Dlaczego dziś Janusz Korczak jest nam tak bardzo potrzebny?

person Wysłane przez: Prof. dr hab. Bogusław Śliwerski list Kategoria: Aktualności Dodano: favorite Trafienie: 1696

Żyjemy w społeczeństwie, które w coraz mniejszym stopniu pozwala ludziom zrozumieć swoje środowisko życia...

Prof. dr hab. Bogusław Śliwerski

Dzięki transformacji ustrojowej 1989 roku odzyskaliśmy nie tylko suwerenność państwową, ale także prawo do własnych, narodowych tradycji, korzeni i doświadczeń demokratycznego społeczeństwa, także podmiotowości osób i środowisk społeczno-wychowawczych. Wróciliśmy na ścieżkę budowania społeczeństwa obywatelskiego, samorządności, a więc fundamentalnych dla demokracji struktur i procesów, które w okresie międzywojennym były wdrażane zarówno na poziomie makropolitycznym, jak i niejako „laboratoryjnie”, w skali mikro, w niektórych placówkach oświatowo-wychowawczych czy opiekuńczych, jak prowadzony przez Janusza Korczaka i Stefanię Wilczyńską Dom Sierot w Warszawie na ul. Krochmalnej 92. Działalność i twórczość pedagogiczną Starego Doktora można postrzegać jako lokującą się w jednej z trzech ideologii wychowania, która została określona przez Laurence’a Kohlberga i Rochelle Mayer mianem ideologii romantycznej, obok ideologii progresywnej i transmisji kulturowej. Niektórzy lokują ją w nurcie „pedagogiki wychodzącej od dziecka” („vom Kinde aus”), w „pedagogice serca”, „postpedagogice” czy pedagogice humanistycznej. 

Bydgoski uczony Jędrzej Sobczak tak pisał we wstępie do studium na temat ewolucji nurtu „Nowego Wychowania” w okresie II RP: Trudno rozstrzygnąć, czy większą zasługę dla ruchu i jego trwania mieli entuzjaści przeobrażający proces wychowania, podejmujący zmianę pracy szkół, czy też psychologowie, niektórzy socjolodzy, filozofowie, wreszcie przedstawiciele świata medycznego, którzy dostarczali, często opartych na badaniach, teoretycznych argumentów na rzecz wychowawczej rewolucji. (…) Zerwanie z autorytaryzmem nauczyciela, sądzili niektórzy, uwolni proces wychowania od narzucania doktryn i dogmatów i przygotuje wychowanków do tworzenia w przyszłości bardziej harmonijnych stosunków społecznych. Rozwijające się „od wewnątrz” dziecko, nie stykając się ze zdemoralizowanym światem osobników dorosłych, wydobędzie z siebie wrodzone dobro lub nauczy się, w zespole nieskażonym przez właściwe dorosłym układy społeczne, rozwiązywać konflikty z korzyścią dla otoczenia i siebie. 

Janusz Korczak – innowator 

Tak też postrzegam pedagogię Janusza Korczaka: jako niewątpliwie prekursora myśli i praktyki liberalno-humanistycznej, personalistycznej oraz twórcę konstruktywnej destrukcji autorytarnego procesu wychowawczego, której wartością jest wyjście poza obowiązujące w XIX wieku standardy społeczno-prawne i środowiskowe obyczaje, bardzo surowo dyscyplinujące i uprzedmiotawiające dzieci. Te bowiem nie miały wówczas żadnych praw, gdyż musiały do nich najpierw dorosnąć. Tego typu edukacyjne rewolucje nie pojawiają się na świecie często, a do realizacji ich założeń prowadzi najczęściej bardzo długa droga. Współczesny teoretyk i badacz innowacji Peter F. Drucker określa tego typu zmiany mianem morfogenetycznych, gdyż cechuje je specyficzne działanie, które nadaje ich realizatorom nowe możliwości tworzenia odmiennych orientacji, stylów, podejść pedagogicznych i związanych z nimi wartości. To są zupełnie nowe i odmienne sposoby zaspokajania potrzeb ludzkich, w przypadku korczakowskiej pedagogii dotyczących nie tylko dzieci, ale także ich dorosłych wychowawców i opiekunów. To także jest odmienny sposób przekształcania instytucji (przed-)szkolnych oraz pozaszkolnych, ich infrastruktury, środowisk życia podmiotów edukacyjnych itp. w nowy „zasób” lub połączenie istniejącego kapitału społecznego w nową, bardziej efektywną konfigurację. 

