Szuścik Urszula

adiunkt na Uniwersytecie Śląskim w Cieszynie, Wydziale Etnologii i Nauk o Edukacji, Instytut Nauk o Edukacji, kierownik Zakładu Dydaktyki i Pedagogiki Wczesnoszkolnej i Przedszkolnej. Magister wychowania plastycznego, specjalność nauczycielska, doktor nauk humanistycznych z psychologii, specjalność psychologia twórczości, doktor habilitowany nauk humanistycznych z pedagogiki i pedagogiki artystycznej.

Ekspert Ministerstwa Edukacji Narodowej komisji kwalifikacyjnych i egzaminacyjnych dla nauczycieli ubiegających się o awans zawodowy; wicedyrektor do spraw kształcenia w Instytucie Nauk o Edukacji UŚ w Cieszynie; ekspert MEN w skład komisji kwalifikacyjnych lub egzaminacyjnych dla nauczycieli ubiegających się o awans zawodowy w zakresie sztuki.

Członek Komitetu Redakcyjnego „Życia Szkoły” oraz członek Rady Redakcyjnej „Zarania Śląskiego”. Wzięła udział w opracowaniu standardów edukacji wizualnej (przedszkole, szkoła podstawowa, gimnazjum, szkoła średnia) w ramach grantu nr 12835/08 Standardy Edukacji Kulturalnej, który był realizowany pod patronatem Ministra Kultury i Dziedzictw Narodowego (sierpień–grudzień 2008 r.). Członek Seminarium Naukowego Komisji Nauk Psychologicznych PAN, Seminarium Naukowego Sekcji Problemowej Pedagogiki Szkolnej PAN, Seminarium Naukowego Zespołu Edukacji Elementarnej PAN, INSEA (Międzynarodowe Stowarzyszenie Wychowania przez Sztukę), ECHA (Europen Council for High Ability). Uczestniczka licznych konferencji naukowych krajowych i międzynarodowych.

Zainteresowania naukowe, badawcze i artystyczne: zagadnienia edukacji plastycznej i jej stymulacji, analiza procesu twórczości plastycznej, programy kształcenia plastycznego, analiza treści plastycznych w wychowaniu przedszkolnym, w obrębie programów z nauczania zintegrowanego, klas IV-VI szkoły podstawowej, gimnazjum, szkoły średniej, percepcja jakości wizualnych, kształcenie nauczycieli edukacji plastycznej, psychologia twórczości i psychologia sztuki, terapia przez sztukę, grafika artystyczna; Prowadzi ożywioną działalność naukową, dydaktyczną i artystyczną (wystawy 1985, 1989, 1995, 1996, 2001, 2005, 2009).

Ważniejsze publikacje: Znak werbalny a znak plastyczny w twórczości rysunkowej dziecka. Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego Katowice 2006 (rozprawa habilitacyjna), monografia, Kształtowanie percepcji wzrokowej jako stymulator działań plastycznych dziecka. Uniwersytet Śląski Filia w Cieszynie Cieszyn 1999, monografia, liczne artykuły w „Plastyka w Szkole”, w publikacjach zbiorowych (w:) Red. B. Dymara, Dziecko w świecie sztuki, Impuls Kraków 1996, Dziecko w świecie rodziny, Impuls Kraków 1998, Dziecko w świecie muzyki, Impuls Kraków 2000, Dziecko w świecie współdziałania cz. 2, Impuls Kraków 2001, (w:) Red. W. Korzeniowska, Przemiany edukacyjne w Polsce i na świecie a modele wychowania, Impuls Kraków 2001, Przemiany w naukach o wychowaniu – idee, koncepcje, rzeczywistość edukacyjna, Impuls Kraków 2002, Red. W. Korzeniowska, U. Szuścik, Rodzina, historia i współczesność. Studium monograficzne,Impuls Kraków 2006, Red. W. Korzeniowska, A. Murzyn, U. Szuścik, Sztuka bycia uczniem i nauczycielem. Z zgadnień pedagogiki współbycia. Studia, rosprawy i szkice – z okazji jubileuszu dziesięciolecia serii „Nauczyciele – Nauczycielom”, Impuls Kraków 2009, Red. W. Korzeniowska, A. Mitas, U. Szuścik, Tradycje kształcenia nauczycieli na Śląsku Cieszyńskim. Studia, rozprawy, przyczynki, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego Katowice 2009, liczne prace pod redakcją naukową i popularnonaukowe; Program autorski z zakresu kształcenia plastycznego dziecka w młodszym wieku szkolnym (klasy I-III) przeznaczony dla I etapu edukacyjnego szkoły podstawowej. Program nauczania. Numer dopuszczenia do użytku szkolnego MEN/DKW-4014-29/99. Wydanie I Wydawnictwo Maria Lorek Katowice 1999. Wydanie II Muza Szkolna Warszawa 2000; około 60 publikacji.

