksjologiczne uwarunkowania relacji lekarz – pacjent. Z narracji lekarzy wynika, iż istotne są takie wartości, jak: prawda, szacunek, zaufanie, dialog i profesjonalizm. Lekarze wskazują też na wielkie znaczenie dobrych relacji międzyosobowych, zwłaszcza na poziomie rodziny i zespołu medycznego. Dopełnieniem perspektywy aksjologicznej jest podkreślanie przez lekarzy znaczenia rzeczywistości duchowej, co przejawia się w dostrzeganiu potrzeb innych osób, zwłaszcza będących u kresu życia, traktowaniu pacjenta jako bliźniego czy w zmaganiach z dylematami moralnymi. Owa rzeczywistość duchowa w narracjach lekarzy przybiera kształt określonej religijności oraz deklarowanej wiary, co ma przełożenie na jakość opieki nad pacjentem.

Monografię wieńczą refleksje końcowe z przeprowadzonych badań oraz analiz. Stanowią one syntetyczne zebranie bogactwa myśli, wrażliwości i wartości, jakie objawiły się w wywiadach z lekarzami. Praca jest próbą twórczego odczytania narracji lekarzy, wzbogacenia dyskursu na temat relacji lekarzy z pacjentami. Interpretacja ta nie aspiruje do miana bycia jedynie słuszną. Zawiera ona różne konteksty rozumienia relacji lekarza z pacjentem, a także stanowi próbę poznania sposobów budowania relacji z ludźmi w złożonej rzeczywistości leczniczej, a zwłaszcza w jej osobowym wymiarze, najbardziej podstawowym dla każdego człowieka. Jest to także refleksja nad relacją wynikającą z tradycji, zasad narzuconych przez system opieki zdrowotnej, codziennych napięć, konfliktów czy dylematów lekarzy.