Staniczkowa Łucja

Dr Łucja Staniczkowa jest absolwentką filologii polskiej Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. Ukończyła Podyplomowe Studium Wiedzy o Regionie w Instytucie Socjologii UŚ. Specjalizuje się w edukacji regionalnej; jest m.in. inicjatorką i współredaktorką publikacji Górny Śląsk. Program edukacji regionalnej dla wszystkich etapów kształcenia, redaktorką i współautorką publikacji pokonferencyjnej Od tradycji ku nowoczesności i wielu opracowań o charakterze metodycznym publikowanych m.in. w „Nowej Polszczyźnie”. W artykułach zamieszczanych w wydawnictwach zbiorowych np. Obecnośc gwary śląskiej w literaturze – próba opisu zagadnienia na wybranych przykładach [w] Język – styl- gatunek (Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego) czy Herosi i „chachary” - o niektórych bohaterach powieści Gustawa Morcinka w „Śląskich Miscellaneach” ( Wydawnictwo PAN Oddział w Katowicach) dominują zagadnienia charakterystyczne dla Górnego Śląska. Praca Herosi i „chachary” . Portret Górnoślązaka w literaturze i publicystyce dwudziestolecia międzywojennego jest wypowiedzią w szerokim dyskursie o literaturze regionalnej jako zjawisku kulturowym, o człowieku pogranicza, o właściwościach etnicznych Górnoslązaka. Poprzez odwoływanie się do kontekstu socjologicznego, pozwala zrozumieć genezę wielu zjawisk społecznych występujące dzisiaj na Górnym Śląsku. Nowatorstwo opracowania Łucji Staniczkowej polega nie tylko na odkrywaniu mało znanych lub zgoła nieobecnych w ogólnej świadomości faktów , ale przede wszystkim na całościowym, syntetyzującym sportretowaniu Górnoślązaka jako bohatera literackiego i jego pierwowzoru.

Oficyna Wydawnicza "Impuls"

Wstęp

Rozdział 1.

Przegląd stanowisk ujmujących zagadnienia literatury regionalnej

Rozdział 2.

Autorzy, bohaterowie literaccy i portret Górnoślązaka

2.1. Śląsk i Ślązacy w epice Poli Gojawiczyńskiej

2.1.1. Ludzie z „osady przy kopalni”

2.1.2. Kobiety – portret zbiorowy

2.1.3. „Swój” i „obcy”

2.1.4. Śląska klasa średnia

2.1.5. Opinia krytyki regionalnej i ogólnopolskiej wobec śląskiej twórczości Poli Gojawiczyńskiej

2.1.6. Podsumowanie

2.2. Bohater tragiczny w powieści Zdrada Heńka Kubisza Haliny Krahelskiej

2.2.1. Dramat rozczarowań

2.2.2. „Świat panów”

2.2.3. Przeciw mitom

2.2.4. Podsumowanie

Rozdział 3.

Autorzy, bohaterowie literaccy i autoportret Górnoślązaka

3.1. Wyrąbany chodnik – autoportret z retuszem

3.1.1. Ludzie z kopalni

3.1.2. Praca – maszyna – człowiek – praca – maszyna – człowiek…

3.1.3. Demokratyzacja stosunków w pracy

3.1.4. „My” i „oni”

3.1.5. Herosi i „chachary”

3.1.6. Kobiety – wychowanie – młodzież

3.1.7. Pierwsze głosy krytyków o powieści Gustawa Morcinka

3.1.8. Podsumowanie

3.2. Hanys/Hanys/„hanys”

3.2.1. Błogosławiona praca…

3.2.2. Ojczyzno, módl się za nami!

3.2.3. Język poematu – właściwość etniczna

Rozdział 4.

Wizerunek Górnoślązaka w reportażu literackim

4.1. Zafascynowanie pracą

4.2. Duszą Śląska jest Ślązak

4.3. Wobec człowieka pogranicza

4.4. Posmak „amerykanizmu”

4.5. Podsumowanie

Rozdział 5.

Portret Górnoślązaka – próba syntezy

5.1. Badanie literatury jako badanie kultury

5.2. Interferencja czasoprzestrzeni i bohatera literackiego

5.3. Trzy mity

Zamiast zakończenia

Summary

Résumé

Zusammenfassung

Zamiast zakończenia

Zagadnienia tożsamości, identyfikacji etnicznej czy narodowej, integracji grupy wspólnotowej odżywają we współczesnym świecie wraz z postępującym procesem globalizacji. Prof. Tadeusz Paleczny w artykule Procesy regionalizacji a zjawiska globalizacji wskazując na ścisły związek i zależności tych dwóch procesów zauważa, że proces globalizacji nie wyklucza, a w niektórych jego modelach nawet wspiera ruchy społeczne stawiające sobie za cel utrwalenie właściwości etnicznych, kulturowych i aksjologicznych regionu: Relacje między grupami kulturowymi są w tym modelu [model wspólnotowy] oparte na odrębności, dążeniu do ekskluzywizmu kulturowego, oryginalności i partykularyzmie tożsamości, przy rozwijających się strukturalnych zależnościach ekonomicznych oraz politycznych[1]. Zainteresowanie kulturą regionu i jej podmiotem – społecznością regionalną, w dalszym ciągu ma uzasadnienie. Obserwuje się postępującą unifikację kultury na Górnym Śląsku, większą, niż to miało miejsce w czasach agresywnej ekspansji „żywiołu niemieckiego” czy ekspansji administracyjno-urzędniczej w latach międzywojennych. Od 1922 roku trwa na Górnym Śląsku zjawisko zwane w socjologii „przemocą symboliczną” mającą za zadanie ujednolicić kulturę według polskiego wzorca kulturowego. Z drugiej strony, po 83 latach przynależności Górnego Śląska do Polski, mimo intensywnie przebiegających procesów migracji zarobkowej (i innej) na Śląsk, mimo jednolitego, nie uwzględniającego historii i kultury regionalnej kierunku w programach nauczania obowiązujących od 1945 roku – ujawnia się świadomość tożsamości śląskiej rozumianej często jako narodowość śląska[2], intensyfikują się badania śląskoznawcze, wzrasta zainteresowanie kulturą ludową, gwarą, śląską literaturą niemieckojęzyczną, powstają programy edukacji regionalnej, przedsięwzięcia, stowarzyszenia promujące śląskość jako element kultury europejskiej. Jak wielka jest skuteczność tych działań, pokaże czas. Socjologowie są pesymistami:

Początkiem końca śląskiej wspólnoty z tego punktu widzenia były powstania i plebiscyt, przy całym patriotycznym szacunku do tych wydarzeń. Ludzie, którzy żyli na pograniczu, musieli dokonać wyboru. Na pograniczu nie jest łatwo powiedzieć: jestem Włochem, jestem Austriakiem, jestem Polakiem, jestem Niemcem. Powstania naruszyły – choć czasem skonfliktowaną – ale jednak społeczną jedność regionu. Przyszło wybierać: albo Polska, albo Niemcy. Od tamtego czasu człowiek pogranicza znika. (-) Szkoda mi znikającego Śląska, ale chyba nic już nie poradzimy. Lotaryngia, Alzacja, uczyniły ze swojej pograniczności atrakcję, chuchały na nią. My, na Śląsku daliśmy się zglajchszaltować[3].

Czy słowa prof. Marka Szczepańskiego, znawcy śląskich problemów okażą się prorocze – wiele zależy od samej wspólnoty Ślązaków, którzy w swojej historii przeżyli niejeden okres przemocy symbolicznej. Swoje czynić…

__________________

[1] T. Paleczny, Procesy regionalizacji a zjawiska globalizacji, Uniwersytet Jagielloński, Kraków.

[2] W spisie powszechnym przeprowadzony w 2005 roku ponad 173 tysiące osób zadeklarowało narodowość śląską, tym samym ujawniła się największa mniejszość narodowa w Polsce.

[3] M. Szczepański, Śląska nie będzie, „Gazeta Wyborcza”, 2007, nr 146, s. 19.

W sumie ambitna dysertacja ukazała w szerokim zakresie literackiego bohatera śląskiej epiki dwudziestolecia międzywojennego, jego dużą różnorodność, wielowymiarowość i skomplikowanie, zdeterminowane m.in. przez niejednorodną kulturowo przestrzeń i czas oraz przez postawę autorów ocenianych dzieł. Nowatorskie są tu rozważania dotyczące oryginalnych mitów, które literatura ta wykreowała. Trzeba się zgodzić […], że literatura górnośląska, a więc regionalna, powstała w „przestrzeni peryferyjnej”, że ma szansę wejść w obieg ogólnokulturowy i że zainteresowanie kulturą regionu i społecznością regionalną w czasach unifikacji kultury jest nadal uzasadnione i społecznie pożyteczne. Dalej „swoje czynić!” – sugeruje autorka czytelnikowi.

[…] Pod piórem Łucji Staniczkowej powstała ambitna, nowoczesna, pożyteczna, dojrzała, uczciwa, erudycyjna i obszerna rozprawa, która jest poważnym uzupełnieniem badań nad literaturą piękną Górnego Śląska. Na solidne, monograficzne opracowanie podjęty temat zasłużył co najmniej z kilku względów, o których wzmiankowałem wyżej. Na sprawiedliwą, właściwą i wnikliwą ocenę literackiego portretu Górnoślązaka w latach międzywojennych XX wieku temat ten czekał właściwie do dziś, domagał się tego również niezadowalający, przestarzały już stan badań.

Z recenzji prof. dr hab. Jerzego Pośpiecha

Jako, że wakacje spędzam w Katowicach, z przyjemnością i zainteresowaniem przeczytałam opracowany przez Autorkę „Portret Górnoślązaka w literaturze i publicystyce dwudziestolecia międzywojennego”. Moja sympatia ku Ślązakom nasyciła się dzięki tej lekturze, a mój szalenie romantyczny stosunek do Śląska znacząco się rozwinął.

Łucja Staniczkowa przybliża w sporządzonym przez siebie opracowaniu powieści Poli Gojawiczyńskiej, której bohaterki, jak ona sama, mieszkają chwilowo na Śląsku i ulegają urokowi regionu i jego mieszkańców. Przywołuje prozę Haliny Krahelskiej, o której nigdy nie słyszałam (co przyznaję ze wstydem), poemat równie mało znanego mi Wilhelma Szewczyka zatytułowany „Hanys”. Autorka opisuje także prozę Gustawa Morcinka, którego utworów, a szczególnie „Wyrąbanego chodnika”, nie mogło zabraknąć w tego typu opracowaniu naukowym. W każdym z przywołanych dzieł Łucja Staniczkowa wskazywała portret Górnoślązaka, portret śląskiej kobiety, funkcjonowania społeczności śląskiej w kontekście historycznym, narodowym i socjologicznym.

Lista książek, które muszę przeczytać powiększyła się o kilka publikacji z szeroko rozumianego działu „silesiana”. Bardzo mnie to cieszy, a Pani Łucji Staniczkowej gorąco dziękuję za jej książkę i impuls ku poszerzaniu wiedzy o Śląsku i Ślązakach.

źródło: http://prowincjonalnenauczycielstwo.blogspot.com/2010/07/ucja-staniczkowa-herosi-i-chachary.html