• Obniżka
Postawy nauczycieli wobec edukacji międzykulturowej a kultura szkoły

Postawy nauczycieli wobec edukacji międzykulturowej a kultura szkoły

ISBN: 978-83-7850-803-8
33,14 zł
28,34 zł Oszczędzasz: 4,80 zł

Wyświetl historię cen produktu

Najniższa cena w ciągu ostatnich 30 dni 30,00 zł

Czas dostawy kurierem InPost 24 godziny! E-booki w ciągu 15 minut!

Publikacja składa się z dwóch części: teoretycznej i empirycznej. Część teoretyczna prezentuje przegląd stanowisk wobec wielokulturowości i międzykulturowości oraz wobec kultury szkoły. Część druga – empiryczna – diagnozuje postawy nauczycieli wobec edukacji międzykulturowej, próbuje nakreślić definicję pojęcia „kultury szkoły, a całość uzupełniona jest analizą jakościową.

Wersja książki
Ilość

Pogłębiająca się wielokulturowość Europy jest już faktem, a przystąpienie Polski do Unii Europejskiej jedynie formalnością, przypieczętowującą stan dokonany. Wielokulturowości nie można jednak po prostu ogłosić – o wielokulturowość należy dbać i zabiegać; potrzeba wielu lat pracy i pokonywania stereotypów, lęków i uprzedzeń, by w rezultacie móc się szczycić społecznością wielokulturową, a zarazem jednolitą, gdzie podziały, choć wyraźne, płynnie przechodzą jedne w drugie. Książką szczególnie w tym temacie przydatną, są Postawy nauczycieli wobec edukacji międzykulturowej a kultura szkoły Barbary Dobrowolskiej, ujmująca zagadnienie od strony edukacji, jako zarodka, z którego może i powinna wykluć się przyszła wielokulturowość.

Publikacja składa się z dwóch części: teoretycznej i empirycznej. Część teoretyczna prezentuje przegląd stanowisk wobec wielokulturowości i międzykulturowości oraz wobec kultury szkoły. Część druga – empiryczna – diagnozuje postawy nauczycieli wobec edukacji międzykulturowej, próbuje nakreślić definicję pojęcia „kultury szkoły, a całość uzupełniona jest analizą jakościową.

Nie dziwią zatem niezwykle pochlebne i entuzjastyczne opinie Recenzentów: prof. zw. dra hab. Tadeusza Pilcha oraz prof. UŚ dr hab. Aliny Szczurek-Boruty.

99 Przedmioty

Opis

Książka elektroniczna - E-book
Epub, Mobi
Książka papierowa
oprawa miękka

Specyficzne kody

isbn
978-83-7850-803-8
Stopień 
2021-09-12

RECENZJA KSIĄŻKI

RECENZJA KSIĄŻKI BARBARY DOBROWOLSKIEJ, „POSTAWY NAUCZYCIELI WOBEC EDUKACJI MIĘDZYSZKOLNEJ A KULTURA SZKOŁY. STUDIUM SPOŁECZNO-PEDAGOGICZNE”, OFICYNA WYDAWNICZA ,,IMPULS”

Idea edukacji międzykulturowej, i warunkujących jej sposób realizacji kompetencji kulturowych oraz międzykulturowych, stanowią przedmiot zainteresowania przedstawicieli wielu dyscyplin naukowych (socjologów (Markowska, 1990, s. 109- 117), antropologów kulturowych (Czerniejewska, 2008), psychologów międzykulturowych (Boski, 2009), pedagogów międzykulturowych1). Interesując się publikacjami poświęconymi temu zagadnieniu można zauważyć szereg aspektów tej problematyki m.in. przygotowanie nauczycieli do pracy w warunkach zróżnicowania kulturowego (Szczurek- Boruta, 2014), kwestię postaw Polaków wobec ,,obcych” (Nikitorowicz, 2012, s. 15), wobec innych narodów (Bera i Korczyński 2012), (CBOS, 2010), (CBOS, 2013), ujęcia postaw wiążące się z przeobrażeniami społecznymi (Bera i Korczyński, 2012, s. 56), a także problemy dotyczące defaworyzowania grup etnicznych (Grzymała-Kozłowska, 2012).

B. Dobrowolska już we wprowadzeniu podkreśla duże znaczenie postaw nauczycieli wobec wielokulturowości i wychowania, dla integracji i dialogu międzykulturowego w pracy współczesnej, polskiej szkoły (s. 9).

Publikacja składa się z siedmiu rozdziałów pozwalających na stopniowe przechodzenie od społecznych kontekstów postaw, przez kategorie pojęciowe wielokulturowości i międzykulturowości w edukacji, przez ujęcie teoretyczne kultury szkoły w kontekście międzykulturowym dochodząc do badań własnych dotyczących postaw nauczycieli wobec edukacji międzykulturowej, uwarunkowań kultury szkoły oraz zależności między postawami nauczycieli wobec edukacji międzykulturowej a kulturą szkoły.

Autorka w pierwszym rozdziale przedstawia interdyscyplinarną kategorię postaw, ukazując jej podstawy teoretyczne, jej wymiary i uwarunkowania, klasyfikacje postaw, praktyczne konotacje, konstrukcję postawy.

Rozległa analiza teoretyczna obejmuje trzy rozdziały. W drugim rozdziale znajduje się rzetelny opis dwóch kategorii zróżnicowania kulturowego: wielokulturowości i międzykulturowości w perspektywie edukacyjnej, gdzie tę drugą uznano za kategorię aksjologiczną (s. 289). Autorka przedstawia zadania współczesnej edukacji wobec wielokulturowych społeczeństw, szczegółowo charakteryzuje polską szkołę w obliczu zróżnicowania kulturowego, analizując treści edukacji międzykulturowej, powołując się na Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 27 sierpnia 2012 r. w sprawie ramy programowej (analiza zapisów w podstawie programowej) oraz kształcenia w poszczególnych typach szkół (Dz.U. z 2012 r.poz.977) (s. 40). B. Dobrowolska zwraca uwagę na takie zapisy: ,,szacunek dla innych ludzi”, ,,gotowość do uczestnictwa w kulturze”, ,,kształtowanie postawy obywatelskiej (...) kształtowanie postawy poszanowania dla innych kultur i tradycji” a także na wrażliwość kulturową samego nauczyciela i jego świadomość procesów społecznych (s. 40). Dodatkowo autorka publikacji wskazuje na potrzebę przygotowania nauczycieli do realizacji treści edukacji międzykulturowej oraz przywołuje stanowisko D. Kluz-Stańskiej (Kluz-Stanska, 2003, s. 51) (s. 40), dotyczące czterech zakresów reakcji szkoły i nauczyciela na nową sytuację (zróżnicowania kulturowego): świadomość, stosunek (postawy i nastawienia) aspiracje i kompetencje. Za szczególnie interesujący można uznać podrozdział poświęcony postawom nauczycieli wobec edukacji międzykulturowej zawierający przedstawienie kompetencji międzykulturowych nauczycieli z ich praktycznym wymiarem (s. 64-70).