Ogrodzka-Mazur Ewa

prof. UŚ dr hab., Uniwersytet Śląski, Wydział Etnologii i Nauk o Edukacji w Cieszynie

Anna Gajdzica

dr. Uniwersytet Śląski, Wydział Etnologii i Nauk o Edukacji.

Oficyna Wydawnicza "Impuls"

Wprowadzenie     

WSPÓŁCZESNA SZKOŁA JAKO „KULTURA UCZĄCA SIĘ”

Gabriela Kapica

Szkoła i nauczyciel w organizowaniu środowiska uczenia się młodszych uczniów    

Małgorzata Zalewska-Bujak

Szkoła – miejsce rozwoju czy narzędzie reprodukcji struktur społecznych?    

Jolanta Bonar

Szkoła jako środowisko blokujące potencjał twórczy uczniów    

Simona Hendrychová

Vlastní hodnocení školy    

Alena Doušková

Moderné prístupy k hodnoteniu edukačných výsledkov žiakov na primárnom stupni školy   

UCZEŃ W ŚRODOWISKU SZKOŁY – MOTYWY POZNAWANIA ŚWIATA I UCZENIA SIĘ

Celestyna Grzywniak

Diagnozowanie dojrzałości neuropsychologicznej do szkolnego uczenia się dzieci sześcio- i siedmioletnich    

Ewa Kochanowska

Emocjonalno-społeczny kontekst procesu uczenia się języka jako narzędzia poznania i komunikacji przez dziecko w wieku wczesnoszkolnym 

Agnieszka Dłużniewska, Izabella Kucharczyk

Realizacja idei integracji i edukacji włączającej w procesie wychowania i kształcenia dzieci z uszkodzeniami słuchu i wzroku 

Gabriela Piechaczek-Ogierman

Samoocena uczniów związana z wyglądem   

KONSTRUOWANIE WIEDZY W SZKOLE: DOTYCHCZASOWE DOŚWIADCZENIA – TYPOWE PRZEJAWY PRAKTYKI – PROPOZYCJE ROZWIĄZAŃ

Małgorzata Gil

Kształcenie dzieci utalentowanych. Przegląd badań dotyczących praktyki w szkołach kanadyjskich 

Karolina Skarbek

Dzieci uzdolnione matematycznie na początku nauki szkolnej 

Renata Reclik

Zadania problemowe we wczesnoszkolnej edukacji matematycznej   

Ernest Zawada

Aspekty edukacyjne i wychowawcze kształcenia plastycznego dzieci 

Maciej Kołodziejski

Aktywne uczenie się muzyki w pedagogice Edwina E. Gordona   

Anna Stawecka

Terapeutyczne walory muzyki w aktywizacji dzieci w wieku wczesnoszkolnym 

NAUCZYCIEL W ŚRODOWISKU SZKOŁY – NABYWANIE WIEDZY I DOŚWIADCZENIE PEDAGOGICZNE

Simoneta Babiaková

Možnosti a výzvy evalvácie učiteľa primárneho vzdelávania 

Mariana Cabanová

Diagnostická kompetencia ako súčasť kompetenčného profilu a profesijného štandardu učiteľa   

Tatiana Kłosińska

Osiągnięcia twórcze w samoocenie nauczycieli kształcenia wczesnoszkolnego   

Elżbieta Marek

Kształcenie nauczycieli wczesnej edukacji – teraźniejszość i przyszłość   

Justyna Miko-Giedyk

Przygotowanie nauczycieli do pracy z uczniem w szkole wiejskiej w kontekście wyrównywania szans edukacyjnych   

Anna Buła

Znaczenie praktyki dla budowania doświadczenia i wiedzy pedagogicznej u kandydatów do zawodu nauczyciela wczesnej edukacji   

Informacja o autorach   

Szkoła – miejsce rozwoju czy narzędzie reprodukcji struktur społecznych?

