Książka "Rozwój nauczyciela – od wczesnej do późnej dorosłości" podejmuje zagadnienia specyfiki pracy nauczyciela przez pryzmat jego profesjonalizmu i rozwoju zawodowego. Szkolna rzeczywistość ujęta w formalnoprawne ramy wyznacza każdemu nauczycielowi konkretne funkcje i zadania. Analizując te najbardziej aktualne, można powiedzieć, że preferuje się model nauczyciela o rozszerzonym profilu zawodowym i otwartym podejściu do wykonywanych zadań. Aby im sprostać, nauczyciel musi ustawicznie się doskonalić, rozwijać, poddawać refleksji codzienną rzeczywistość i szukać nowych rozwiązań. A robi to po, aby łatwiej wchodzić w sytuacje edukacyjne, które z jednej strony są oczywiste, a z drugiej – jeszcze nieznane. Zmieniające się sytuacje zawodowe stawiają nauczycieli przed koniecznością ciągłego uczenia się nowych zachowań.

Rozpoznanie kierunku rozwoju zawodowego i osobistego, rozumienia profesjonalizmu i dominujących tendencji są dla nauczycieli podstawą do wdrażania nowych koncepcji edukacji, dokształcania i doskonalenia. Wielość podejmowanych analiz pozwoliła na przyjęcie w układzie książki trzech głównych dyskusyjnych odsłon, które koncentrują się wokół następujących zagadnień:

I. Kariera zawodowa nauczyciela

II. Jakość pracy i życia nauczycieli – średnia dorosłość

III. Aktywność i rozwój emerytowanych nauczycieli

Pierwsza część pracy porusza zagadnienie kariery zawodowej nauczycieli, w tym nauczycieli rozpoczynających pracę zawodową. Anna Kwatera (Kariera zawodowa nauczyciela. Uwarunkowania – Perspektywy rozwoju – Ograniczenia), odwołując się do współczesnych koncepcji i badań, określa warunki i perspektywy kariery zawodowej, a także pojawiające się ograniczenia, które uniemożliwiają jej prawidłowy przebieg. Magdalena Grochowalska (Dorastanie do profesjonalizmu, czyli kariera zawodowa w doświadczeniach początkujących nauczycieli), nawiązując do kategorii profesjonalizmu oraz kariery zawodowej, ukazuje, jakie znaczenie i sens mają one dla nauczycieli rozpoczynających pracę zawodową. Rozumiejąc karierę w ujęciu personalnym, ukazała jej interakcyjny charakter. Doświadczenia osobiste i zawodowe – zdaniem autorki – mają niezwykle silny wpływ na rozwój kariery zawodowej, a w przypadku młodych nauczycieli są silnie skorelowane z procesami socjalizacji organizacyjnej zachodzącymi w środowisku pracy.

W drugiej części zatytułowanej Jakość pracy i życia nauczycieli – średnia dorosłość poddano analizie świadome działania nauczycieli podejmowane w celu dążenia do profesjonalizmu w kontekście doświadczanych trudności, braków kompetencyjnych i pojawiających się na drodze rozwoju barier. Z przeprowadzonych badań oraz w efekcie prowadzonych analiz zwrócono uwagę, że szczególnie ważnym zagadnieniem w odniesieniu do profesjonalizmu nauczycieli jest obszar relacji interpersonalnych, a w nim kompetencji komunikacyjnych (Beata Jakimiuk, Tworzenie relacji interpersonalnych jako postawa i fundament profesjonalizmu nauczyciela oraz Anna M. Mróz i Kinga Sobieszczańska, Rozwijanie kompetencji komunikacyjnych nauczyciela). Omówiono również wpływ Internetu na konstruowanie obrazu współczesnego nauczyciela (Rafał Fudala, Konstruowanie roli zawodowej a wirtualny obraz nauczyciela), a także zauważono, że pojawiające się nowe trudności w pracy z uczniem zamieszkującym wiejskie obszary wymagają od nauczyciela zgłębiania wiedzy i zdobywania nowych umiejętności służących zwiększeniu profesjonalnych działań (Urszula Tyluś, Trudności nauczycieli wiejskich szkół podstawowych w procesie kształcenia uczniów edukacji wczesnoszkolnej i sposoby ich przezwyciężania). W odniesieniu do prowadzonych badań pokazano również, że działania zmierzające do profesjonalizmu pracy są przyczyną lepszej jakości życia nauczycieli (Olgi Wyżga, Poczucie jakości życia aktywnych zawodowo nauczycieli).

Część trzecią zatytułowaną Aktywność i rozwój emerytowanych nauczycieli skoncentrowano na zagadnieniach rozwoju i działań profesjonalnych z perspektywy osób starszych, które zakończyły już aktywność zawodową. Z badań przeprowadzonych przez autorów wynika, że jej brak nie musi wcale wiązać się z zakończeniem działań rozwojowych i profesjonalnych. Wręcz przeciwnie, są one aktywnie podejmowane przez emerytowanych nauczycieli nie tylko dla własnego rozwoju, ale – co uwarunkowane jest etapem rozwojowym – w celu dzielenia się własnymi dokonaniami zarówno z osobami młodszymi, jak i z rówieśnikami...

******

W czasie niezwykle intensywnych zmian w oświacie i towarzyszących im dyskusjach na temat jakości szkoły i osiągnięć edukacyjnych uczniów niemal zawsze na plan pierwszy wybija się problematyka związana z nauczycielem i jego rozwojem. Problematyka ta jest charakterystyczna dla przedmiotu badań pedeutologii jako tej subdyscypliny pedagogicznej, która poszukuje odpowiedzi na pytania dotyczące zarówno rozwoju nauczyciela, jak i predyspozycji kandydatów do zawodu nauczyciela, kształcenia, dokształcania i doskonalenia zawodowego nauczycieli, różnych aspektów życia zawodowego nauczyciela, przemian zachodzących w osobie nauczyciela i jego otoczeniu czy też zawodu nauczyciela. […] W obliczu wyzwań, jakie stają przed edukacją i szkołą oraz nauczycielami, należy z satysfakcją podkreślić, że redaktorzy tomu nie tylko dostrzegają potrzebę formułowania oraz stawiania pytań o nauczyciela i odgrywaną przez niego rolę społeczno-zawodową, ale także eksponują konieczność krytycznego spojrzenia na nauczyciela jako na profesjonalistę. Zapraszając do pogłębionej refleksji nad rozwojem nauczyciela w kontekście dbałości o jakość oferowanej uczniom edukacji, inspirują do dalszych badań nad nauczycielem, co należy postrzegać jako olbrzymią wartość tej pracy.

Z recenzji prof. zw. dr hab. Joanny Madalińskiej-Michalak