Bogusław Śliwerski

pedagog, profesor zwyczajny Wydziału Nauk o Wychowaniu Uniwersytetu Łódzkiego i Akademii Pedagogiki Specjalnej w Warszawie; doktor honoris causa Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie (2014), Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy (2016) i Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego w Lublinie (2017); profesor honorowy Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie i Uniwersytetu Śląskiego; przewodniczący Komitetu Nauk Pedagogicznych PAN (2011–2019), ekspert Polskiej Komisji Akredytacyjnej (od 2002), członek Sekcji Nauk Humanistycznych i Społecznych Centralnej Komisji do Spraw Stopni i Tytułów (były przewodniczący w latach 2013–2016), członek pierwszej kadencji Rady Doskonałości Naukowej.

Ostatnio wydał między innymi: Turystyka habilitacyjna Polaków na Słowację w latach 2005–2016. Studium krytyczne (Łódź 2018), Pedagogia harcerskiego wychowania (Kraków 2018), Książki (nie)godne czytania? (Kraków 2017), Meblowanie szkolnej demokracji (Warszawa 2017), Habilitacja. Diagnoza. Procedury. Etyka. Postulaty (Kraków 2017), Harcerstwo źródłem pedagogicznej pasji (Kraków 2016), Edukacja (w) polityce – polityka (w) edukacji. Inspiracje do badań polityki oświatowej (Kraków 2015), Diagnoza uspołecznienia publicznego szkolnictwa III RP w gorsecie centralizmu (Kraków 2013), Pedagogika ogólna. Podstawowe prawidłowości (Kraków 2012). Redaktor naczelny kwartalnika „Studia z Teorii Wychowania”, członek rad naukowych czasopism pedagogicznych: „Littera Scripta Journals”, „The New Educational Review”, „Rocznik Pedagogiczny” KNP PAN, „Chowanna”, „Przegląd Pedagogiczny”, „Forum Oświatowe”, „Auxilium Sociale Novum”, „Ars Educandi”, „Wychowanie na co Dzień”, „Problemy Wczesnej Edukacji” i „Horyzonty Wychowania”. Zainteresowania naukowe: pedagogika ogólna, filozoficzne i teoretyczne podstawy wychowania, pedagogika porównawcza, andragogika i pedagogika (wczesno)szkolna.

Blog: www.sliwerski-pedagog.blogspot.com
Adres e-mail: boguslawsliwerski@gmail.com

Oficyna Wydawnicza "Impuls"

Wprowadzenie

Pedagogika czy pedagogia harcerska?    

Początki naukowych badań w harcerstwie i harcerstwa oraz analiz pojęcia „wychowanie harcerskie”   

Istota i zakres harcerskiego wychowania i środowiska wychowawczego

Etymologia pojęcia „wychowanie”   
Środowisko wychowawcze    
Bezrefleksyjna reprodukcja skautowej myśli

Kartografia idei i istoty wychowania harcerskiego  

Harcerskie wychowanie jako oddziaływanie od wewnątrz
Harcerskie wychowanie jako formacja duchowa, religijna 
Harcerskie wychowanie jako transcendentne
środowisko wychowawcze  
Harcerskie wychowanie jako dialog    
Harcerskie wychowanie jako narzędzie walki ideologicznej w państwie
Wychowanie jako działanie   
Etatystyczny model harcerskiego wychowania w szkołach

Teorie naukowe a pedagogia harcerska

Harcerstwo (nie) jest metodą wychowania  

Miernik(-i) harcerskiego wychowania?   

