Oficyna Wydawnicza "Impuls"

Wstęp        

Część 1
Norma artykulacyjna spółgłosek polskich w świetle literatury

1.    Norma językowa, kodyfikacja i kryteria poprawności językowej   

2.    Błąd językowy, błąd fonetyczny a zaburzenie artykulacji   

3.    Normatywna charakterystyka artykulacji spółgłosek najczęściej zaburzonych u dzieci rozpoczynających naukę szkolną 
3.1.    Normatywna charakterystyka artykulacyjno-akustyczna [š, ž, č, …]
3.1.1.    Spiranty [š, ž]  
3.1.2.    Afrykaty [č,  …]       
3.1.3.    Akwizycja [š, ž, č, …]        29
3.2.    Normatywna charakterystyka artykulacyjno-akustyczna [s, z, c, „]     
3.2.1.    Spiranty [s, z]       
3.2.2.    Afrykaty [c, „]       
3.2.3.    Akwizycja [s, z, c, „]       
3.3    Normatywna charakterystyka artykulacyjno-akustyczna [ś, ź, ć, †]    
3.3.1.    Spiranty [ś, ź]  
3.3.2.    Afrykaty [ć, †]  
3.3.3.    Akwizycja głosek [ś, ź, ć, †]    
3.4.    Normatywna charakterystyka artykulacyjno-akustyczna głoski [r]    
3.4.1.    Akwizycja wibrantu [r]  
3.5.    Normatywna charakterystyka artykulacyjno-akustyczna dźwięku [l]  
3.6.    Normatywna charakterystyka zwarto-wybuchowych obstruentów: [t, d], [p, b], [k, g]
3.6.1.    Normatywna charakterystyka artykulacyjno-akustyczna [t, d] 
3.6.2.    Normatywna charakterystyka artykulacyjno-akustyczna głosek [k, g] 
3.6.3.    Normatywna charakterystyka artykulacyjno-akustyczna głosek [p, b]  
3.6.4.    Akwizycja zwarto-wybuchowych [t, d], [p, b], [k, g] 
3.7.    Normatywna charakterystyka artykulacyjno-akustyczna dźwięczności w języku polskim  

Część 2
Artykulacja i jej zaburzenia w świetle literatury przedmiotu

1.    Stan badań nad rozwojem artykulacji u dzieci

2.    Artykulacja, wymowa, ortofonia – poszukiwanie norm poprawnej wymowy 

3.    Zaburzenia artykulacji – poszukiwanie granic między wymową prawidłową a zaburzoną w literaturze przedmiotu 

4.    Dyslalia – próba zdefiniowania 

5.    Miejsce dyslalii w różnych klasyfikacjach zaburzeń mowy

6.    Najważniejsze logopedyczne typologie zaburzeń mowy 
6.1.    Klasyfikacja porządkująca postępowanie logopedyczne Stanisława Grabiasa 
6.2.    Projekt zestawienia form zaburzeń mowy Haliny Mierzejewskiej i Danuty Emiluty-Rozya 

7.    Podziały dyslalii  
7.1.    Klasyfikacje jakościowe 
7.2.    Klasyfikacje ilościowe  
7.3.    Klasyfikacje przyczynowe    

8.    Rodzaje zaburzeń artykulacji  
8.1.    Seplenienie – nieprawidłowa artykulacja głosek dentalizowanych  
8.1.1. Rodzaje sygmatyzmu właściwego 
8.1.2. Przyczyny sygmatyzmu 
8.2.    Rotacyzm – nieprawidłowa artykulacja głoski [r]
8.2.1. Rodzaje rotacyzmu właściwego 
8.2.2. Przyczyny rotacyzmu 
8.3.    Lambdacyzm – nieprawidłowa artykulacja głoski [l]
8.4.    Nieprawidłowa wymowa głosek [t, d, n]  
8.5.    Kappacyzm i gammacyzm – nieprawidłowa artykulacja głosek [k, g], [k’, g’]
8.6.    Zaburzenia artykulacji spółgłosek [p, b, m], [p’, b’, m’]  
8.7. Zaburzenia artykulacji głosek [f, v], [f’, v’]  
8.8.    Ubezdźwięcznianie 
8.9.    Nosowanie 