Autorka zaprezentowała kulturę szkoły, umiejscawiając ją w kontekście postaw nauczycieli wobec międzykulturowości. Jest to wynikiem przekonania Autorki, że: ,,jakość pracy szkoły i jej niepowtarzalny charakter tworzą ludzie (nauczyciele) o znacznym wpływie na organizację procesu nauczania, determinujący aksjologię szkolnych zasad i ich realizację w postaci zarówno widocznych, materialnych skutków swoich działań jak i przekonań, rytuałów, norm, znaczeń, relacji ze środowiskiem społecznym oraz postaw konstytuujących się w różnych obszarach pracy tej instytucji” (s. 71).

Uwagę zwracają bogate, interdyscyplinarne podstawy teoretyczne mające swoje źródło w pedagogice (m.in. koncepcja wielokulturowej tożsamości i dialog ku integracji J. Nikitorowicza, orientacja T. Lewowickiego dotycząca czterech wymiarów edukacji międzykulturowej) psychologii a także antropologii m.in. doktryna relatywizmu kulturowego M. J. Herskovitza akcentująca tolerancję wobec odmienności kulturowych i poszanowanie wartości ,,innych” (s. 104).

Opisana strategia badań zachęca czytelnika do zapoznania się z częścią empiryczną. Diagnoza postaw nauczycieli akademickich wobec edukacji międzykulturowej obejmuje ogólną charakterystykę nauczycieli oraz, zgodnie z przyjętą przez autorkę strukturalną teorię postaw S. Nowaka, komponent poznawczy postaw, komponent emocjonalny postaw nauczycieli i komponent behawioralny, chociaż badaczka nie zdecydowała się na uwzględnienie cech postaw. Za atut tej części publikacji można uznać przedstawienie narracji nauczycieli dotyczących pracy w warunkach wielokulturowości, wzbogacających materiał badawczy (s. 111).

Badania własne autorki dotyczyły również kultury szkoły. Badaczka zdecydowała się uporządkować materiał badawczy przedstawiając czynniki personalne i organizacyjne tworzące tę kulturę, działania sprzyjające rozwojowi kultury szkoły oraz czynniki negatywne wpływające na kulturę szkoły.

B. Dobrowolska uznała szkołę za istotny obszar działań społeczno-kulturowych, który implikują określone postawy, myślenie, współdziałanie, kształtowanie wrażliwości kulturowej. Według autorki publikacji szkoła powinna być: „nastawiona na formowanie i rozwijanie jednostek zdolnych w przyszłości do twórczego i bezpiecznego formowania przyszłości” (s. 298). Autorka publikacji wskazała na zależności pomiędzy postawami nauczycieli wobec edukacji międzykulturowej a kulturą szkoły.

W przeprowadzonych badaniach autorka zastosowała metodologię ilościową i jakościową, posłużyła się zarówno metodą sondażu diagnostycznego, jak i metodą monografii.

Uwagę czytelnika zwracają zawarte w podsumowaniu wnioski z badań. B. Dobrowolska podkreśla m.in. że: ,,postawy nauczycieli wobec zadań związanych z edukacją międzykulturową (…) warunkują określoną jakość szkoły, stanowiącą o jej szeroko pojętej kulturze (s. 289). Poza tym: ,,Większość badanych nauczycieli reprezentuje przeciętny poziom postaw wobec edukacji międzykulturowej".

Poziom postaw jest zróżnicowany przez takie zmienne jak pośredniczące: środowisko szkoły oraz doświadczenie w pracy z dziećmi z dziećmi z innego kręgu kulturowego oraz inne nie uwzględnione w modelu czynniki.

Wiedza nauczycieli oraz ich kompetencje wpływają nieznacznie na działania w zakresie EM a ich emocje i praktyka pedagogiczna wynikająca z realizacji treści międzykulturowych i pracy z dzieckiem ,,Obcym” nie mają znaczącego wpływu na rozwijanie ich sfery poznawczej w przedmiotowym zakresie” (s. 292).

Wnioski zawarte w książce Dobrowolskiej (2015) Postawy nauczycieli wobec edukacji międzyszkolnej a kultura szkoły. Studium społeczno-pedagogiczne, Kraków: Oficyna Wydawnicza ,,Impuls” mogą być inspiracją dla innych badawczy. Publikacja została zarekomendowana dla osób, którym bliska jest idea edukacji międzykulturowej. Należy dodatkowo podkreślić, że może być również wartościową lekturą dla nauczycieli i wychowawców niezależnie od poziomu i profilu kształcenia.


O tej problematyce pisali m.in.:

1. Bera R., Korczyński M. (2012), Dystans społeczny emigrantów polskich wobec „obcych” i „innych”. Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin.
2. Boski P. (2009), Kulturowe ramy zachowań społecznych. Podręcznik z psychologii międzykulturowej. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
3. CBOS (2013), Stosunek Polaków do innych narodów. Komunikat z badań. BS12/2013. oprac. B. Roguska. Fundacja Centrum Badania Opinii Społecznej, Warszawa.
4. CBOS (2010), Stosunek do Polaków do innych narodów. BS/12/2010. oprac. Wądołowska K. Centrum Badania Opinii Społecznej, Warszawa.
5. Czerniejewska I. (2008), Edukacja wielokulturowa w Polsce w perspektywie antropologii. Instytut Etnologii i Antropologii kulturowej, UAM, Poznań.
6. Grzybowski P.P. (2007), Edukacja europejska – od wielokulturowości ku międzykulturowości. Oficyna Wydawnicza ,,Impuls”, Kraków.
7. Grzybowski P.P. (2011), Edukacja międzykulturowa – przewodnik. Oficyna Wydawnicza ,,Impuls”, Kraków.
8. Grzybowski P.P. (2011), Spotkania z Innymi. Czytanki do edukacji międzykulturowej. Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków.
9. Grzybowski P.P. (2012), Doktor klaun. Terapia śmiechem, wolontariat, edukacja międzykulturowa. Oficyna Wydawnicza ,,Impuls”, Kraków.
10. Grzybowski P.P. (2012), Edukacja międzykulturowa – konteksty. Od tożsamości po język migowy, Oficyna Wydawnicza ,,Impuls”, Kraków.
11. Grzybowski P.P. (2008), Edukacja w warunkach zróżnicowania kulturowego. Studia i Rozprawy, s. 57-68.
12. Grzymała-Kozłowska A. (2012), Paradoksy polskiej tolerancji. Postawy wobec mniejszości i imigrantów w Polsce na tle Europy, W: A. Jasińska- Kania (red.), Wartości i zmiany. Przemiany postaw Polaków w jednoczącej się Europie. Wydawnictwo Naukowe ,,Scholar”, Warszawa.
13. Kapciak A., Korporowicz L., Tyszka A. (red.) (1995), Komunikacja międzykulturowa: zbliżenia i impresje. Instytut Kultury, Instytut Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.
14. Lewowicki T. (2000), W poszukiwaniu modelu edukacji międzykulturowej, W: T. Lewowicki przy współudziale Ogrodzkiej-Mazur E. i Szczurek- -Boruty A. (red.), Edukacja międzykulturowa w Polsce i na świecie. Uniwersytet Śląski, Katowice, s.25.
15. Lewowicki T., Ogrodzka-Mazur E. (red. nauk.) (2010), Edukacja międzykulturowa – teorie, poglądy, doświadczenia społeczne. Wydział Etnologii i Nauk o Edukacji Uniwersytetu Śląskiego, Wyższa Szkoła Pedagogiczna ZNP w Warszawie, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń.
16. Lewowicki T., Ogrodzka-Mazur E., Szczurek-Boruta A. (red.) (2000), Edukacja międzykulturowa w Polsce i na świecie. UŚ, Katowice.
17. Lewowicki T., Ogrodzka-Mazur E., Szczurek-Boruta A. (red.) (2011), Edukacja międzykulturowa – dokonania, problemy, perspektywy. Wydział Etnologii i Nauk o Edukacji. Uniwersytet Śląski, Wyższa Szkoła Nauczycielstwa Polskiego ZNP w Warszawie. Wydawnictwo Adam Marszałek, Cieszyn-Warszawa-Toruń.
18. Lewowicki T. (2011), Cztery spojrzenia na wielokulturowość i edukację międzykulturowość, W: Pogranicze. Studia Społeczne.
19. Markowska D. (1990), Teoretyczne podstawy edukacji międzykulturowej. Kwartalnik Pedagogiczny, nr 4, s. 109-117.
20. Nikitorowicz J. (1995), Pogranicze, tożsamość, edukacja międzykulturowa. Wyd. Trans-Humana, Białystok.
21. Nikitorowicz J. (2009), Edukacja regionalna i międzykulturowa. WAiP, Warszawa.
22. Nikitorowicz J. (2010), Grupy etniczne w wielokulturowym świecie. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Sopot.
23. Nikitorowicz J. (2012), Funkcje współczesnej szkoły w kontekście wyzwań społeczeństw wielokulturowych, W: Lewowicki T., Różańska A., Piechaczek- Ogierman G. (red.), Wielokulturowość i problemy edukacji. Wydział Etnologii i Nauk o Edukacji Uniwersytetu Śląskiego. Wyższa Szkoła Pedagogiczna Związku Nauczycielstwa Polskiego, Cieszyn-Warszawa-Toruń, s.15.
24. Nikitorowicz J. (red.), (1995), Edukacja międzykulturowa. W kręgu potrzeb, oczekiwań i stereotypów. Wyd. Trans-Humana, Białystok.
25. Nikitorowicz J., Sadowski A., Musiejuk D. (2011), Edukacja międzykulturowa, W: Pogranicze. Studia Społeczne. Tom XVII, cz. I i II. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, Białystok.
26. Szczurek-Boruta A. (2014), O przygotowaniu nauczycieli do pracy w warunkach wielokulturowości- konteksty, opinie studentów, propozycje. Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń.
27. Szczurek-Boruta A. (2013), Doświadczenia społeczne w przygotowaniu przyszłych nauczycieli do pracy w warunkach wielokulturowości. Wydział Etnologii i Nauk o Edukacji Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń.

Jeznach A.M. (2016), Recenzja książki Barbary Dobrowolskiej „Postawy nauczycieli wobec edukacji międzyszkolnej a kultura szkoły. Studium społeczno-pedagogiczne”.
Rozprawy Społeczne, 2 (10), s. 83-85.

Anna Maria Jeznach
Collegium Mazovia Innowacyjna Szkoła Wyższa, Siedlce

Napisz recenzje

Barbara Dobrowolska

Barbara Dobrowolska

Doktor nauk humanistycznych w zakresie pedagogiki. Obecnie adiunkt badawczo-dydaktyczny w Instytucie Pedagogiki Wydziału Nauk Społecznych UPH w Siedlcach. Związana z siedlecką Uczelnią od 1988 roku. Stypendystka Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego, Bundesministerium für Wissenschaft und Forschung w Wiedniu (dwukrotne pobyty studyjne na Uniwersytecie w Innsbrucku), Instytutu Goethego w Bawarii. Uczestniczka wizyt studyjnych w Niemczech, Czechach, Szwajcarii i na Słowacji w ramach Programu Sokrates (komponent ARION), Erasmus, w Europejskim Programie TERM-iae - Doskonalenie Zarządzania Oświatą - Fundusze PHARE). W latach 1994-2001 dyrektor szkoły podstawowej i gimnazjum w Siedlcach, gdzie zdobyte doświadczenie w zakresie praktyki pedagogicznej wykorzystuje w pracy dydaktycznej i naukowej. Absolwentka studiów podyplomowych z zakresu dziennikarstwa na Uniwersytecie Warszawskim, historii oraz zarządzania oświatą na siedleckiej Uczelni. Jest członkiem Zespołu Pedagogiki Społecznej pod Patronatem Komitetu Nauk Pedagogicznych PAN. Autorka monografii naukowych i wielu artykułów.

Odznaczona Medalem im. Księżnej Aleksandry Ogińskiej za Zasługi dla Siedleckiej Humanistyki, Medalem Komisji Edukacji Narodowej oraz Srebrnym Medalem za Długoletnią Służbę.

Zainteresowania naukowe: pedeutologia w tym pedagogiczne i społeczno-kulturowe uwarunkowania pracy nauczycieli, pedagogika społeczna a w niej szkoła jako środowisko społeczno-kulturowe i społeczne aspekty edukacji, edukacja międzykulturowa(wielokulturowość w polskich szkołach, nauczyciel a wielokulturowa klasa, problemy edukacyjne dzieci reprezentujących mniejszości etniczne i ich akulturacja), socjologia edukacji z uwzględnieniem mechanizmów nierówności społecznych.

