Kostkiewicz Janina

Doktor habilitowany, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego, kierownik Zakładu Pedagogiki Szkoły Wyższej w Instytucie Pedagogiki UJ, członek Zespołu Pedagogiki Ogólnej i Zespołu Pedagogiki Chrześcijańskiej KNP PAN. Główne zainteresowania badawcze mieszczą się w obszarze: aksjologicznych i antropologicznych podstaw pedagogiki szkoły wyższej, pedagogiki ogólnej i pedagogiki chrześcijańskiej.

Autorka wielu publikacji, ważniejsze z nich to: Sytuacja szkolna początkujących licealistów, Rzeszów 1992; Wychowanie do wolności wyboru. Ponadczasowy wymiar pedagogiki F.W. Foerstera, wyd. I, Rzeszów 1998; Warstwa duchowa w teoriach pedagogicznych XX wieku – W. Flitner, S. Hessen, S. Kunowski”, w: „W trosce o integralne wychowanie”, M. Nowak, T. Ożóg, A. Rynio, (red.) Lublin 2003; Duchowość jako wartość i obszar wspierania rozwoju człowieka dorosłego, w: „Aksjologia edukacji dorosłych”, J. Kostkiewicz (red.), Lublin 2004, Miejsce aksjologii w filozofii wychowania Karola Kotłowskiego, w: „Idee pedagogiki filozoficznej”, S. Sztobryn, B. Śliwerski (red.), Łódź 2003; Pytania o fundamenty zreformowanej szkoły, w: „Praktyka tworzenia edukacyjnej wspólnoty”, A. Sajdak (red.), Kraków 2005; Edukacja aksjologiczna dorosłych – zaniechania i potrzeby, „Chowanna” 2005, t.2(25); Filozofia człowieka – filozofia edukacji – rozwój moralny studenta, „Pedagogika Szkoły Wyższej” 2005, nr 26 – 27; Aksjologiczne podstawy w katolickich koncepcjach pedagogicznych, „Edukacja Otwarta”, Płock 2006, nr 1–2 (21–22); Wspólnota jako kategoria pedagogiki chrześcijańskiej, w: J. Rutkowiak, D. Kubinowski, M. Nowak (red.) „Edukacja – moralność - sfera publiczna. Materiały z VI Ogólnopolskiego Zjazdu Pedagogicznego PTP”, Lublin 2007; Wartości jako rzeczywistość porządkująca i integrująca przebieg studiów pedagogicznych, w: „Aksjologia w kształceniu pedagogów”, J. Kostkiewicz (red.), Kraków 2008.

Redaktorka i współautorka takich książek jak: Wprowadzenie do pedagogiki ogólnej. Wybór tekstów, Stalowa Wola 1996, 1997, 1999, 2000; Szkice o kształtowaniu osobowości, Rzeszów 1997; Aksjologia edukacji dorosłych, Lublin 2004; Uniwersytet i wartości, Kraków 2007; Aksjologia w kształceniu pedagogów, Kraków 2008.

Oficyna Wydawnicza "Impuls"

Przedmowa do drugiego wydania

Wprowadzenie

Wychowanie do wolności wyboru jako problem pedagogiki i ponadczasowy wymiar myśli F. W. Foerstera