Tezy o reprodukcji systemu społecznego

Francuski socjolog Pierre Bourdieu twierdził, że instytucja szkoły przyczynia się do reprodukowania dystrybucji kapitału kulturowego, a przez to – do reprodukcji struktury przestrzeni społecznej. Rządzą tym skrajnie złożone mechanizmy, które sprawiają, że kapitał podąża ku kapitałowi i że struktura społeczna ma się utrzymuje. 

Po zmianach społeczno-politycznych w Polsce od jakiegoś już czasu można obserwować tendencję do odchodzenia od idei państwa opiekuńczego i do wyłaniania się wolnego rynku. Zmiany transformacyjne przyczyniły się do kształtowania jakby ponownie i na nowo państwa o odmiennych strukturach. Zdaniem Bourdieu tworzeniu się państwa towarzyszy powstawanie […] pola władzy rozumianego jako przestrzeń gry, w której posiadacze kapitału (różnych typów) walczą przede wszystkim o władzę nad państwem, to znaczy o kapitał państwowy dający władzę nad różnymi rodzajami kapitału i ich reprodukcją (zwłaszcza poprzez instytucję szkoły).

Szkoła jest miejscem utrwalania się różnic między jednostkami wybranymi a wyeliminowanymi z pola władzy; tymi, którym dobra są dystrybuowane, a tymi, którzy ich nie mają. 

Podobnie o szkole wypowiada się John Holt (przedstawiciel amerykańskiej humanistyki, radykalny krytyk szkoły powszechnej, założyciel ruchu edukacji domowej), stwierdzając istnienie układu społecznego dzielącego swoich członków na wygranych i przegranych:

Współczesne społeczeństwa, dokonując selekcji, polegają w coraz większym stopniu na Szkołach. Jednocześnie ludzie, którzy kontrolują społeczeństwo, w naturalny sposób dążą do tego, by wygrani wybierani byli w sposób nienaruszający istniejącego porządku społecznego – krótko mówiąc, aby większość wygranych była dziećmi wygranych, a większość przegranych dziećmi przegranych. 

Aby utrzymać taki układ społeczny, szkoła pełni następujące funkcje: klasyfikującą, oceniającą i szeregującą. Spełniając je, ustawia dzieci w hierarchii. Na progu formalnej edukacji dzieli je na wygranych i przegranych. Za szczególnie trafną należy uznać opinię J. Holta, że szkoła jawi się jako instytucja, która osiąga to, do czego dąży (wbrew mocno rozpowszechnionej opinii – nawet w profesjonalnych kręgach – o jej nieudolności). Jego zdaniem robi ona dokładnie to, czego oczekuje od niej większość ludzi, czyli dąży do zapewnienia spokoju i trwałości istniejącym układom społecznym. Towarzyszy temu świadomość prawdziwych zadań społecznych, funkcji i celów. Szkoły organizują więc wyścig, w którym wygrywają głównie jednostki uprzywilejowane społecznie: dzieci bogatych rodziców – wygranych. 

Na wymiar systemowy działań selekcyjnych polskiej szkoły zwraca uwagę Joanna Rutkowiak. Pokazuje, że w szkołach podejmowane są działania o charakterze selekcyjnym, z akceptującym udziałem nauczycieli, czego przykładem jest różnicowanie poziomu klas. W wyniku selektywnych procedur kwalifikujących tworzone są także szkoły o znacznie zróżnicowanych poziomach: doskonałej jakości placówki elitarne (przykładem są wybrane licea ogólnokształcące, do których uczęszczają dzieci z wyżyn społecznych), tzw. szkoły środka (dominuje w nich przeciętność) oraz zasadnicze szkoły zawodowe – miejsca degradacji społecznej, często dziedziczone kulturowo w rodzinach. Nierzadko uczniowie kwalifikowani są do owych placówek przy uwzględnieniu statusu społeczno-ekonomicznego rodziców. Decyduje on o wielkości i strukturze posiadanego (lub nieposiadanego) przez jednostkę kapitału symbolicznego, a także – w świetle powyższych doniesień – zdaje się przesądzać o edukacyjnych możliwościach jego nabywania przez uczniów. Zdaniem przywoływanego już P. Bourdieu status społeczno-ekonomiczny nie tylko pozwala zaistnieć jednostce w danym polu (szkolnym, akademickim, artystycznym, naukowym, religijnym itd.), ale również steruje jej określonym systemem możliwości i niemożliwości. Utrzymywanie praktyk selekcyjnych polegających na klasyfikowaniu uczniów do szkół o różnych poziomach na podstawie zajmowanego przez rodzinę miejsca w hierarchii społecznej sprawia, że zachowana zostaje dystrybucja kapitału społecznego w obrębie warstw, które wcześniej już miały do niego dostęp. Ogranicza się go natomiast tym, którzy przez uwarunkowania kulturowe i rodzinne nie mają wielkich szans nabycia owego kapitału.