Oficyna Wydawnicza "Impuls"

Autor

Barbara Dobrowolska

ISBN druk

978-83-8095-988-0

ISBN e-book

978-83-7850-903-5

Objętość

362 stron

Wydanie

I, 2015

Format

B5 (160x235). E-book: epub i mobi

Oprawamiękka, klejona, folia matowa

Wprowadzenie       

Rozdział I

Postawy i ich społeczne konteksty

    

1. Pojęcie postawy w ujęciu interdyscyplinarnym – podstawy teoretyczne, klasyfikacja i praktyczne konotacje  

2. Konstrukcja postawy, jej wymiary i uwarunkowania  

3. Postawy Polaków wobec „obcych” – perspektywa społeczna  

Rozdział II

Wielokulturowość i międzykulturowość w edukacji     

1. Zadania współczesnej edukacji wobec wielokulturowych społeczeństw     

2. Polska szkoła wobec społecznego zjawiska wielokulturowości    

2.1. Treści edukacji międzykulturowej w polskiej szkole 

2.2. Przygotowanie nauczycieli do realizacji treści edukacji międzykulturowej – wybrane aspekty  

3. Postawy nauczycieli wobec edukacji międzykulturowej  

3.1. Kompetencje międzykulturowe nauczycieli

3.2. Praktyczny wymiar kompetencji międzykulturowych w edukacji szkolnej    

4. Wielokulturowość i międzykulturowość w perspektywie pedeutologicznej – tożsamość, profesjonalizm, edukacja  

Rozdział III

Kultura szkoły – ujęcie teoretyczne i kontekst międzykulturowości    

1. Szkoła i jej humanistyczny wymiar a paradygmaty pedagogiczne – szkoła w perspektywie badawczej     

2. Pojęcie kultury szkoły w literaturze przedmiotu – analiza stanowisk teoretycznych    

2.1. Kultura szkoły i jej społeczne determinanty     

2.2. Szkoła a kultura organizacyjna    

3. Szkoła i jej kultura a tożsamość indywidualna i instytucjonalna  

4. Kultura szkoły a wielokulturowość podmiotów edukacyjnych – wymiary antropologiczny i aksjologiczny         

Rozdział IV

Metodologiczne podstawy badań empirycznych    

1. Teoretyczna konstrukcja badań empirycznych  

2. Cel i problematyka badań  

3. Problemy badawcze i hipotezy robocze  

4. Metody i techniki badawcze  

5. Organizacja i przebieg badań  

6. Charakterystyka badanych osób    

Rozdział V

Postawy nauczycieli wobec edukacji międzykulturowej w świetle wyników badań własnych

  

1. Ogólna charakterystyka postaw nauczycieli wobec edukacji międzykulturowej  

2. Komponent poznawczy postaw nauczycieli wobec edukacji międzykulturowej  

3. Komponent emocjonalny postaw nauczycieli wobec edukacji międzykulturowej  

4. Komponent behawioralny postaw nauczycieli wobec edukacji międzykulturowej

5. Nauczyciele o swojej pracy w warunkach wielokulturowości w świetle wywiadów narracyjnych 

5.1. Praca z uczniem romskim w opinii badanych

5.2. Nauczyciele a uczniowie narodowości czeczeńskiej

5.3. Nauczyciele o pracy z uczniem narodowości wietnamskiej 

5.4. Podsumowanie  

Rozdział VI

Kultura szkoły i jej uwarunkowania w badaniach własnych    

1. Czynniki personalne i organizacyjne tworzące kulturę szkoły

1.1. Podmioty edukacyjne i ich rola w kreowaniu kultury szkoły  

1.2. Indywidualne działania nauczycieli w tworzeniu kultury szkoły – analiza jakościowa

2. Działania sprzyjające rozwojowi kultury szkoły 

2.1. Sposoby rozwijania kultury szkoły

2.2. Rozwój kultury szkoły w świetle analizy jakościowej

2.3. Kreowanie kultury szkoły w ocenie badanych nauczycieli 

2.4. Inicjatywy podejmowane przez szkoły na rzecz wzajemnej integracji uczniów i środowisk kulturowo innych

2.5. Korzyści z pracy z dzieckiem innej narodowości w ocenie badanych  

3. Czynniki negatywnie wpływające na kulturę szkoły  

3.1. Trudności w pracy z dzieckiem innej narodowości  

3.2. Podsumowanie  

Rozdział VII

Zależności między postawami nauczycieli wobec edukacji międzykulturowej a kulturą szkoły 

1. Zależności między ogólnym poziomem postaw nauczycieli wobec edukacji międzykulturowej a kulturą szkoły

2. Postawy wobec edukacji międzykulturowej a czynniki personalne i organizacyjne kultury szkoły

2.1. Komponent poznawczy postaw badanych a kultura szkoły  

2.2. Komponent emocjonalny badanych postaw a kultura szkoły

2.3. Komponent behawioralny postaw badanych a kultura szkoły 

3. Postawy nauczycieli wobec edukacji międzykulturowej a czynniki sprzyjające rozwojowi kultury szkoły

3.1. Komponent poznawczy postaw a czynniki rozwoju kultury szkoły

3.2. Komponent behawioralny a czynniki rozwoju kultury szkoły

4. Postawy nauczycieli wobec edukacji międzykulturowej a czynniki negatywnie wpływające na kulturę szkoły  

4.1. Komponent poznawczy postaw a negatywne czynniki wpływające na kulturę szkoły

4.2. Komponent emocjonalny postaw a negatywne czynniki rozwoju kultury szkoły

4.3. Komponent behawioralny postaw a negatywne czynniki rozwoju kultury szkoły

Zakończenie

Aneks  

Bibliografia

Spis tabel 

Spis wykresów  

Spis schematów  

Summary

Wprowadzenie

Migracje grup etnicznych i narodowych w latach 90. XX wieku stworzyły nową jakość relacji społecznych w Polsce oraz wpłynęły na postawy Polaków wobec „obcych”. Obejmują one heterogeniczny kontekst wspólnego bytowania, naznaczony jednak historią, stereotypami, dystansem społecznym. Integracja społeczno-kulturowa przyjmuje różne odcienie, w zależności od kulturowej otwartości i rozumienia własnej tożsamości (Grzymała-Moszczyńska, Nowicka, 1998; Grzymała-Moszczyńska, Kwiatkowska, Roszak, red., 2010; Scheffer, 2010; Nowicka, Łodziński, 2001; Bartz, 1997; Nowicka, red., 2011). Migracje samych Polaków i ich dynamika prowadzą do transmisji zachowań i wzorów kulturowych, stopniowego dojrzewania do rozumienia „obcych” nie w kategoriach zagrożenia, ale możliwości rozwoju społecznego (Bera, Korczyński, 2012; Iglicka, 2010; Iglicka, red., 2002, 2003). 

Akcesja Polski do Unii Europejskiej zmieniła zasadniczo konteksty funkcjonowania wielu środowisk społecznych, w tym szkoły. Niezależnie od postaw wobec „obcych”, doświadczeń transkulturowych Polaków, dystansu społecznego edukacja stała się obszarem działań na rzecz integracji, tolerancji i niwelowania stereotypów kulturowych. Postawy nauczycieli wobec zagadnień wielokulturowości i wychowania dla szeroko rozumianej integracji i dialogu międzykulturowego mają duże znaczenie w pracy współczesnej polskiej szkoły. Problemem jednak są przygotowanie merytoryczne w tym zakresie i wypracowanie przez szkołę zasad, wzorów i strategii organizacyjnych, w których wielokulturowość stanowiłaby nie przykrą konieczność i obligatoryjną zasadę, lecz warunek szeroko rozumianego rozwoju społeczno-kulturowego i międzykulturowego dialogu. Chodzi o to, by międzykulturowość – jako kategoria kultury i edukacji – stała się główną ideą i wartością życia społecznego (patrz: Nikitorowicz, 2013).