Część I

Filozoficzno-metodologiczne podstawy pedagogiki Fryderyka Wilhelma Foerstera

Rozdział I

Teoretyczne i metodologiczne aspekty pedagogiki F. W. Foerstera

1. Spojrzenia na pedagogikę F. W. Foerstera z perspektywy jego Erlebte Weltgeschichte (1869–1953). Memorien

1.1. Ewolucja umysłowa i duchowa – przełom religijny

1.2. Droga do pedagogiki

2. Pedagogika jako nauka w ujęciu F. W. Foerstera – podstawowe założenia

3. Pedagogiczne credo myśli F. W. Foerstera

3.1. Równowaga i synteza kultury duchowej i materialnej w cywilizacji ludzkiej

3.2. W kierunku poprawy losu człowieka i narodów oraz pokoju światowego

Rozdział II

Filozofia człowieka jako podstawa wychowania u F. W. Foerstera

1. Człowiek – jego natura i nadnatura

2. Synteza realistycznego obrazu natury ludzkiej w anima naturaliter christiana

3. Godność jako element koncepcji człowieka i ontyczna podstawa wychowania

3.1. Godność jako ontyczna podstawa oddziaływań wychowawczych

3.2. Afirmacja godności dziecka

Rozdział III

Filozoficzne źrodła pedagogiki F. W. Foerstera

1. Foerster a św. Augustyn i św. Tomasz – chrześcijaństwo podstawą pojmowania człowieka i wychowania

2. Foerster a Nietzsche – podobna konsekwencja i wierność rożnym wizjom człowieka

3. Foerster a Schopenhauer – ostrzeżenie przed entuzjastycznym optymizmem w wychowaniu

Część II

Koncepcja wychowania do wolności wyboru

Rozdział IV

Istota i sens wychowywania do wolności wyboru w myśli F. W. Foerstera

1. Naczelne cele wychowania jako wynik założeń antropologicznych i ontologicznych

2. Czym jest wychowanie? Konsekwencje tezy „wychowanie znaczy wybór”

3. Wychowanie do wolności wyboru – co oznacza i czym jest jego istota

4. Wobec Foersterowskiej idei wolności – w kontekście wolnego wyboru

5. Wola, charakter, intelekt jako dyspozycje osobowościowe do wolności wyboru

Rozdział V

„Siła woli” wobec „kryzysu woli” w uobecnianiu się wolności wyboru

1. Wola jako kategoria pedagogiczna w kontekście wolności wyboru

1.1. „Silna wola” – poczucie odpowiedzialności – droga do wolności wyboru

1.2. „Kryzys woli” – poczucie niemocy – uwolnienie od odpowiedzialności – niemożność wolności wyboru

2. Kształcenie woli jako usprawnianie w przechodzeniu od „możliwości” do „realizacji”, czyli uskutecznianie wyboru

Rozdział VI

Charakter jako zewnętrzny przejaw zdolności i wolności wybierania

1. Charakter a wola u F. W. Foerstera i we współczesnej teorii pedagogicznej

2. Kształcenie charakteru – celem wychowania?

3. Religijny aspekt kształtowania charakteru

4. Środki walki o etyczność i karność w szkole jako środki kształcenia charakteru

5. Zagrożenia dla kształcenia charakteru płynące z innych dziedzin wychowania

Rozdział VII

Dojrzewanie do wolności wyboru

1. Samoprzezwyciężenie początkiem drogi do samostanowienia

2. Posłuszeństwo w wymiarach nienaruszających wolności

2.1. Posłuszeństwo jako akceptacja bytu

2.2. Posłuszeństwo jako potrzeba duchowa

2.3. Posłuszeństwo jako wierność ideałom i wartościom na drodze do wolności wyboru

3. Karność jako atrybut integracji duchowej

4. Asceza jako kultura wybierania

5. Wierność i stałość jako trwałe aspekty dojrzałego wyboru

Część III

Teoretyczne i społeczno-kulturowe konteksty wychowania do wolności wyboru w ujęciu Fryderyka Wilhelma Foerstera

Rozdział VIII

Holizm w teorii i praktyce wychowania

1. Holistyczne ujęcie wychowania – holistyczna pedagogika

1.1. Synteza „życia i myślenia”

1.2. Synteza intelektu z popędami, namiętnościami, emocjami i wolą

1.3. Synteza sumienia i nauki

2. O syntezę pedagogiki amerykańskiej i europejskiej

Rozdział IX

Płeć a wychowanie

1. Kobieta w pedagogice F. W. Foerstera – emancypacja przez wierność doskonałości

1.1. Kulturalne zadania kobiety

1.2. Budowanie cywilizacji miłości

1.3. Koedukacja a emancypacja

1.4. Obyczaj a emancypacja

2. Wychowanie seksualne – przeciw instrumentalizacji ludzkiej płciowości

Zakończenie

Ponadczasowość Foersterowskiego spojrzenia pedagogicznego

Bibliografia

Aneks

Fryderyk Wilhelm Foerster

Przeżyta historia świata. Pamiętniki (fragmenty)

tłumaczenie: Janina Kostkiewicz

Indeks nazwisk

Współczesna pedagogika poszukująca niemal we wszystkich uprawianych subdyscyplinach nowych inspiracji i pól badawczych znajduje je nader często w historii myśli pedagogicznej. Pedagogika z uprawianej do czasów transformacji ustrojowo-społecznej jednostronności ideowej i schematycznej merytoryczności, szuka zróżnicowanych w zakresie filozoficznym, historycznym i teoretycznym obszarów, które mogą ułatwić i pogłębić dotychczasowe rozważania o wychowaniu człowieka

Historia myśli pedagogicznej ma tu szczególnie duże możliwości, podejmowana jednak jest przez pracowitych autorów dysponujących interdyscyplinarną wiedzą z zakresu różnych nauk humanistycznych. Znakomitym przykładem takiego kierunku jest praca Pani Janiny Kostkiewicz pt. „Wychowanie do wolności wyboru. Ponadczasowy wymiar pedagogiki F.W.Foerstera".