Zakończenie  

Bibliografia  

Indeks osobowy

Istota i zakres harcerskiego wychowania i środowiska wychowawczego

Odpowiadając na pytanie, co jest istotą wychowania harcerskiego, mam na uwadze nie tylko wiedzę teoretyczną o tym fenomenie, zawierającą jego uzasadnienie czysto zewnętrzne, tkwiące w określonych poglądach, doktrynach, naukowych podejściach czy stanowiskach, ale i sferę praktyczną, jego codzienny wymiar wpisujący się w dzieje i biografie jednostek ludzkich, pokoleń, kultur czy społeczeństw. Idea wychowania ulegała w ciągu historii różnym interpretacjom, stając się dla scjentystycznie zorientowanych pedagogów niepokojąco wieloznaczną, brzemienną w treść, a w związku z tym niepodatną na empiryczną weryfikację i uściślenie. Praktyka wychowawcza natomiast biegła i nadal sytuuje się niejako obok ewoluujących teorii, nie odwołując się do bogactwa myśli i naukowych konstatacji. Oprócz celowych aktów pedagogicznych występują także oddziaływania intuicyjne, które są podświadomym syntetyzowaniem znanych sposobów wychowawczych lub też naśladowaniem jednego z nich w wyniku często długich lat praktyki, obserwacji i kumulacji doświadczeń. Z biegiem lat zmieniają się cele wychowania, gdyż dokują się w państwie z różną częstotliwością i głębią transformacje polityczne, a tym samym także ideologiczne. W oczekiwaniach władz rządzących zawsze stanowiło to powód do formułowania izomorficznych do ich programów politycznych oczekiwań wobec harcerstwa, ale jedno nie ulega wątpliwości, że ich wspólnym mianownikiem było dążenie do inkulturacji i samowychowania młodych pokoleń.

Od czasu do czasu warto przerzucić się z świata fantastycznego w ten realistyczny. Dlatego też postanowiłam poznać historię człowieka, która w pewien sposób wpłynęła na moje życie. Powieść Mariana Miszczuka to biografia naprawdę godna uwagi. A z tego względu, że rok 2018 był rokiem 100-lecia odzyskania przez Polskę niepodległości uważam, że obowiązkiem każdego Polaka, było poznanie głębiej historii ludzi, dzięki, którym tę wolność otrzymaliśmy.

Biografia Mariana Miszczuka opowiada nam o życiu i losach Wacława Błażejowskiego. Nasz bohater urodził się 25 sierpnia 1902 roku w Warszawie. Żył w ubogiej rodzinie, ponadto w wieku trzech lat zachorował na chorobę Heinego-Medina z której skutkami zmagał się do końca życia. Jednak brak pełnej sprawności nie uniemożliwiła mu brania czynnego udziału w harcerstwie, które stało się jego pasją i większość życia poświęcił właśnie dla harcerstwa. Drugą odgrywającą znaczną rolę w życiu Wacława pasją były książki. Bohater biografii "Życie na przekór. Wacław Błażejowski 1902-1986" autorstwa Mariana Miszczuka posiadał pokaźny księgozbiór, który zbierał przez wiele lat. Niestety na początku drugiej wojny światowej cały jego dobytek spłonął co było dla Wacława wielkim ciosem. Ponadto Błażejowski prowadził z kolegą wspólne wydawnictwo, które całkiem dobrze prosperowało. Bohater wydał niejedną książkę. Jego powieści spotykały się z dość dobrym odbiorem i wiele osób jego książki chwaliło.

Bardzo cieszę się, że trafiła w moje ręce powieść Mariana Miszczuka. Chociaż na początku miałam obawy co do tej książki, jednak okazały się one zupełnie nie uzasadnione. Już od pierwszych stron autor biografii Wacława Błażejewskiego w ciekawy i ujmujący sposób zachęca czytelnika do zapoznania się z losami bohatera książki. Chodzi mi tutaj głównie o język, który jest na tyle prosty, zrozumiały i czytelny, że naprawdę mamy ochotę zagłębić się w tą historię. Ponadto dzięki prostocie języka powieść jest skierowana do szerokiego grona odbiorców. Czy to młodych czy też tych starszych.

Największym, według mnie oczywiście, minusem tej książki jest to, że mamy tutaj opisanych naprawdę bardzo wiele postaci przez co momentami mamy wrażenie jakbyśmy czytali biografię kogoś innego. Ale no cóż takie jest prawo biografii.

Największym plusem jest oczywiście język, oraz przedstawienie wydarzeń w sposób bardzo zachęcający, gdyż czytając tą powieść nie mamy czasu na nudę! Naprawdę uwierzcie mi, że przedstawione w tej książce wydarzenia są opisane w taki sposób, że od lektury ciężko nam się oderwać! Osobiście byłam w szoku, że tak szybko tę książkę przeczytałam. Kolejnym plusem tej powieści jest to, że jest ona zaopatrzona w przeróżne fotografie przez co łatwiej nam sobie wyobrazić postaci, miejsca, czy wydarzenia. No jak dla mnie biografia ze zdjęciami to najlepsza biografia, bo dzięki zdjęciom mamy świadomość, że to co zostało opisane wydarzyło się naprawdę.