W obliczu narastających w Europie nacjonalizmów, dyskryminacji i wykluczania z uwagi na odmienność narodową i etniczną szkoła wydaje się idealnym miejscem do formowania postaw społecznych opartych na poszanowaniu edukacyjnej wartości, jaką jest międzykulturowość. W zasadzie wartość ta stanowi cel współczesnej edukacji, orientując ją na zjawisko społeczne, jakim jest wielokulturowość, i na jego akceptację, z jednoczesnym zmierzaniem ku budowaniu wzajemnych relacji. Szkoła jako element instytucjonalnego systemu edukacji musi kreować własną wewnętrzną kulturę, w której międzykulturowość nie opiera się na formalizmach związanych z realizacją treści programowych, lecz na przekonaniach, obyczajowości, ideach i misji, którą stanowi wychowanie dla kulturowego pluralizmu.

Na wstępie wyjaśnienia wymaga sam tytuł książki: Postawy nauczycieli wobec edukacji międzykulturowej a kultura szkoły. Studium społeczno-pedagogiczne. Zastrzeżenia czytelnika może budzić zastosowany w nim skrót myślowy. Rozumienie postawy w tej publikacji opiera się na definicji S. Nowaka (1973, s. 23). Jego zdaniem postawę człowieka wobec pewnego przedmiotu konstytuują trzy czynniki: poznawczy, emocjonalny i behawioralny.

Wspomniane dyspozycje rozpatrywane są z punktu widzenia nauczycieli i kategorii międzykulturowości, w której nie chodzi tylko o materialny przedmiot, ale także o sytuacje czy nawet grupy społeczne. Edukacja międzykulturowa w szkole nie polega tylko na realizacji treści programowych, ale stanowi także szeroko zakrojony system działań edukacyjnych wykraczający poza mury szkoły, łączący wychowanie ku dialogowi i połączeniu kulturowego pluralizmu z praktyką życia codziennego. Jak twierdzi J. Nikito­rowicz,

[...] skutkiem edukacji ma być dynamizacja społeczno-kulturowa różnych grup, wzajemne poznanie, zbliżenie i integracja, z zachowaniem własnej odrębności i włas­nych wizji rozwoju (2009, s. 282). 

Za postawy nauczycieli wobec edukacji międzykulturowej – jako reprezentantów pewnej zbiorowości – przyjęto ich dyspozycje intelektualne, emocjonalne i behawioralne oraz przekonania i nastawienia do działań edukacyjnych służących poznawaniu, zrozumieniu „innych”, akceptacji różnic kulturowych i przygotowaniu do życia w warunkach odmienności kulturowych.

Przyjęto również, że szkoła ma określoną kulturę obejmującą system zasad, norm, wartości, oczekiwań, a także obyczajowość, które kształtowane są przez podmioty edukacyjne, w tym nauczycieli oraz szeroko rozumiane środowisko społeczne. Szkoła jest swoistym układem społecznym, w którym – tak jak w innych środowiskach – odbywają się socjalizacja, transmisja wzorów kulturowych, dialog. Wielokulturowość i międzykulturowość – jako kategorie edukacyjne, a jednocześnie elementy kultury współczesnej szkoły – zależą jednak w dużej mierze od nauczycieli. Ich miejsce w aksjologii i teleologii edukacyjnej szkoły determinowane jest postawami nauczycieli wobec różnorodności kulturowej, a zatem ich wiedzą, emocjami i podejmowanymi działaniami. Na nic zda się formalna realizacja zagadnień w ramach edukacji międzykulturowej bez rzeczywistego i aktywnego zaangażowania w proces zmiany prowadzącej do pełnej akceptacji kulturowego pluralizmu. Nauczyciele muszą rozumieć, że od ich postaw zależy kultura instytucji, którą współtworzą, oraz jej społeczne konsekwencje.

Edukacja międzykulturowa stanowi obszar zorganizowanej działalności pedagogicznej obejmującej nie tylko pracę z cudzoziemcami, ale także realizację treści programowych, których edukacyjna skuteczność zależy właśnie od postaw nauczycieli i ich stosunku do wielokulturowości. To one wyznaczają określone kierunki pracy nauczyciela, jego motywację do poznawania i rozumienia zjawisk kulturowych oraz dokonywania dekonstrukcji w dotychczasowych kategoriach „tożsamości” i „różnicy”. Edukacja międzykulturowa może się dokonywać w określonej przestrzeni społecznej, w której szkoła odgrywa szczególną rolę i otrzymuje specjalne zadania. 

Zdaniem T. Lewowickiego w edukacji musi nastąpić wymiana polegająca na połączeniu troski o własną kulturę z gotowością do współpracy i wymiany pomiędzy ludźmi reprezentującymi różne rasy i kultury, co może się realizować przez odpowiednie nastawienia poznawcze i postawy (Lewowicki, 2008b). Ich kształtowanie zależy jednak od intelektualnej i zawodowej kondycji nauczycieli, nie zawsze rozumiejących konteksty społeczne, co wynika z przyzwyczajeń i rutyny w homogenicznych środowiskach. Wiąże się z tym pytanie o polską szkołę i miejsce międzykulturowości w jej aksjologii. Analiza badań w tym zakresie z jednej strony pozwala się cieszyć postępującymi zmianami na rzecz realizacji zadań związanych z edukacją międzykulturową, z drugiej zaś skłania ku refleksji nad zjawiskami szkolnej nietolerancji, wykluczania i faworyzacji własnej kultury. Pojawiające się w szkolnej praktyce zdarzenia potwierdzające gettyzację, stereotypy i uprzedzenia etniczne świadczą o skłonnościach do ksenofobii i niechęci wobec „innych”. 

Nasuwa to zatem wiele pytań, m.in.: 

1. Jak do tego typu zadań przygotowani są nauczyciele i czy rozumieją społeczno-kulturowy kontekst działań wychowawczych?

2. Jakie postawy przyjmują nauczyciele wobec odmienności kulturowej i jakie szanse widzą w realizacji zadań związanych z edukacją międzykulturową?

3. Jak istotną płaszczyznę dla edukacji międzykulturowej odnajdujemy w obszarze działań wychowawczo-organizacyjnych szkoły?

4. Czy realizacja treści edukacji międzykulturowej i odmienność kulturowa mogą mieć wpływ na zmianę dotychczasowej kultury szkoły?

5. Czy uczeń wnoszący odmienne wzory kulturowe jest w stanie wpłynąć na zmiany mentalne i społeczne w szkolnej strukturze, przekształcając jej obyczajowość, system wartości i oczekiwania?

6. Jaką rolę pełnią nauczyciele w środowisku różnorodnym kulturowo?

7. Czy kulturowe konteksty mentalności, folkloru mogą mieć wpływ na szkolną obyczajowość, jej koloryt i relacje interpersonalne między zróżnicowanymi kulturowo podmiotami życia szkolnego?