Obecność praktyk selekcyjnych w szkole potwierdzają badania przeprowadzone przez Lucynę Kopciewicz. Analizując wypowiedzi nauczycieli poszczególnych szczebli edukacyjnych, stwierdza ona, że wyłania się z nich pozorny „uczniocentryzm” jako baza rozumienia podstawowych funkcji szkół. W świetle badań gimnazja okazały się najważniejszym etapem (fragmentem badanego subpola) przesądzającym o nieodwołalnym rozejściu się dróg edukacyjnych jednostek wyselekcjonowanych pozytywnie, które utrzymają się w polu edukacyjnym (będą kontynuować naukę np. w liceach), i negatywnie – jednostek, które będą musiały to pole opuścić. Szkoła na poszczególnych etapach edukacyjnych dysponuje różnymi sposobami selekcji uczniów i jedynie pozoruje tzw. wyrównywanie szans edukacyjnych oraz wszechstronny rozwój wszystkich jednostek... 

Informacja o autorach 

Simoneta Babiaková, Doc. PaedDr, Uniwersytet Mateja Bela, Banská Bystrica, Słowacja

Jolanta Bonar, dr hab., Uniwersytet Łódzki

Anna Buła, dr, Uniwersytet Łódzki

Mariana Cabanová, mgr, PhD, Uniwersytet Mateja Bela, Banská Bystrica, Słowacja

Agnieszka Dłużniewska, dr, Akademia Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej, Warszawa

Alena Douškova, Doc. PhDr., Uniwersytet Mateja Bela, Banská Bystrica, Słowacja

Anna Gajdzica, dr, Uniwersytet Śląski, Wydział Etnologii i Nauk o Edukacji w Cieszynie

Małgorzata Gil, dr, Wyższa Szkoła Administracji, Bielsko-Biała

Celestyna Grzywniak, dr, Uniwersytet Pedagogiczny, Kraków

Simona Hendrychová, mgr, Uniwersytet Ostrawski, Czechy

Gabriela Kapica, prof. UO dr hab., Uniwersytet Opolski; Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa, Racibórz

Tatiana Kłosińska, dr, Uniwersytet Opolski

Ewa Kochanowska, dr, Akademia Techniczno-Humanistyczna, Bielsko-Biała

Maciej Kołodziejski, prof. AH dr hab., Akademia Humanistyczna im. Aleksandra Gieysztora, Pułtusk

Izabella Kucharczyk, dr, Akademia Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej, Warszawa

Elżbieta Marek, dr, Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy Jana Kochanowskiego, Kielce, Filia w Piotrkowie Trybunalskim

Justyna Miko-Giedyk, dr, Uniwersytet Jana Kochanowskiego, Kielce

Ewa Ogrodzka-Mazur, prof. UŚ dr hab., Uniwersytet Śląski, Wydział Etnologii i Nauk o Edukacji w Cieszynie

Gabriela Piechaczek-Ogierman, dr, Uniwersytet Śląski, Wydział Etnologii i Nauk o Edukacji w Cieszynie

Renata Reclik, dr, Uniwersytet Opolski Karolina Skarbek, mgr, Akademia Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej, Warszawa

Anna Stawecka, dr, Uniwersytet Jana Kochanowskiego, Kielce

Urszula Szuścik, prof. UŚ dr hab., Uniwersytet Śląski, Wydział Etnologii i Nauk o Edukacji w Cieszynie

Małgorzata Zalewska-Bujak, dr, Uniwersytet Śląski, Wydział Etnologii i Nauk o Edukacji w Cieszynie

Ernest Zawada, prof. ATH dr hab., Akademia Techniczno-Humanistyczna, Bielsko-Biała

Edukacja małego dziecka to seria publikacji z zakresu pedagogiki traktująca o kierunkach rozwoju i kształcenia dziecka. Poszczególne części opisują i analizują środowiska, w których dzieci dorastają.