Mówimy w tym przypadku o zmianie drugiego stopnia, czyli procesie przenikającym do najtrwalszych poziomów socjalizacji i wychowania osób, włączając w to schematy interpretatywne, a więc także sposób rozumowania, myślenia i przeżywania wzajemnych relacji między dorosłymi a dziećmi, które dotyczą (samo)wychowania „człowieka w człowieku”. W trakcie tak głębokiej i zasadniczej zmiany ulega reinterpretacji, a więc całkowitej metamorfozie kultura środowiska wychowawczego czy instytucji edukacyjnej bazującej na nowej pedagogii. Zmiana taka może zaistnieć tylko w warunkach wolności, kiedy to odmienne podejście do wychowania jest niewymuszone przez jakąkolwiek władzę. Jak pisał Janusz Korczak: Nie możemy zmienić naszego życia dorosłych, bośmy wychowani w niewoli, nie możemy dać dziecku swobody, dopóki samiśmy w kajdanach. Z tego też powodu zaistnienie nowego podejścia do wychowania trwa na ogół długo albo też zmiana pojawia się nagle, nierzadko rewolucyjnie, wymagając od jej uczestników determinacji i dysponowania odpowiednimi środkami (np. politycznego poparcia czy posiadania także stosownych zabezpieczeń finansowych). Tak rozumiane zmiany pedagogiczne odpowiadają zmianie drugiego porządku, a więc takiej, która narusza zarówno podstawy dotychczasowego systemu wychowawczego, jego najbardziej istotne cele i funkcje, jak i prowadzi do reinterpretacji doświadczenia pedagogicznego wychowawców z ich własnej przeszłości. Zerwać z „kostiumem oczywistości”.

Korczakowska pedagogia nie ma powierzchownego charakteru i nie może być traktowana jako oferta wyboru z niej wydających się jako atrakcyjne technik czy metod wywierania wychowawczego wpływu dorosłych na dzieci, gdyż byłaby wówczas swoim przeciwieństwem w wyniku nienaruszania trwałych założeń kulturowych i mentalnych w świadomości pedagogów czy nauczycieli. Taka niespójność świadczyłaby o ukrytej zachęcie do utrzymywania dotychczasowego status quo przy pozorowaniu zmian w podejściu wychowawczym, by wszystko to, co jest najistotniejsze, a więc stosunki wychowawcze i postawy je kreujące pozostały takimi samymi. Korczak potrafił zerwać z „kostiumem oczywistości” konserwatywnej pedagogiki („ideologia transmisji kulturowej”), dokonując konwersji spojrzenia na wychowanie i uczestniczące w nim podmioty, otwierając odbiorcom swoich dzieł oczy, którymi należałoby spojrzeć na świat pedagogicznych interakcji. Pisząc o tym, jak kochać dziecko i o jego prawie do szacunku, stworzył tak naprawdę „nowego człowieka”. Nie byłoby to możliwe bez prawdziwej konwersji, bez metanoia, czyli bez dokonania przewrotu mentalnego w dominującej wizji świata społecznego. Wgląd refleksyjny we własną praktykę i myśl wychowawczą Korczaka tworzy jeden z najpotężniejszych środków bycia „meta”, czyli ponad nimi, ale zarazem zawsze bycia krytycznym wobec siebie. To dzięki kontrolowaniu wypaczeń, patologii, kryzysów wychowania (w wychowaniu i w następstwie wychowania) stworzył nam środki (narzędzia) do pomnażania i dalszego rozwoju humanistycznego wychowania.  Jego pedagogia nie przetrwałaby jednak tyle lat w naszym – dość konserwatywnym w sposobie podejścia do wychowania dzieci – kraju, gdyby z jednej strony nie były prowadzone tak szeroko zakrojone, interdyscyplinarne badania korczakowskie oraz gdyby nie miało miejsca upowszechnianie ich wyników, publikowanie dzieł i dokonań Korczaka. Niewątpliwie recepcji dzieł Korczaka sprzyjał intensywny rozwój zainteresowania po II wojnie światowej pedagogiką antyautorytarną wraz z docierającymi do kolejnych pokoleń wychowawców dziełami takich pedagogów, jak: Aleksander Neill, Stanisław Ruciński, Hubertus von Schoenebeck, Allice Miller, Thomas Gordon, Janusz Tarnowski, Jadwiga Bińczycka czy Maria Łopatkowa. Wszystkie te nurty w tworzeniu wiedzy o wychowaniu (kulturowego kapitału pedagogiki) zachęcają kolejne pokolenia młodzieży akademickiej do odsłaniania mechanizmów jawnej i ukrytej przemocy, która zawdzięcza swoją skuteczność faktowi swego nierozpoznania. Korczak uwalnia nas od złudzeń na temat wychowania i wychowawcy, czyli siebie samego.

Kryzys wychowania? 

Nadal stajemy przed pytaniami, na które warto poszukiwać wraz z tym autorem odpowiedzi, lokując je w nowym kontekście ustrojowym, społecznym, a nawet gospodarczym. Korczak stawia nas przed koniecznością odpowiedzenia sobie na pytanie, czy rzeczywiście także dzisiaj mamy do czynienia z kryzysem wychowania? Fenomen kryzysu ma przecież dwojaki charakter. Możemy mówić o kryzysie w sensie negatywnym, jako swoistego rodzaju załamaniu, pogorszeniu się jakiegoś stanu rzeczy, jego katastrofie, degradacji czy zagrożeniu, oraz o kryzysie w sensie pozytywnym, jako pewnym przełomie, przesileniu, punkcie zwrotnym, zapowiadającym pożądane zmiany, wyjście z jakiegoś upadku. Naukowcy są zgodni co do tego, że jeśli w najbliższym okresie nie nastąpi radykalna i powszechna zmiana świadomości ludzi w obszarze wartości, postaw i działań, to nasz świat zostanie zniszczony ekologicznie, prowadząc do globalnych zagrożeń życia. Im bardziej globalne są problemy, tym mniej może zrobić jednostka, ale w im mniejszym zakresie człowiek zmienia w związku z tym swój sposób życia, tym szybciej następuje zniszczenie Ziemi. 