Część 3
Wybrane elementy z metodologii badań własnych

1.    Przedmiot i cele badań

2.    Wybrane problemy i pytania badawcze 

3.    Metody i techniki badawcze 
3.1.    Metoda zbierania materiału do analizy zaburzeń artykulacji  
3.1.1.    Metoda badania artykulacji   
3.1.2.    Metoda analizy danych językowych  
3.2.    Metoda zbierania materiału do oceny biologicznych uwarunkowań mowy  

4.    Wybrane narzędzia badawcze do badania artykulacji i biologicznych uwarunkowań mowy

5.    Ocena artykulacji spółgłosek  
5.1.    Ocena i analiza artykulacji w próbie nazywanie
5.2.    Analiza artykulacji w próbie mowa spontaniczna  
5.3.    Analiza artykulacji w próbie powtarzanie 
5.4.    Kryteria i skale do oceny artykulacji 

6.    Ocena biologicznych uwarunkowań mowy  
6.1.    Orientacyjne badanie słuchu fonematycznego  
6.2.    Badanie kinestezji artykulacyjnej   
6.3.    Orientacyjna ocena słuchu fizycznego (fizjologicznego)  
6.4.    Ocena sprawności aparatu artykulacyjnego  
6.5.    Ocena budowy aparatu artykulacyjnego  
6.6.    Badanie czynności fizjologicznych w obrębie aparatu artykulacyjnego  

7.    Organizacja i przebieg badań  
7.1.    Dobór grupy badawczej 
7.2.    Procedura i kolejność zbierania materiału  
7.3.    Przebieg badań    

8.    Teren badań i charakterystyka grupy badawczej  

Część 4
Prezentacja wyników badań własnych

1.    Zaburzenia artykulacji spółgłosek z przyczyn obwodowych na tle innych zaburzeń mowy  

2.    Typologia zaburzeń mowy u dzieci rozpoczynających naukę szkolną 

3.    Formy dyslalii obwodowej w badanej grupie  

4.    Rodzaje zaburzeń artykulacji u dzieci 7-letnich  
4.1.    Sposoby nieprawidłowej realizacji dźwięków mowy w najczęstszych zaburzeniach artykulacji 
4.2.    Rodzaje deformacji spółgłosek w najczęstszych zaburzeniach artykulacji 
4.3.    Nasilenie deformacji w najczęściej występujących zaburzeniach artykulacji  

5.    Wyniki badania biologicznych uwarunkowań rozwoju mowy jako przyczyn zaburzeń artykulacji  

6.    Wyniki badania sprawności języka i warg u dzieci z zaburzeniami artykulacji z przyczyn obwodowych 

Część 5
Szczegółowa analiza porównawcza wyników badań własnych

1. Trudności w zakresie artykulacji spółgłosek dentalizowanych u dzieci rozpoczynających naukę szkolną 
1.1.    Substytucje głosek dentalizowanych
1.2.    Deformacje głosek dentalizowanych
1.3.    Zaburzenia artykulacji spółgłosek przedniojęzykowo-dziąsłowych [š, ž, č, …]  
1.3.1.    Substytucje spółgłosek przedniojęzykowo-dziąsłowych [š, ž, č, …] 
1.3.2.    Deformacje spółgłosek przedniojęzykowo-dziąsłowych [š, ž, č, …] 
1.3.2.1.    Dorsalność spółgłosek [š, ž, č, …]  
1.3.2.2.    Międzyzębowość spółgłosek [š, ž, č, …] 
1.3.2.3.    Lateralność spółgłosek [š, ž, č, …]  
1.3.2.4.    Wargowo-zębowość spółgłosek [š, ž, č, …]  
1.3.2.5.    Inne deformacje spółgłosek [š, ž, č,  …]  
1.4.    Zaburzenia artykulacji spółgłosek przedniojęzykowo-zębowych [s, z, c, „]  
1.4.1.    Substytucje spółgłosek przedniojęzykowo-zębowych [s, z, c, „]   
1.4.2.    Deformacje spółgłosek przedniojęzykowo-zębowych [s, z, c, „]  
1.4.2.1.    Międzyzębowość spółgłosek [s, z, c, „]  
1.4.2.2.    Lateralność spółgłosek [s, z, c, „]   
1.4.2.3.    Wargowo-zębowość głosek [s, z, c, „]  
1.4.2.4.    Przyzębowość głosek [s, z, c, „]   
1.4.2.5.    Inne deformacje głosek [s, z, c, „]  
1.5.    Zaburzenia artykulacji spółgłosek [ś, ź, ć, †] 
1.5.1.    Substytucje spółgłosek środkowojęzykowych prepalatalnych [ś, ź, ć,  †]  
1.5.2.    Deformacje spółgłosek środkowojęzykowych prepalatalnych [ś, ź, ć, †]   
1.5.2.1.    Międzyzębowość spółgłosek [ś, ź, ć,  †]
1.5.2.2.    Lateralność spółgłosek [ś, ź, ć, †]  
1.5.2.3.    Wargowo-zębowość spółgłosek [ś, ź, ć,  †]  