Tom 9 skupia się na instytucji szkoły, która jest obok rodziców środowiskiem pełniącym naważniejsze funkcje – edukacyjną i wychowawczą. Publikacja analizuje szkołę pod kątem stosowanych metod nauczania, podejścia nauczycieli, a także zjawisk i zachowań zachodzących w środowisku dziecięcym między nimi samymi.

Pierwsza część tomu skupia się na tym, jak funkcjonuje współczesna szkoła. Niestety nie pozostawiono na niej suchej nitki. Szkoła jawi się jako środowisko hamujące rozwój oraz możliwości dziecka, ucząc go sztywnego i schematycznego myślenia, a także narzucając konkretne konformistyczne formy zachowania. W polskiej szkole nie ma miejsca na kreatywność, rozwijanie zdolności i indywidualizm dzieci. Szkoła przedstawiona jest jako miejsce zabijające potencjał dziecka w zarodku oraz generujące wyszkolonych członków od dawna ustalonej struktury społecznej.

Druga część skupia się na dziecku w środowisku szkolnym – na jego dojrzałości neuropsychologicznej (czyli tzw. zdolności szkolnej), motywach do poznawania otaczającego świata i motywach do uczenia się, a także umiejętności posługiwania się językiem (przedszkole i szkoła jako drugie środowisko kształtujące system językowy dziecka). W tym rozdziale poruszona została również bardzo ważna kwestia integracji dzieci pełnosprawnych z tymi dotkniętymi uszkodzeniami sensorycznymi (wzrok i słuch) w kontekście rodzących się w późniejszych etapach życia uprzedzeń, dyskryminacji oraz nieprzygotowania do życia w naturalnym środowisku. Z tego samego rozdziału dowiemy się jak duże znaczenie w postrzeganiu samego siebie i przez pryzmat rówieśników ma wygląd. 

Kolejny rozdział analizuje podejście do dzieci wyraźnie uzdolnionych (w szkole polskiej i kanadyjskiej) matematycznie czy plastycznie. Autorzy skupiają się również na roli, jaką pełni rozwój umiejętności plastycznych, muzycznych i podejście plastyczne do działań wychowawczych.

Ostatni, czwarty rozdział koncentruje się na nauczycielu, jego kompetencjach, doświadczeniu, podejściu do nauczania i jego roli w rozwoju dziecka. 

Książka „Edukacja małego dziecka...” jest analizą obecnej sytuacji w polskiej szkole. Niestety wyniki są zasmucające. Specjaliści z pedagogicznym doświadczeniem dostrzegają w działaniu szkoły jako instytucji i nauczycieli wiele niedociągnięć – oba te komponenty hamują rozwój i potencjał dzieci, niejednokrotnie sami nawet nieświadomie pogłębiają wszelkie nierówności pojawiające się między dziećmi. Nauczyciele przeceniają swoje umiejętności, brakuje im kreatywności i otwartości, co za tym idzie – nie dostrzegają i nie rozwijają ich w swoich podopiecznych. Nauczyciele nie podejmują żadnych działań w przypadku dyskryminacji dzieci (ze względu na niepełnosprawność, brak zdolności czy wygląd). Forma prowadzonych zajęć oraz otoczenie, w jakim się odbywają sprawiają, że umiejętności dzieci są wykorzystane w bardzo niewielkim stopniu. Z raportu, jakim z pewnością jest powyższa publikacja wynika, że szkoła i wychowawcy nieprawidłowo wypełniają powierzone im zadania i nie są przygotowani do roli, jaka została im przypisana – wychowania, edukacji i rozwoju najmłodszych. 

Nadia Felix (nadia.felix@dlalejdis.pl)

źródło: http://dlalejdis.pl