8. Jakie metody i formy pracy powinny stosować szkoły w swojej działalności dydaktyczno-wychowawczej, by uwzględniać specyfikę kultury „obcej” w wewnętrznym życiu szkoły i przygotować uczniów do życia w różnorodnym kulturowo społeczeństwie?

9. Jak przebiega integracja kulturowa uczniów i czy zależy ona od typu kultury szkoły, w której uczestniczą oni jako podmioty edukacyjne?

Pytania te stały się źródłem teoretyczno-badawczych eksploracji, których konsekwencją jest niniejsza praca. Podjęta problematyka postaw nauczycieli wobec edukacji międzykulturowej nie wydaje się łatwa, choćby ze względu na kwestie samych postaw. Są one w istocie prezentacją przekonań badanych, nie zawsze być może zgodnych z rzeczywistymi intencjami.

Zdaniem J. Nikitorowicza rzekoma troska o kulturowy pluralizm sprawiła, że nie zdołano „[...] zmienić kulturowej transmisji grupy dominującej w szkolnictwie” (1995, s. 117). Podkreśla to również T. Szkudlarek, przywołując „ukryte” programy kształcenia typowe dla wielu szkół, nieświadomych „kulturowej przemocy” wobec grup mniejszościowych (2010a).

Jak zatem szkoły mogą się otwierać na kulturowy pluralizm, konfrontację, wymianę i osobowo-instytucjonalną transgresję? Jak mają kreować własną kulturę w kategoriach organizacji nastawionej na zmiany i dialog międzykulturowy?

Książka składa się z dwóch części: teoretycznej i empirycznej. W części pierwszej dokonano przeglądu stanowisk teoretycznych, dzieląc je tematycznie na rozdział poświęcony postawom, wielokulturowości i międzykulturowości w edukacji oraz kulturze szkoły. Każdy z rozdziałów jest prezentacją teoretycznych podstaw podjętych rozważań opartą na dostępnej literaturze przedmiotu, którą starano się wykorzystać jak najpełniej. Studia nad nią stały się podstawą przyjęcia określonej metodologii badań, prezentowanej w drugiej części publikacji, która składa się z rozdziałów poświęconych: metodologicznym podstawom badań empirycznych, prezentacji wyników badań i ich analizom. 

Z uwagi na przyjęty model badawczy w części empirycznej podjęto się diagnozy postaw nauczycieli wobec edukacji międzykulturowej, określenia kultury szkoły, a także wyjaśnienia jej istoty. Empiryczne prezentacje zakończono ukazaniem zależności między postawami nauczycieli wobec edukacji międzykulturowej a kulturą szkoły w perspektywie pozytywistycznej. Uzupełnia ją w każdym z rozdziałów empirycznych analiza jakościowa. Poza statystycznym osądem badanej rzeczywistości ocenę praktyki szkolnej dopełnia zatem ontologiczna i epistemologiczna orientacja w metodologii badań, materializująca się w interpretacji zjawisk z perspektywy samych badanych, nadających sens i znaczenie analizowanym obszarom. Obszary te to przede wszystkim świat społeczny i panujące w nim relacje, a zatem i kultura, koncentrujące się wokół szkoły, usytuowanej przecież w realiach społeczno-kulturowych. [...]

Aktualnym kierunkiem zainteresowań i działań w sferze edukacyjnej powinna być problematyka wynikająca z coraz powszechniejszego zróżnicowania wielokulturowego na całym świecie, w Europie i w Polsce. Liczba emigrantów stale przecież rośnie; wzrasta też liczba osób, które stanowią mniejszości etniczne, religijne i inne. Zadaniami – częściowo już realizowanymi w ramach edukacji do życia w społeczeństwie wielokulturowym i wynikającej z niej edukacji międzykulturowej – powinny się stać kształtowanie kultury dialogu, poszukiwanie sposobów zapewnienia przyjaznych nastrojów społecznych poprzez integrowanie środowisk, eliminację stereotypów, uprzedzeń, praktyk dyskryminacyjnych. Takie zadania, jestem o tym głęboko przekonany, powinny być realizowane w polskim społeczeństwie „u podstaw”, tj. na poszczególnych etapach ścieżki edukacyjnej. 

Dlatego problematykę badań podjętą przez Barbarę Dobrowolską uznaję za szczególnie ważną, potrzebną. […]

Książkę uważam za oryginalne i poznawczo bardzo wartościowe dzieło.

Z recenzji prof. zw. dr. hab. Tadeusza Pilcha

Całość opracowania przenika wartościowa refleksja o potrzebie wymiany myśli naukowej i doświadczeń w zakresie edukacji. Publikacja […] otwiera nowe perspektywy studiów i badań z pogranicza pedagogiki społecznej, w tym edukacji międzykulturowej oraz pedeutologii, kilku subdyscyplin psychologii i socjologii, a także innych obszarów szeroko pojmowanej humanistyki.

Książka dr Barbary Dobrowolskiej jest pracą rzetelną naukowo, oryginalną i twórczą. Jako taka wnosi znaczący wkład do teorii oraz metodologii badań nauczycieli i szkoły. Zamysł i zakres podjętych badań empirycznych wzbudzają moje głębokie uznanie.

[…] Mam nadzieję, że praca spotka się z życzliwym przyjęciem i zainteresowaniem osób, którym idea edukacji międzykulturowej i dobrej szkoły jest bliska. Praca zasługuje na najwyższą ocenę i należy się spodziewać, że wzbudzi zainteresowanie na rynku wydawniczym szerokiego grona odbiorców, w którym znajdą się nie tylko pedagodzy, ale także przedstawiciele innych nauk społecznych i humanistycznych.

Z recenzji dr hab. Aliny Szczurek-Boruty, prof. UŚ

RECENZJA KSIĄŻKI BARBARY DOBROWOLSKIEJ, „POSTAWY NAUCZYCIELI WOBEC EDUKACJI MIĘDZYSZKOLNEJ A KULTURA SZKOŁY. STUDIUM SPOŁECZNO-PEDAGOGICZNE”, OFICYNA WYDAWNICZA ,,IMPULS”

Idea edukacji międzykulturowej, i warunkujących jej sposób realizacji kompetencji kulturowych oraz międzykulturowych, stanowią przedmiot zainteresowania przedstawicieli wielu dyscyplin naukowych (socjologów (Markowska, 1990, s. 109- 117), antropologów kulturowych (Czerniejewska, 2008), psychologów międzykulturowych (Boski, 2009), pedagogów międzykulturowych1). Interesując się publikacjami poświęconymi temu zagadnieniu można zauważyć szereg aspektów tej problematyki m.in. przygotowanie nauczycieli do pracy w warunkach zróżnicowania kulturowego (Szczurek- Boruta, 2014), kwestię postaw Polaków wobec ,,obcych” (Nikitorowicz, 2012, s. 15), wobec innych narodów (Bera i Korczyński 2012), (CBOS, 2010), (CBOS, 2013), ujęcia postaw wiążące się z przeobrażeniami społecznymi (Bera i Korczyński, 2012, s. 56), a także problemy dotyczące defaworyzowania grup etnicznych (Grzymała-Kozłowska, 2012).