2.    Trudności w zakresie artykulacji spółgłoski [r] u dzieci rozpoczynających naukę
2.1.    Substytucje wibrantu [r]    
2.2.    Elizje wibrantu [r]  
2.3.    Deformacje wibrantu [r]    
2.3.1.    Języczkowość spółgłoski [r]        
2.3.2.    Podniebienność spółgłoski [r]        
2.3.3.    Gardłowość spółgłoski [r]       
2.3.4.    Międzyzębowość spółgłoski [r]     
2.3.5.    Laryngealność spółgłoski [r]       
2.3.6.    Lateralność spółgłoski [r]        
2.3.7.    Inne deformacje spółgłoski [r]   

3.    Trudności w zakresie artykulacji spółgłoski [l] u dzieci rozpoczynających naukę szkolną     
3.1.    Substytucje spółgłoski bocznej [l]       
3.2.    Deformacje spółgłoski bocznej [l]     
3.2.1.    Dorsalność spółgłoski [l]        182
3.2.2.    Międzyzębowość spółgłoski [l]     
3.2.3.    Niesymetryczność spółgłoski [l]        

4.    Trudności w zakresie artykulacji spółgłosek [t, d, n] u dzieci rozpoczynających naukę szkolną 

4.1.    Substytucje spółgłosek przedniojęzykowo-zębowych [t, d, n]  
4.2.    Deformacje spółgłosek przedniojęzykowo-zębowych [t, d, n]
4.2.1.    Międzyzębowość spółgłosek [t, d, n] 
4.2.2.    Dorsalność spółgłosek [t, d, n]  

5.    Trudności w zakresie artykulacji spółgłosek dwuwargowych i [p’, b’, m’] u dzieci rozpoczynających naukę szkolną  

6.    Trudności w zakresie artykulacji spółgłosek wargowo-zębowychi [f’, v’] u dzieci rozpoczynających naukę szkolną 

7.    Trudności w zakresie artykulacji spółgłosek tylnojęzykowych [k, g, x] i [k’, g’, x’] u dzieci rozpoczynających naukę szkolną  