Jeżeli macie ochotę (tak jak ja) na oderwanie się od świata wymyślonego i poznanie bohatera, który żył tak jak my to z całego serca polecam Wam powieść "Życie na przekór. Wacław Błażejowski 1902-1986". Mogę Was zapewnić, że przy tej lekturze się nie zanudzicie, a jedynie poznacie historię człowieka przez którą może wy również zmienicie swoje życie, albo chociaż swoje podejście do życia. Zachęcam Was do sięgnięcia po tę biografię ze względu na to, że jest ona na swój sposób wyjątkowa i ma w sobie to coś, co nas do tej lektury ciągnie.

źródło: https://sztukater.pl/ksiazki/item/26193-zycie-na-przekor-waclaw-blazejewski-1902-1986.html

Są publikacje, których bezsporna wartość dociera do naszej percepcji stopniowo. Wiąże się to z tendencją wtórności bardzo wielu publikacji naukowych. Często autorzy spłycają swoje monografie aby dostosować je do publikacyjnej obowiązującej poprawności. W tym wypadku mamy do czynienia z zupełnie nową jakością i oryginalnym podejściem do tematu.

Profesor Śliwerski bowiem próbuje z doskonałym skutkiem połączyć w swojej monografii tradycję z ponowoczesną rzeczywistością. Łączy współczesną wiedzę z zakresu nauk o wychowaniu z tradycją przedwojennej pedagogii, w której splatają się ze sobą idee skautingu, przedwojennego harcerstwa polskiego, idei pedagogiki społecznej Aleksandra Kamińskiego, a także pedagogiki harcerskiej będącej "ukrytym programem wychowania , czyli tym wszystkim, czego ludzie uczą się w nim poza oficjalnie dostępnym i znanym programem Związku. Tym samym harcerstwo jest tym wszystkim, czego uczy sam fakt przebywania w nim jako środowisku socjalizacyjnym, a co nie było jego funkcją założoną".

Skupiając się na historycznym badaniu myśli harcerskiej Bogusław Śliwerski analizuje ewolucję pedagogiki harcerskiej, podaje syntezie wszystkie akty prawne, instrukcje, protokoły obrad organów władzy ustawodawczej i wykonawczej w harcerstwie, ale także bada publikacje stanowiące ich wykładnię programową – metodyczną, w tym prace naukowe. Przeprowadza analizę krytyczną istniejących już rozpraw o harcerstwie, jego historii i pedagogii. Te wszystkie działania służą mu do wykazania odmienności własnego podejścia badawczego. Harcerstwo bowiem jest ideologią oraz instytucją wychowawczą, która poprzez pedagogię, rozumianą jako „zbiór idei, które dostarczają uzasadnienia, legitymizacji, wsparcia pewnym interesom grupowym lub/i utwierdzają tożsamość określonej grupy społecznej.

Jej elementami strukturalnymi są: 

1) Interpretacja przeszłości, która nadaje grupie określoną perspektywę czasową i przestrzenną – wyrażoną w formie zdań orzekających (…),
2) Opis i ocena obecnej sytuacji w obszarze, którego ta ideologia dotyczy (polityki, struktury i funkcjonowania społeczeństwa, gospodarki, oświaty i inne) – wiążąca opis z wartościowaniem (zdanie wartościujące mogą mieć charakter filozoficzny, światopoglądowy lub odwoływać się do racji pragmatycznych),
3) Koncepcje zmiany, w tym również strategie działania najbardziej pożądane i skuteczne wobec planowanej zmiany, wyrażone w postaci dyrektyw działania, czyli czynności, które należy podjąć i zrealizować. (tamże, s. 467-477) .

W związku z tym pedagogia wychowania harcerskiego składa się z trzech zasadniczych elementów:

1) sztuki skutecznego wywierania wpływu na dzieci i młodzież dla zrealizowania określonych celów edukacyjnych, metaforycznie rzecz ujmując „uprawą ludzkiego ducha”;
2) rodzaju doktryn pedagogicznych, ideologii edukacyjnej lub ukrytego programu wychowania;
3) względnie spójnego, trwałego zbioru praktyk edukacyjnych, poprzez które jednostka przyswaja sobie nowe (lub rozwija dotychczas istniejące) formy postępowania, wiedzy, umiejętności i kryteria ich oceny, przejmując je od kogoś (lub czegoś), kogo uznaje za stosownego ich dostarczyciela (przekaziciela) i ewaluatora (T. Hejnicka-Bezwińska, Pedagogika ogólna, Warszawa: WAiP 2008, s. 493)