Żyjemy w społeczeństwie, które w coraz mniejszym stopniu pozwala ludziom zrozumieć swoje środowisko życia, poddawać je własnej kontroli czy kształtować na własną rękę. Równocześnie jednak człowiek coraz bardziej pragnie poszerzenia zakresu swoich doświadczeń i świadomości. Na nie właśnie zwracał uwagę Korczak, bowiem XXI wiek nie jest wolny od problemów jego doby, a więc od potwornych wojen (także na tle religijnym, rasowym), biedy, bezrobocia, nietolerancji czy ludzkich dramatów. Cywilizacja płynnej nowoczesności wcale nie podjęła wyzwania humanistycznej pedagogiki, by stanąć po stronie dziecka.

źródło: https://www.facebook.com/search/top?q=bogus%C5%82aw%20%C5%9Bliwerski

Zdjęcie TOMASZ STAŃCZAK

Polecamy publikacje Oficyny Impuls poświęcone problematyce nauki Janusza Korczaka:

1. Korczakowskie narracje pedagogiczne (więcej przeczytacie tutaj)

2. To, co ważne... Krótki przewodnik po świecie wartości nie tylko dla najmłodszych (więcej przeczytacie tutaj)

3. Jestem nie po to, aby mnie kochać i podziwiać, ale po to działał i kochał (więcej przeczytacie tutaj)

___________________________________________________

Bogusłąw ŚliwerskiProf. dr hab. Bogusław Śliwerski pedagog, profesor nauk społecznych, zatrudniony na Uniwersytecie Łódzkim i w Akademii Pedagogiki Specjalnej w Warszawie, dr h.c. multi, przewodniczący Komitetu Nauk Pedagogicznych PAN (2011–2019), członek Sekcji Nauk Humanistycznych i Społecznych Centralnej Komisji do Spraw Stopni i Tytułów (2010–2020) i członek Zespołu Nauk Społecznych pierwszej kadencji Rady Doskonałości Naukowej.

Ostatnio wydał między innymi:

[Kontr-]rewolucja oświatowa. Studium z polityki prawicowych reform edukacyjnych, (Łódź 2020); Pedagogika. Podręcznik akademicki (współred. Z. Kwieciński, wyd. nowe, Warszawa 2019); Istota, sens i uwarunkowania (wy)kształcenia (współaut. K. Maliszewski, D. Stępkowski, Kraków 2019); „Przyrzeczenie wierności sprawie socjalizmu...”, czyli jak ZHP stało się organizacją wychowania socjalistycznego w świetle doktryny pedagogicznej po 1944 roku (Kraków 2019); Turystyka habilitacyjna Polaków na Słowację w latach 2005–2016. Studium krytyczne (Łódź 2018); Pedagogia harcerskiego wychowania (Kraków 2018); Książki (nie)godne czytania? (Kraków 2017); Meblowanie szkolnej demokracji (Warszawa 2017); Habilitacja. Diagnoza. Procedury. Etyka. Postulaty (Kraków 2017); Harcerstwo źródłem pedagogicznej pasji (Kraków 2016); Edukacja (w) polityce. Polityka (w) edukacji. Inspiracje do badań polityki oświatowej (Kraków 2015); Diagnoza uspołecznienia publicznego szkolnictwa III RP w gorsecie centralizmu (Kraków 2013).

Redaktor naczelny kwartalnika „Studia z Teorii Wychowania”, członek rad naukowych czasopism pedagogicznych: „Littera Scripta Journals”, „The New Educational Review”, „Journal of Pedagogy” KNP PAN, „Chowanna”, „Przegląd Pedagogiczny”, „Forum Oświatowe”, „Auxilium Sociale Novum”, „Ars Educandi”, „Wychowanie na co Dzień”, „Problemy Wczesnej Edukacji” i „Horyzonty Wychowania”.

Zainteresowania naukowe: pedagogika ogólna, filozoficzne i teoretyczne podstawy wychowania, pedagogika porównawcza, andragogika i pedagogika (wczesno)szkolna.

Blog: https://sliwerski-pedagog.blogspot.com/

Polecamy publikacje Profesora w Oficynie Impuls:
https://www.impulsoficyna.com.pl/index.php?controller=productsearch&fc=module&module=leoproductsearch&page=1&search_query=%C5%9Bliwerski+bogus%C5%82aw

niedziela poniedziałek wtorek środa czwartek piątek sobota styczeń luty marzec kwiecień maj czerwiec lipiec sierpień wrzesień październik listopad grudzień

Nowa rejestracja konta

Posiadasz już konto?
Zaloguj się zamiast tego Lub Zresetuj hasło