8.    Trudności w zakresie artykulacji spółgłosek dźwięcznych u dzieci rozpoczynających naukę szkolną  

9.    Zjawisko nosowania u dzieci rozpoczynających naukę szkolną 

Podsumowanie wyników badań oraz praktyczne rady dotyczące diagnozy logopedycznej  

Bibliografia   

Spis tabel, diagramów i wykresów  

Monografia stanowi drugą część opracowania tej autorki pt. Przyczyny zaburzeń artykulacji zlokalizowane w układzie obwodowym (Impuls, Kraków 2015) i jego znakomite uzupełnienie. […] z jednej strony jest kompendium wiedzy teoretycznej (studentom specjalności pedagogicznej z logopedią może ułatwić przyswojenie wiedzy z rozbudowanych podręczników lub też nawet je zastąpić), z drugiej – pokazuje praktyczne zastosowanie tej wiedzy, szczególnie zaś dostarcza narzędzi do badań diagnostycznych. […] Dużym osiągnięciem Ewy Jeżewskiej-Krasnodębskiej są właśnie wyniki badań (dotyczących nie tylko zaburzeń artykulacji) przeprowadzonych na ogromnej próbie. Będą one wskazówką dla władz oświatowych i nauczycieli. Wyznaczą też drogę do skutecznej pracy absolwentom – pedagogom i logopedom. Bardzo pożyteczne jest ujmowanie problematyki na tle badań dawniejszych oraz równolegle prowadzonych, współczesnych. Czytelnik otrzymuje zatem pełny obraz sytuacji, zarówno w odniesieniu do teorii, jak i praktyki diagnostycznej i terapeutycznej. […] rozprawa jest oryginalna, interesująca poznawczo, poprawna merytorycznie i metodologicznie, a także w zamierzonym zakresie wyczerpująca. 

Z recenzji prof. dr hab. Anny Kowalskiej 

Zaburzenia artykulacji spółgłosek u dzieci rozpoczynających naukę szkolną autorstwa dr Ewy Jeżewskiej-Krasnodębskiej to druga część opracowania dotyczącego zaburzeń artykulacji. Opis części pierwszej, czyli Przyczyny zaburzeń artykulacji zlokalizowanych w układzie obwodowym.

Publikacja stanowi przede wszystkim opis zaburzeń artykulacji powstałych z przyczyn obwodowych u dzieci rozpoczynających naukę szkolną. Jest o tyle nowatorska, że przedstawia dane jakościowe, nie tylko ilościowe. Autorka wnikliwie analizuje przyczyny zaburzeń artykulacji oraz rodzaje tych zaburzeń. Informacje te z pewnością bardzo przydadzą się logopedom pracującym w szkołach, a także przedszkolach. Bowiem bez ustalenia przyczyny danego zaburzenia oraz jego rodzaju trudno jest przeprowadzić efektywną terapię. 

Ze względu na czytelnie przedstawioną teorię książkę z całą pewnością można polecić także studentom, którzy dopiero przyswajają postawy wiedzy logopedycznej. 

Poza wnikliwym opisem występujących u dzieci wad artykulacyjnych autorka dzieli się również swoimi sprawdzonymi metodami diagnozy logopedycznej oraz sposobami programowania terapii.

Ze Wstępu: 

„Celem niniejszej książki jest opis i analiza zaburzeń artykulacji występujących u dzieci rozpoczynających naukę szkolną ze szczególnym zwróceniem uwagi na najczęściej w tej grupie występujące zaburzenia wymowy w zakresie artykulacji spółgłosek z przyczyn obwodowych. (…) W publikacji znalazły się też elementy praktyczne dotyczące sposobów diagnozy zaburzeń artykulacji, co może okazać się pomocne szczególnie dla młodych logopedów.”

źródło: http://ulogopedy.pl/portfolio/2698/

Problem z wymową u sześciolatków i młodszych dzieci jest znany większości rodziców. Kto z nas nie przerabiał z maluchami rozmów, zaczynających się od: Powiedz: „rower”, powiedz: „żaba”, powiedz: „czas”? Z większym lub mniejszym skutkiem udaje się u dzieci wyeliminować błędną artykulację, jednak zdarza się, że warto skorzystać z pomocy specjalisty z poradni logopedycznej, który pomoże dziecku ustawić aparat głosowy na tyle, że niewyraźna i błędna wymowa odejdzie do sfery dykteryjek przy niedzielnym obiedzie.

Książka Ewy Jeżewskiej-Krasnodębskiej, doktora nauk, neurologopedy, jest opisem problemu i wyraźnym, jasnym podziałem zdiagnozowanych zaburzeń w artykulacji spółgłosek u dzieci rozpoczynających naukę szkolną. Nie znajdziemy tu gotowych rozwiązań, ale warto zajrzeć do tej pozycji choćby dlatego, by uświadomić sobie, że zabawna wymowa sześciolatków może mieć podłoże społeczne lub zaburzeniowe. Fałszywy przekaz, często kierowany przez dorosłych do kilkulatków, może utrwalać wzorce nieprawidłowego wymawiania spółgłosek i tego kategorycznie powinno się unikać. Seplenienie do malucha jest fatalnym pomysłem. I choć co do tego wszyscy chyba pozostajemy zgodni, to często spotykamy się z taką właśnie formą komunikacji z dwulatkiem, który mozolnie usiłuje tworzyć swoje pierwsze zdania. 