B. Dobrowolska już we wprowadzeniu podkreśla duże znaczenie postaw nauczycieli wobec wielokulturowości i wychowania, dla integracji i dialogu międzykulturowego w pracy współczesnej, polskiej szkoły (s. 9).

Publikacja składa się z siedmiu rozdziałów pozwalających na stopniowe przechodzenie od społecznych kontekstów postaw, przez kategorie pojęciowe wielokulturowości i międzykulturowości w edukacji, przez ujęcie teoretyczne kultury szkoły w kontekście międzykulturowym dochodząc do badań własnych dotyczących postaw nauczycieli wobec edukacji międzykulturowej, uwarunkowań kultury szkoły oraz zależności między postawami nauczycieli wobec edukacji międzykulturowej a kulturą szkoły.

Autorka w pierwszym rozdziale przedstawia interdyscyplinarną kategorię postaw, ukazując jej podstawy teoretyczne, jej wymiary i uwarunkowania, klasyfikacje postaw, praktyczne konotacje, konstrukcję postawy.

Rozległa analiza teoretyczna obejmuje trzy rozdziały. W drugim rozdziale znajduje się rzetelny opis dwóch kategorii zróżnicowania kulturowego: wielokulturowości i międzykulturowości w perspektywie edukacyjnej, gdzie tę drugą uznano za kategorię aksjologiczną (s. 289). Autorka przedstawia zadania współczesnej edukacji wobec wielokulturowych społeczeństw, szczegółowo charakteryzuje polską szkołę w obliczu zróżnicowania kulturowego, analizując treści edukacji międzykulturowej, powołując się na Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 27 sierpnia 2012 r. w sprawie ramy programowej (analiza zapisów w podstawie programowej) oraz kształcenia w poszczególnych typach szkół (Dz.U. z 2012 r.poz.977) (s. 40). B. Dobrowolska zwraca uwagę na takie zapisy: ,,szacunek dla innych ludzi”, ,,gotowość do uczestnictwa w kulturze”, ,,kształtowanie postawy obywatelskiej (...) kształtowanie postawy poszanowania dla innych kultur i tradycji” a także na wrażliwość kulturową samego nauczyciela i jego świadomość procesów społecznych (s. 40). Dodatkowo autorka publikacji wskazuje na potrzebę przygotowania nauczycieli do realizacji treści edukacji międzykulturowej oraz przywołuje stanowisko D. Kluz-Stańskiej (Kluz-Stanska, 2003, s. 51) (s. 40), dotyczące czterech zakresów reakcji szkoły i nauczyciela na nową sytuację (zróżnicowania kulturowego): świadomość, stosunek (postawy i nastawienia) aspiracje i kompetencje. Za szczególnie interesujący można uznać podrozdział poświęcony postawom nauczycieli wobec edukacji międzykulturowej zawierający przedstawienie kompetencji międzykulturowych nauczycieli z ich praktycznym wymiarem (s. 64-70).

Autorka zaprezentowała kulturę szkoły, umiejscawiając ją w kontekście postaw nauczycieli wobec międzykulturowości. Jest to wynikiem przekonania Autorki, że: ,,jakość pracy szkoły i jej niepowtarzalny charakter tworzą ludzie (nauczyciele) o znacznym wpływie na organizację procesu nauczania, determinujący aksjologię szkolnych zasad i ich realizację w postaci zarówno widocznych, materialnych skutków swoich działań jak i przekonań, rytuałów, norm, znaczeń, relacji ze środowiskiem społecznym oraz postaw konstytuujących się w różnych obszarach pracy tej instytucji” (s. 71).

Uwagę zwracają bogate, interdyscyplinarne podstawy teoretyczne mające swoje źródło w pedagogice (m.in. koncepcja wielokulturowej tożsamości i dialog ku integracji J. Nikitorowicza, orientacja T. Lewowickiego dotycząca czterech wymiarów edukacji międzykulturowej) psychologii a także antropologii m.in. doktryna relatywizmu kulturowego M. J. Herskovitza akcentująca tolerancję wobec odmienności kulturowych i poszanowanie wartości ,,innych” (s. 104).

Opisana strategia badań zachęca czytelnika do zapoznania się z częścią empiryczną. Diagnoza postaw nauczycieli akademickich wobec edukacji międzykulturowej obejmuje ogólną charakterystykę nauczycieli oraz, zgodnie z przyjętą przez autorkę strukturalną teorię postaw S. Nowaka, komponent poznawczy postaw, komponent emocjonalny postaw nauczycieli i komponent behawioralny, chociaż badaczka nie zdecydowała się na uwzględnienie cech postaw. Za atut tej części publikacji można uznać przedstawienie narracji nauczycieli dotyczących pracy w warunkach wielokulturowości, wzbogacających materiał badawczy (s. 111).

Badania własne autorki dotyczyły również kultury szkoły. Badaczka zdecydowała się uporządkować materiał badawczy przedstawiając czynniki personalne i organizacyjne tworzące tę kulturę, działania sprzyjające rozwojowi kultury szkoły oraz czynniki negatywne wpływające na kulturę szkoły.

B. Dobrowolska uznała szkołę za istotny obszar działań społeczno-kulturowych, który implikują określone postawy, myślenie, współdziałanie, kształtowanie wrażliwości kulturowej. Według autorki publikacji szkoła powinna być: „nastawiona na formowanie i rozwijanie jednostek zdolnych w przyszłości do twórczego i bezpiecznego formowania przyszłości” (s. 298). Autorka publikacji wskazała na zależności pomiędzy postawami nauczycieli wobec edukacji międzykulturowej a kulturą szkoły.

W przeprowadzonych badaniach autorka zastosowała metodologię ilościową i jakościową, posłużyła się zarówno metodą sondażu diagnostycznego, jak i metodą monografii.

Uwagę czytelnika zwracają zawarte w podsumowaniu wnioski z badań. B. Dobrowolska podkreśla m.in. że: ,,postawy nauczycieli wobec zadań związanych z edukacją międzykulturową (…) warunkują określoną jakość szkoły, stanowiącą o jej szeroko pojętej kulturze (s. 289). Poza tym: ,,Większość badanych nauczycieli reprezentuje przeciętny poziom postaw wobec edukacji międzykulturowej".

Poziom postaw jest zróżnicowany przez takie zmienne jak pośredniczące: środowisko szkoły oraz doświadczenie w pracy z dziećmi z dziećmi z innego kręgu kulturowego oraz inne nie uwzględnione w modelu czynniki.

Wiedza nauczycieli oraz ich kompetencje wpływają nieznacznie na działania w zakresie EM a ich emocje i praktyka pedagogiczna wynikająca z realizacji treści międzykulturowych i pracy z dzieckiem ,,Obcym” nie mają znaczącego wpływu na rozwijanie ich sfery poznawczej w przedmiotowym zakresie” (s. 292).

