Jerzy Nikitorowicz

profesor, kierownik Katedry Edukacji Międzykulturowej Uniwersytetu w Białymstoku, wieloletni dziekan Wydziału Pedagogiki i Psychologii oraz rektor Uniwersytetu w Białymstoku w latach 2005–2012, sekretarz naukowy KNP PAN, przewodniczący Zespołu Pedagogiki Kultury i Edukacji Międzykulturowej KNP PAN, przewodniczący Stowarzyszenia Wspierania Edukacji Międzykulturowej. Autor książek i artykułów z zakresu edukacji regionalnej, wielo- i międzykulturowej, organizator cyklicznych konferencji na temat edukacji międzykulturowej.

Oficyna Wydawnicza "Impuls"

Wprowadzenie     

Rozdział 1 Przedmiot etnopedagogiki wobec współczesnych wyzwań       

Rozdział 2 Edukacja i enkulturacja w procesie wspierania rozwoju człowieka i jego kultury

Rozdział 3 Etnopedagogika wobec polityki wielokulturowości

Rozdział 4 Interpretacja kultury w ujęciu etnopedagogiki   

Rozdział 5 Tradycja w kontekście etnopedagogicznym  

Rozdział 6 Kultura pamięci zbiorowej   

Rozdział 7 Kultura lokalna  

Rozdział 8 Kultura pogranicza  

Rozdział 9 Kultury narodowe w wielokulturowym świecie  

Rozdział 10 Kultura obywatelska  

Rozdział 11 Kultura państw kształtujących społeczeństwa wielokulturowe  

Rozdział 12 Wielokulturowa cywilizacja europejska  

Rozdział 13 Integracja kultur ukierunkowana na kształtowanie indywidualnego i grupowego kapitału międzykulturowego 

Rozdział 14 Teoria wielozakresowej i wielowymiarowej tożsamości (TWiWT) w kontekście nieustannego stawania się i bycia sobą 

Uwagi końcowe  

Bibliografia  

Indeks rzeczowy  

Indeks osób

Wprowadzenie

Idee społeczeństw liberalno-demokratycznych, zachodzące procesy emancypacji, globalizacji i migracji, zdynamizowały różnice w wielu wymiarach funkcjonowania człowieka i głównie z tego powodu mamy obecnie eksplozję zjawisk zróżnicowania kulturowego, ich powszechność i intensywność. Sądzę, że największym wyzwaniem państw liberalno-demokratycznych wydaje się coraz częstsza tendencja do przerostu indywidualizmu i relatywizmu, co zagraża moralnemu i społecznemu kapitałowi człowieka. Kształtowanie globalnego świata ujmowane jest najczęściej jako proces integracji w wymiarze gospodarczym, z wyraźnym przeciwstawianiem globalizacji procesom regionalizacji-ulokalnienia, jak też jako dynamika kultury globalnej determinującej proces unifikacji społeczno-ekonomicznej świata. Globalizacja odnosi się więc z jednej strony do kurczenia się świata, a z drugiej strony do narastania świadomości jego odrębności i różnorodności. W tym kontekście zamierzam zwrócić uwagę na funkcjonowanie człowieka w warunkach zróżnicowania kulturowego i ustawicznie kształtujących się społeczeństw wielokulturowych, na potrzebę zauważania odmienności kulturowej, jej poznawania, rozumienia, współpracy i współdziałania, symetrycznego wspierania się w procesie rozwoju.

Wielokulturowość, która obecnie stała się faktem społecznym, nie oznacza współistnienia w określonym społeczeństwie przedstawicieli dwóch lub więcej kultur, różniących się od siebie językiem, religią, wartościami, zasadami i wzorcami życia. Tworzy tylko publiczną przestrzeń, umożliwiając różnym grupom interakcje. Z etnopedagogicznego punktu widzenia istotne jest, aby miały miejsce różne formy pluralizmu, które prowadziłyby do przyjęcia i realizacji polityki społecznej kształtującej kompetencje międzykulturowe ludności. Brak określonej polityki w tym obszarze może powodować aktywność w kierunku wzrostu wzajemnych uprzedzeń warunkowanych odmienną kulturą, rasą, językiem czy religią, działania w różnej formie upominające się o uznanie i prawa, jak też pasywność, ambiwalencję czy bunt. W tym przypadku istotne okazuje się wypracowanie zasad prowadzenia dialogu, kształtowanie postaw tolerancji, uświadomienie współzależności, wzajemnych zapożyczeń, przenikania kultur itp.