Jeśli jednak nie ma podstaw do przypuszczeń, że zaburzenia w artykulacji głosek u dzieci są efektem fałszywszych wzorców, przekazywanych dziecku przez otoczenie, należy zdiagnozować problem przy wsparciu specjalisty i zastanowić się, jak można go rozwiązać. Należy jednak pamiętać, że jeśli dorośli z otoczenia dziecka sami mają trudności z poprawną artykulacją głosek, ten fałszywy przekaz będzie kontynuowany.

Do najszerzej omówionych zagadnień w pozycji Jeżewskiej-Krasnodębskiej należy artykulacja spirantów (m.in. głosek s, sz, ż) i afrykatów (m.in. dz, cz, dż). Ich poprawna wymowa jest często zakłócona. Jednak przy wsparciu logopedy usunięcie problemu może być prostsze i łatwiejsze niż nam się wydaje. Istotne jest, aby problem poruszyć i zdiagnozować stosunkowo wcześnie. Moment rozpoczęcia nauki szkolnej jest tutaj na tyle istotny, że dziecko coraz więcej czasu zaczyna spędzać z rówieśnikami i zła artykulacja może się utrwalić ze szkodą dla niego samego.

Sporo uwagi poświęca Jeżewska-Krasnodębska zagadnieniu dyslalii, czyli niepoprawnej realizacji fonemów, zazwyczaj z powodu niewłaściwych norm społecznych, na które dziecko jest narażone. Dziecko, które nie jest odpowiednio zdiagnozowane, zacznie ulegać tym normom, na przykład unikając artykulacji niektórych głosek. To zwyczajowe zaburzenie mowy, gdzie człowiek cierpiący na dyslalię zamiast „lokomotywa”, powie: „komotywa”, najczęściej bez świadomości popełnianych błędów. Jakie to może mieć znaczenie dla przyszłości naszych dzieci? Łatwo sobie wyobrazić. 

Ewa Jeżewska-Krasnodębska nie podaje prostych recept na rozwiązanie tego problemu. Należy zachować świadomość, że praca z dzieckiem wymaga uwagi i nie da się tego procesu przeprowadzić w ciągu jednego popołudnia. Prowadzenie ćwiczeń na własną rękę może przynieść kolejne zaburzenia, zatem należy unikać domowych sposobów, jak również wyrzucić z siebie przekonanie, że problem rozwiąże się sam. Uroczo przekręcający słowa czterolatek nie będzie już tak wdzięczny jako trzydziestolatek szukający pracy - zwłaszcza w dziedzinie, która wymaga czystej artykulacji głosek. 

Odpowiedzialnych rodziców zachęcam do zapoznania się z pozycją Ewy Jeżewskiej-Krasnodębskiej. Jest to niełatwa praca o charakterze naukowym, jednak płynie z niej jasne przesłanie: jeśli zauważysz, że twoje dziecko ma trudności z artykulacją jakichś głosek, nie czekaj na cud. Idź do poradni logopedycznej. Jak najszybciej.

Adrianna Michalewska

źródło: http://www.granice.pl/recenzja,zaburzenia-artykulacji-spolglosek-u-dzieci-rozpoczynajacych-nauke-szkolna,17979

Publikacja zainteresowała mnie z tego względu, iż jestem nauczycielem pracującym w szkole podstawowej z oddziałem przedszkolnym i obserwuję proces ewolucji przedszkolaka w ucznia, a ponadto jestem także mamą przedszkolaka, który za jakieś 3 lata też stanie się uczniem, a który ma problemy z wymową. Autorką książki jest doktor nauk humanistycznych, neurologopeda, pedagog specjalny. Książka jest pisana językiem naukowym, specjalistycznym. Publikacja dzieli się na 5 części i wiele podczęści.