Pani Janina Kostkiewicz głęboko identyfikuje się z poglądem Foerstera, iż „wychowanie znaczy wybór" i jest metodą, środkiem wychowawczym, rodzajem działalności i rezultatem oddziaływań wychowawczych. Autorka stawia w swojej pracy kilka ważnych problemów badawczych dotyczących następujących zagadnień: koncepcja człowieka jako podstawa rozważań pedagogicznych, filozoficzne podstawy foersterowskiej koncepcji wychowania, istota i naczelny cel wychowania, funkcja woli i charakteru w procesie wychowania, droga dochodzenia człowieka do wolności wyboru, funkcja posłuszeństwa, harmonii, ascezy, stałości i wierności w tym procesie.
Potencjalny czytelnik recenzowanej pracy otrzymuje - w stosunku do wydania pierwszego - książkę znacznie odmienioną w swojej strukturze i treści.

Filozoficzne podstawy wychowania i źródła pedagogiki Foerstera zostały potraktowane przez Autorkę jako podstawa wychowania do wyboru wartości i z głębokim znawstwem chrześcijańskiej filozofii wychowania. Ukazano tu filozofię człowieka jako podstawę wychowania u Foerstera omawiając syntezę realistycznego obrazu natury ludzkiej w „anima naturaliter christiana" oraz godności jako element koncepcji człowieka i ontyczna podstawa wychowania.

W pracach Foerstera dotyczących etyki płciowej człowieka, które były bardzo znane w II Rzeczypospolitej ze względu na to, że były niemal pierwszymi dla polskiego czytelnika o tej tematyce, chodziło autorowi o „podporządkowanie naturalnych potęg potęgom duszy" (s.275). Janina Kostkiewicz eksponuje tę tezę Foerstera, gdyż uważa, że jest ona podstawą wszelkich propozycji w dziedzinie wychowania seksualnego. Autorka wydobyła z prac Foerstera zaskakujący pogląd wobec wychowania seksualnego, że największym - z początku XX wieku - złem było to, że z bankructwa moralnego, na tle którego rozważano problem seksualności zrobiono nową niebezpieczną etykę. Przytaczane jest tu stanowisko w kwestii
nierozerwalności małżeństwa, a monogamia małżeństwa nazywana była przez niemieckiego filozofa jako „sumienie ludzkiej społeczności". Głęboki namysł może budzić pogląd Foerstera - zapewnię świadomie przytaczany przez Autorkę pracy - że wychowanie w czasach Foerstera (i teraz?) - cierpi na brak odpowiednich środków wychowawczych dotyczących wychowania seksualnego, które ściśle łączy się z pedagogika woli.

W próbie syntezy całej pracy zatytułowanej „Ponadczasowość foersterowskiego spojrzenia pedagogicznego" Janina Kostkiewicz wskazała, że współczesna myśl pedagogiczna może być inspirowana wieloma autorami tworzącymi w przeszłości myśl pedagogiczną, co nie oznacza zwierciadlany powrót do niej (bo jest zupełnie niemożliwe) ale odczytanie jej na nowo z uwzględnieniem współczesnych warunków, trudności, kontrowersji i możliwych perspektyw. Tak więc dla współczesnej myśli pedagogicznej jednocześnie zapomnianym co i inspirującym może być dorobek Fryderyka Wilhelma Foerstera. Myśl pedagogiczna Foerstera zawiera obszerną warstwę ponadczasowego spojrzenia na człowieka i jego edukację, która jawi się jako wychowanie do wolności wyboru. Tę tezę Autorka próbowała wykazać i udowodnić w toku całej swojej pracy. Wykorzystała tu imponującą literaturę źródłową, a zwłaszcza nie wykorzystywany dotąd w literaturze pamiętnik F. W. Foerstera, którego fragmenty tłumaczyła sama.

Myśl pedagogiczną F.W.Foerstera Janina Kostkiewicz widzi wśród najgłębiej humanistycznych wizji człowieka i jego wychowania. Omawiana praca jest niewątpliwym wkładem do współczesnej teorii pedagogicznej i jednocześnie historii myśli pedagogicznej XX wieku, jest także wielkim osobistym sukcesem Autorki, do którego dochodziła stopniowo i konsekwentnie w swoim rozwoju naukowo-badawczym.

Praca może znaleźć szerokie grono czytelników. Kierowana jest zwłaszcza do humanistów, filozofów, psychologów, socjologów, teoretyków wychowania, polityków oświatowych, pedagogów, nauczycieli, twórców systemów wychowania. Praca Pani Profesor Janiny Kostkiewicz jest bardzo znaczącym wkładem w dzieje europejskiej i polskiej myśli pedagogicznej, a jej Autorkę trzeba uznać za wybitnego znawcę spuścizny F.W.Foerstera, która może być interpretowana jako oryginalna część pedagogiki humanistycznej. Jednocześnie nie jest to zapewne ostatni głos Autorki na tematy zawarte w pracy, ale Jej pozycja jako „foersterologa" jest zupełnie jednoznaczna.

Prof. zw. dr hab. Danuta Koźmian

Uniwersytet Szczeciński Wydział Humanistyczny