Powstaje więc wiele problemów, które powinna podjąć etnopedagogika w zakresie wypracowania skutecznych strategii współistnienia kultur, w procesie wspierania idei i zasad pedagogiki międzykulturowej. Jak pogodzić edukację państw narodowych z ideą wielokulturowości, patriotyzm narodowy z patriotyzmem obywatelskim, prawa i normy gospodarzy z oczekiwaniami i potrzebami przybyszów – imigrantów, jak w kształtujących się ustawicznie społeczeństwach wielokulturowych konstytuować przestrzeń, w której różne wspólnoty i kultury wchodziłyby wzajemnie w interakcje, wzbogacałyby się w tym procesie, realizując określone strategie rozwoju, kierując się zasadami i normami szacunku i uznania do jednoczącego dane społeczeństwo prawa, jak organizować sytuacje stymulujące rozwój systemów wartości wspierających rozwój człowieka w warunkach wielokulturowości, jak tworzyć więzi i poczucie wspólnoty, odpowiedzialności za zachowanie człowieka w kształtowanej przez niego przestrzeni społeczno-kulturowej?

Wydanie podręcznika Etnopedagogika w kontekście wielokulturowości i ustawicznie kształtującej się tożsamości jest pedagogom, a szczególnie pedagogom międzykulturowym, bardzo potrzebne, ponieważ porządkuje aktualne myślenie o problemach związanych z wielo-kulturowością i edukacją międzykulturową.

[...] Autor publikacji […] od początku lat 90. ubiegłego wieku kreuje i systematycznie roz-wija w swojej białostockiej szkole naukowej studia i badania międzykulturowe. Poczynania badawcze i strukturalne Jerzego Nikitorowicza w obszarze etnopedagogiki ukierunkowane są zarówno licznymi teoriami z zakresu nauk humanistycznych i społecznych, jak i – co wydaje się zjawiskiem nieczęstym w pedagogice – oryginalną własną propozycją teoretyczną, wypra-cowaną w toku wieloletnich badań. Teoria wielozakresowej i wielowymiarowej tożsamości (TWiWT) jest ważną pedagogiczną perspektywą w poszukiwaniu prawidłowości warunkują-cych kształtowanie się poczucia tożsamości w warunkach wielokulturowości oraz całościo-wym i zarazem porównawczym ujęciem procesów i zjawisk zachodzących w środowiskach zróżnicowanych kulturowo.

Z recenzji prof. dr hab. Ewy Ogrodzkiej-Mazur

W ramach serii „Pedagogika Nauce i Praktyce”, której od początku patronuje Portal Księgarski ukazał się kolejny tom, podręcznik autorski prof. Jerzego Nikitorowicza pt. Etnopedagogika w kontekście wielokulturowości i ustawicznie kształtującej się tożsamości. Książka ukazuje się w bardzo ważnym momencie, gdyż właśnie teraz na naszych oczach Europa Zachodnia przeżywa prawdziwą inwazję emigrantów z krajów arabskich, Afryki, a także Afganistanu czy Iraku. Problem adaptacji kulturowej, dostosowania się do europejskich standardów przetacza się przez wszystkie dostępne nam media.

Ta nieustająca fala migracji ludzi z zupełnie innego kręgu kulturowego, głównie młodych "porywa" ze sobą wyobrażenia europejczyków o możliwościach integracji jakie niosą za sobą wdrożone liberalne unijne procedury.

Okazuje się, że te wszystkie obce nacje nie mają najmniejszego zamiaru integrować się z kulturą europejską i jej wartościami. Już i tak w Niemczech żyje od lat siedemdziesiątych turecka diaspora kierująca się w swoich enklawach zupełnie innym klanowym prawodawstwem wywiedzionym z tradycji tak świeckiej jak i religijnej.