W pierwszej części autorka opisuje, czym jest norma językowa, wskazuje także na kryteria poprawności językowej (odwołuje się do „Słownika terminologii językoznawczej”, „Encyklopedii wiedzy o języku polskim”, „Encyklopedii języka polskiego”). Autorka wyszczególnia również, czym jest błąd językowy, a czym błąd fonetyczny i podaje normy dla wymowy poszczególnych głosek.

Druga część (niejako historyczna) opisuje zaburzenia artykulacji w świetle obecnej literatury przedmiotu i przedstawia także stan badań nad rozwojem artykulacji u dzieci. Ewa Jeżewska – Krasnodębska w tej części próbuje również zdefiniować dyslalię – kategorię zaburzeń artykulacyjnych, których istotą jest nieprawidłowa realizacja dźwięków mowy. Autorka dokonuje również podziału dyslalii, biorąc pod uwagę różne kryteria klasyfikacji.

Trzecia część książki zawiera badania własne autorki. Autorka definiuje tu pytania, na jakie odpowiedź będzie można znaleźć w niniejszej publikacji. Pytania te dotyczą odsetka dzieci rozpoczynających naukę szkolną w środowisku wielkomiejskim z zaburzeniami artykulacji spółgłosek z przyczyn obwodowych na tle innych zaburzeń mowy, typologii zdiagnozowanych zaburzeń mowy i form dyslalii obwodowej, występującej w badanej grupie. Autorka szczegółowo opisała swoje metody i techniki badawcze, metody zbierania materiału, a także wybrane narzędzia badawcze. Dużym atutem publikacji są przykładowe karty badania artykulacji z listą wyrazów użytych do badania dźwięków mowy.

W czwartej części autorka podsumowuje wyniki badań własnych, podkreślając dość istotną informację, dotyczącą odsetka dzieci z zaburzeniami artykulacyjnymi. W badaniach z lat 70 XX wieku odsetek ten wynosił 20 – 30%, w latach 1997 – 2005 odsetek ten wynosił już prawie 60%, a najnowsze, najbardziej aktualne badania z 2016 roku wskazują nawet na 75% dzieci rozpoczynających naukę szkolną z zaburzeniami mowy. Spośród dzieci, u których wykryto nieprawidłową wymowę większość, bo aż 64% stanowili chłopcy. Autorka wysnuła wniosek, iż najczęstszą przyczyną zaburzeń artykulacji są nieprawidłowe czynności fizjologiczne w obrębie aparatu artykulacyjnego. Autorka wskazuje, że najczęstszym zaburzeniem artykulacji w badanej grupie dzieci 7- letnich jest sygmatyzm, następnie rotacyzm, tetacyzm (nowa wada wymowy, nazwę dla niej zaproponowała Ewa Jeżewska – Krasnodębska), lambdacyzm, nosowanie, mowa bezdźwięczna.

W ostatniej części książki autorka dokonała szczegółową analizę porównawczą wyników badań własnych. Nieocenioną pomocą w dokładniejszym zrozumieniu prezentowanych, dość zawiłych treści są liczne diagramy i tabele. Autorka ponadto zamieściła w książce wiele cennych porad dla logopedów, które mogą wpłynąć na zwiększenie efektywności diagnozy logopedycznej i programowania terapii logopedycznej. Porady te są naprawdę interesujące i bardzo pomocne, myślę, że są warte wykorzystania. 

Moim zdaniem książka doskonale sprawdzi się jako źródło wiedzy dla logopedów, a także nauczycieli edukacji wczesnoszkolnej. Książka jest napisana językiem specjalistycznym, po przyswojeniu podstawowych informacji z zakresu fonetyki można swobodnie poruszać się w prezentowanej tematyce. Wprawdzie moje osobiste niepokoje związane z wymową mojego przedszkolaka zostały rozwiane (jego wymowa jest jeszcze typowa i dostosowana do wieku), jednak wiem, że czeka nas sporo pracy w najbliższych latach, by wymowa dziecka była poprawna.

źródło: https://sztukater.pl/ksiazki/item/21814-zaburzenia-artykulacji-spolglosek.html