Wnioski zawarte w książce Dobrowolskiej (2015) Postawy nauczycieli wobec edukacji międzyszkolnej a kultura szkoły. Studium społeczno-pedagogiczne, Kraków: Oficyna Wydawnicza ,,Impuls” mogą być inspiracją dla innych badawczy. Publikacja została zarekomendowana dla osób, którym bliska jest idea edukacji międzykulturowej. Należy dodatkowo podkreślić, że może być również wartościową lekturą dla nauczycieli i wychowawców niezależnie od poziomu i profilu kształcenia.


O tej problematyce pisali m.in.:

1. Bera R., Korczyński M. (2012), Dystans społeczny emigrantów polskich wobec „obcych” i „innych”. Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin.
2. Boski P. (2009), Kulturowe ramy zachowań społecznych. Podręcznik z psychologii międzykulturowej. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
3. CBOS (2013), Stosunek Polaków do innych narodów. Komunikat z badań. BS12/2013. oprac. B. Roguska. Fundacja Centrum Badania Opinii Społecznej, Warszawa.
4. CBOS (2010), Stosunek do Polaków do innych narodów. BS/12/2010. oprac. Wądołowska K. Centrum Badania Opinii Społecznej, Warszawa.
5. Czerniejewska I. (2008), Edukacja wielokulturowa w Polsce w perspektywie antropologii. Instytut Etnologii i Antropologii kulturowej, UAM, Poznań.
6. Grzybowski P.P. (2007), Edukacja europejska – od wielokulturowości ku międzykulturowości. Oficyna Wydawnicza ,,Impuls”, Kraków.
7. Grzybowski P.P. (2011), Edukacja międzykulturowa – przewodnik. Oficyna Wydawnicza ,,Impuls”, Kraków.
8. Grzybowski P.P. (2011), Spotkania z Innymi. Czytanki do edukacji międzykulturowej. Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków.
9. Grzybowski P.P. (2012), Doktor klaun. Terapia śmiechem, wolontariat, edukacja międzykulturowa. Oficyna Wydawnicza ,,Impuls”, Kraków.
10. Grzybowski P.P. (2012), Edukacja międzykulturowa – konteksty. Od tożsamości po język migowy, Oficyna Wydawnicza ,,Impuls”, Kraków.
11. Grzybowski P.P. (2008), Edukacja w warunkach zróżnicowania kulturowego. Studia i Rozprawy, s. 57-68.
12. Grzymała-Kozłowska A. (2012), Paradoksy polskiej tolerancji. Postawy wobec mniejszości i imigrantów w Polsce na tle Europy, W: A. Jasińska- Kania (red.), Wartości i zmiany. Przemiany postaw Polaków w jednoczącej się Europie. Wydawnictwo Naukowe ,,Scholar”, Warszawa.
13. Kapciak A., Korporowicz L., Tyszka A. (red.) (1995), Komunikacja międzykulturowa: zbliżenia i impresje. Instytut Kultury, Instytut Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.
14. Lewowicki T. (2000), W poszukiwaniu modelu edukacji międzykulturowej, W: T. Lewowicki przy współudziale Ogrodzkiej-Mazur E. i Szczurek- -Boruty A. (red.), Edukacja międzykulturowa w Polsce i na świecie. Uniwersytet Śląski, Katowice, s.25.
15. Lewowicki T., Ogrodzka-Mazur E. (red. nauk.) (2010), Edukacja międzykulturowa – teorie, poglądy, doświadczenia społeczne. Wydział Etnologii i Nauk o Edukacji Uniwersytetu Śląskiego, Wyższa Szkoła Pedagogiczna ZNP w Warszawie, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń.
16. Lewowicki T., Ogrodzka-Mazur E., Szczurek-Boruta A. (red.) (2000), Edukacja międzykulturowa w Polsce i na świecie. UŚ, Katowice.
17. Lewowicki T., Ogrodzka-Mazur E., Szczurek-Boruta A. (red.) (2011), Edukacja międzykulturowa – dokonania, problemy, perspektywy. Wydział Etnologii i Nauk o Edukacji. Uniwersytet Śląski, Wyższa Szkoła Nauczycielstwa Polskiego ZNP w Warszawie. Wydawnictwo Adam Marszałek, Cieszyn-Warszawa-Toruń.
18. Lewowicki T. (2011), Cztery spojrzenia na wielokulturowość i edukację międzykulturowość, W: Pogranicze. Studia Społeczne.
19. Markowska D. (1990), Teoretyczne podstawy edukacji międzykulturowej. Kwartalnik Pedagogiczny, nr 4, s. 109-117.
20. Nikitorowicz J. (1995), Pogranicze, tożsamość, edukacja międzykulturowa. Wyd. Trans-Humana, Białystok.
21. Nikitorowicz J. (2009), Edukacja regionalna i międzykulturowa. WAiP, Warszawa.
22. Nikitorowicz J. (2010), Grupy etniczne w wielokulturowym świecie. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Sopot.
23. Nikitorowicz J. (2012), Funkcje współczesnej szkoły w kontekście wyzwań społeczeństw wielokulturowych, W: Lewowicki T., Różańska A., Piechaczek- Ogierman G. (red.), Wielokulturowość i problemy edukacji. Wydział Etnologii i Nauk o Edukacji Uniwersytetu Śląskiego. Wyższa Szkoła Pedagogiczna Związku Nauczycielstwa Polskiego, Cieszyn-Warszawa-Toruń, s.15.
24. Nikitorowicz J. (red.), (1995), Edukacja międzykulturowa. W kręgu potrzeb, oczekiwań i stereotypów. Wyd. Trans-Humana, Białystok.
25. Nikitorowicz J., Sadowski A., Musiejuk D. (2011), Edukacja międzykulturowa, W: Pogranicze. Studia Społeczne. Tom XVII, cz. I i II. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, Białystok.
26. Szczurek-Boruta A. (2014), O przygotowaniu nauczycieli do pracy w warunkach wielokulturowości- konteksty, opinie studentów, propozycje. Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń.
27. Szczurek-Boruta A. (2013), Doświadczenia społeczne w przygotowaniu przyszłych nauczycieli do pracy w warunkach wielokulturowości. Wydział Etnologii i Nauk o Edukacji Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń.

Jeznach A.M. (2016), Recenzja książki Barbary Dobrowolskiej „Postawy nauczycieli wobec edukacji międzyszkolnej a kultura szkoły. Studium społeczno-pedagogiczne”.
Rozprawy Społeczne, 2 (10), s. 83-85.

Anna Maria Jeznach
Collegium Mazovia Innowacyjna Szkoła Wyższa, Siedlce

Zobacz także

Polecane tytuły ( 8 inne tytuły w tej samej kategorii )

Nowa rejestracja konta

Posiadasz już konto?
Zaloguj się zamiast tego Lub Zresetuj hasło