Podręcznik akademicki prof. Nikitorowicza w pełni wykorzystuje oryginalną propozycją teoretyczną, wypracowaną w toku wieloletnich badań i studiów międzykulturowych. Projekty badawcze i strukturalne Jerzego Nikitorowicza w obszarze etnopedagogiki poparte są zarówno licznymi teoriami z zakresu nauk humanistycznych i społecznych, jak i prawidłowościami warunkującymi kształtowanie się poczucia tożsamości w warunkach wielokulturowości oraz całościowym i zarazem porównawczym ujęciem procesów i zjawisk zachodzących w środowiskach zróżnicowanych kulturowo.

Podręcznik zbudowany jest z czternastu rozdziałów, w których autor stara się bardzo szczegółowo, w powiązaniu z innymi dyscyplinami naukowymi rozwinąć temat etnopedagogiki w kontekście wielokulturowości, która obecnie przeistacza się na naszych oczach w konflikt wielokulturowy. W związku tym znajdziemy tu rozdziały takie jak: Kultura lokalna, Kultura pogranicza, Kultury narodowe w wielokulturowym świecie, Kultura państwa kształtujących społeczeństwo wielokulturowe, Wielokulturowa cywilizacja europejska.

Polityka mulitkulti wprowadzana przez lewicowo-liberalne środowiska bez żadnego przygotowania, ad hoc, prowadzi do sytuacji, w której emigranci zarobkowi z krajów arabskich i Afryki „wrzuceni” do środka Europy stają się grupą agresywną i roszczeniową, a co za tym idzie nie są przygotowani na integrację, a druga goszcząca ich strona tolerując tą sytuację czuje tylko niepewność, strach i agresję.

Od momentu wejścia do Unii Europejskiej i Strefy Schengen jesteśmy świadkami największego exodusu europejczyków w poszukiwaniu lepszego życia, a w ślad za tym, na ich miejsce napływa ludność obca kulturowo, nie mająca w najmniejszym stopniu ochoty zintegrować się z miejscową ludnością. Nie tylko ludzie zostali zostawieni samym sobie, ale również aparat państwowy nie zdał tu egzaminu.

Prof Nikitorowicza w rozdziale jedenastym porusza te sprawy, pisząc: „Wielokulturowość zdaje się bowiem tworzyć publiczną przestrzeń, umożliwiając różnym grupom interakcje, tym samym proponować różne formy pluralizmu, który może być rozumiany tylko jako występowanie obok siebie odmiennych kultur, aż do powstania uporządkowanych struktur społecznych”. Mimo powstania wcześniej państw wielonarodowych (Stany Zjednoczone Ameryki Północnej, Kanada, Australia), gdzie język angielski scalał wielokulturowość tych narodów, obecnie mamy do czynienia z zupełnie odwrotnym czynnikiem zamykania się tych napływowych kultur w miejskich gettach.

Mam nadzieję, że naukowy wykład oparty na własnym doświadczeniu i badaniach nie przesłoni studentom obrazu zupełnie do niego nie przystającego. Jak zachęcić współczesnych emigrantów do integracji, do zaakceptowania norm i zasad cywilizacyjnych rozwiniętych krajów, będzie to zapewne podzwonne do tego, aby do podręcznika prof. Nikitorowicza dopisać swój własny appendix.

Podręcznik został przejrzyście skomponowany i napisany przystępnym językiem, co jest cechą charakterystyczną całej tej serii. W tekście wytłuszczono ważną terminologię i definicje. Na końcu każdego rozdziału znajdują się przykładowe pytania, które pomogą studentom w utrwaleniu zapoznanego materiału. Chciałbym, aby dzięki tej pozycji zrozumienie wielokulturowości jako wychodzenia poza własną kulturę było nie tylko wyrażeniem szacunku ale i normą społeczną usankcjonowaną przez rzeczywistość współczesnego świata, gdzie otwartość i tolerancja zastąpią ksenofobiczne uprzedzenia. Ale musi zaistnieć jest jeden podstawowy warunek: muszą chcieć tego obie strony.

Leonard-Gabriel Kamiński
źródło: https://ksiazka.net.pl/recenzja/etnopedagogika-w-kontekscie-wielokulturowosci-i-ustawicznie-ksztaltujacej-sie-tozsamosci