Te dwa cytaty składają się na fundament struktury badawczej z jakiej Śliwerski analizuje, syntetyzuje pedagogikę harcerską a właściwie pedagogię. Pomimo dużego i ważnego z punktu widzenia praktyki wychowania dorobku pedagogika harcerska, mimom postulatów nie została uznana za osobną dyscyplinę naukową. Po 1990 roku przedmiot ten jednak został wycofany z programów kształcenia pedagogicznego.

Monografia Bogusława Śliwerskiego jest bardzo udaną próbą odpowiedzi na pytanie, w jakim stopniu współczesna myśl pedagogiczna w harcerstwie i o harcerstwie podejmuje i pojmuje istotę wychowania oraz jaką rolę odgrywa w niej prymarne jej rozumienie. Bogaty piśmienniczy dorobek jaki istnieje na ten temat nigdy do tej pory nie został poddany tak dogłębnej analizie i syntezie.

Harcerstwa pedagogia jest tu rozumiana jako doktryna pedagogiczna, ideologia pedagogiczna jak i koncepcja samowychowania wszystkich jej członków, czyli dzieci, młodzieży, dorosłych i osób starszych. Pedagogia harcerska wyposażona w bogatą aparaturę pojęciową założeń i twierdzeń dotyczących wychowania człowieka nigdy nie uzyskała wysokiego statutu wśród nauk pedagogicznych czy społecznych.

Pedagogika jako przedmiot kształcenia i jako nauka praktyczna, opierając się na wiedzy naukowej może, wspomagając także instruktorów do właściwych działań wychowawczych zaoferować wartościującą ocenę sytuacji społeczno – kulturowych w ruchu harcerskim, unaocznić normatywy obowiązujące w wychowaniu, dostarczyć praktycznych ich ocen oraz promować wartości humanistyczne z uwzględnieniem charakterystycznych dla nich wartości społecznych, intelektualnych czy emocjonalnych.

W świetle tych wszystkich założeń drużynowy, instruktor harcerski jawi się jako pedagog – wychowawca. W tym wszystkim bardzo ważnym okazują się idei samowychowania i samoświadomości wychowanka. Fundamentalną sprawą jest też powiązanie tego podejścia z transcendentnym wychowaniem czyli wiarą katolicką i wartościami nakierowanymi na człowieka, równą służbie bliźniemu. Ten typ idei skautowskiej reprezentuje praca ks. prof.Edmonda Barborina, którego publikacja „Skauting i pedagogika wiary” odnosi się do rozwoju duchowego wychowanków. Z tym zagadnieniem wiąże się termin środowiska wychowawczego. Spotykamy tą kategorię w pismach Aleksandra Kamińskiego, Ireny Lepalczyk, psychologa Józefa Pieter czy filozofa Lecha Witkowskiego . Wiąże się z tym procesy socjalizacji i wychowania w duchu transcendencji.

Reasumując Śliwerski w końcowej refleksji postuluje aby instruktorzy harcerscy czy funkcyjni kierując się w swojej działalności potoczną teorią pedagogiczną i praktyką wychowania sięgali częściej do lektur dotyczących współczesnej pedagogiki. Harcerstwo obecnie powinno czerpać korzyści z najnowszej diagnostyki edukacyjnej i metodologii badań pedagogicznych, po to by potrafić przetwarzać dane istotne w publicznych debatach, konferencjach i zjazdach, a przy okazji aby lepiej mierzyć efekty swoich wpływów. Bogusław Śliwerski zamyka swoją pracę takim oto ważnym stwierdzeniem: "Harcerstwo jest jedynym na świecie tego typu ruchem społeczno-wychowawczym, który od początku istnienia inspiruje teorie wychowania, pedagogikę szkolną, pedagogikę czasu wolnego, pedagogikę społeczną, specjalną czy resocjalizacyjną. Jest ciągle żywym i twórczym ruchem na rzecz samowychowania i samorozwoju wywodzącym się niezmiennie od idei skautowskich Baden - Powella.

źródło: https://ksiazka.net.pl/recenzja/pedagogia-harcerskiego-wychowania