Redakcja naukowa:

Jolanta Szempruch 

prof. dr hab., kierownik Zakładu Socjologii Edukacji Uniwersytetu Rzeszowskiego, członek Komitetu Nauk Pedagogicznych Polskiej Akademii Nauk, przewodnicząca Sekcji Pedeutologii KNP PAN. Jej zainteresowania badawcze koncentrują się wokół problematyki socjologii edukacji, zmiany społecznej i edukacyjnej, pedeutologii, teorii szkoły, polityki społecznej i oświatowej. Autorka wielu monografii, artykułów w czasopismach naukowych oraz rozdziałów w pracach zwartych polskich i zagranicznych. Należą do nich m.in. książki: The School and the Teacher in the Period of Change (Kraków 2010); Nauczyciel w warunkach zmiany społecznej i edukacyjnej (Kraków 2012); Pedeutologia. Studium teoretyczno-pragmatyczne (Kraków 2013); Od zapału do wypalenia? Funkcjonowanie nauczycieli w codzienności szkolnej (współautorka J. Synal, Kielce 2017); School Transformation and Social Change (współautorka K. Potyrała, Göttingen 2022); The School and the Teacher Facing the Challenges of the Present and the Future (współautorzy: M.J. Szymański, B. Cieśleńska, K. Potyrała, Göttingen 2023), a także artykuły w czasopismach i rozdziały w publikacjach: Szkoła w społeczeństwie wielokulturowym („Edukacja Międzykulturowa” 2021, nr 2); Problemy kształcenia i doskonalenie nauczycieli w Polsce – w kierunku profesjonalizacji zawodu („Studia BAS” 2022, nr 2); Leadership Styles of Heads of School and Teachers’ Creative Behavior in a Time of Social Change („Leadership and Policy in Schools” 2023, współautorzy: K. Potyrała, J. Smyła, Ł. Tomczyk); Teachers’ Communicative and Interpretative Competence as a Basis for Co-teaching (w: Co-Teaching – Everyday Life or Terra Incognita of Contemporary Education?, eds. B. Pituła, M. Kowalski, Göttingen 2022); The Goals of Modern Education in Changing Society (w: Education – Multiplicity of Meanings, Commonality of Goals, eds. B. Pituła, I. Nowosad, Göttingen 2022). Ponadto jest współredaktorką wielu książek, m.in.: Kultura – edukacja. Ciągłość i tendencje zmian (współredaktorki: M. Wojciechowska, J. Karczewska, Kielce – Kraków 2011); Profilaktyka i terapia z perspektywy współczesnej pedagogiki (współredaktorki: Z. Zbróg, A. Ratajek, Kielce – Kraków 2011); W trosce o nauki pedagogiczne i rozwój polskiej edukacji. Księga jubileuszowa dedykowana prof. Czesławowi Banachowi w 80. rocznicę urodzin (współredaktor M.J. Szymański, Lublin – Kraków 2011); Podmiotowość w edukacji – wymiary i konteksty (współredaktorki: M. Kwaśniewska, A. Szplit, Kielce – Kraków 2011); Nauczyciel i uczeń w przestrzeni edukacyjnej (współredaktorki: E. Zyzik, M. Parlak, Kielce – Kraków 2011); Oblicza wychowania (współredakcja, Kielce – Kraków 2011); Społeczeństwo i zdrowie – wielorakie perspektywy (współredaktorki: J. Kosecka, J. Smyła, Kielce 2018); Nauczyciel wobec wyzwań nowoczesności. Kierunki, koncepcje i dylematy (współredaktorki: A. Ratajek, J. Smyła, Wrocław 2018); Edukacja wobec wyzwań zmieniającego się świata. Diagnozy i projekcje rozwiązań (współredaktorki: J. Smyła, M. Kwaśniewska, Kielce 2021); Wyzwania, dylematy i perspektywy edukacyjne. Konteksty zmian (współredaktorki: J. Smyła, J. Miko-Giedyk, Kielce 2021); „Roczniki Nauk Społecznych” 2023, t. 51, nr 3 (współredakcja tomu z J. Gałkowskim).

Agata Kotowska

Jan Gałkowski

Oficyna Wydawnicza "Impuls"

Wstęp                

I. Wyzwania współczesnej edukacji – pryncypia, stan faktyczny, zagrożenia

Jolanta Szempruch, Joanna Smyła
Współczesna młodzież a wyzwania dla edukacji          

Andrzej Radziewicz-Winnicki
Czy można modyfikować współczesną socjologię i pedagogikę ku przeciwstawianiu się komunitarystycznym realiom współczesności? Zarys problematyki a wyzwanie do scalania oddziaływań sprawczych        

Ireneusz Krzemiński
Demokracja, młodzież i szkoła w Polsce po 1989 roku   

Waldemar Furmanek
Transhumanizm zagrożeniem dla edukacji

II. Wybrane paradygmaty edukacji w kontekście przemian społecznych

Mirosław J. Szymański
Przyszłość edukacji – kompetencje absolwenta szkoły przyszłości        

Marian Nowak
Współczesna edukacja między adaptacją a socjalizacją     

Jie Zhang, Mariana Sokol
The implementation of intercultural communication paradigm within the framework of COIL internationalization  

Ömer Mert Deizci, Anastasiia Yuriv
Determination of the concepts of “values” and “values orientation” in modern scientific discourse   

Tomasz Prauzner, Kacper Prauzner
Ocena aktywności poznawczej metodą QEEG w ujęciu innowacyjnych badań w zakresie neurodydaktyki   

III.  Rola, uwarunkowania pracy i społeczne znaczenie nauczyciela w dzisiejszej praktyce edukacyjnej

Marzenna Zaorska
Nauczyciele specjaliści we wspomaganiu edukacji inkluzyjnej (ze szczególnym uwzględnieniem pedagoga specjalnego edukacji włączającej) w świetle aktualnych propozycji
Ministerstwa Edukacji i Nauki    

Grażyna Bartkowiak, Sebastian Dama, Agnieszka Krugiełka
Wiek jako determinanta funkcjonowania nauczycieli akademickich w warunkach epidemii COVID-19 w Polsce (na podstawie samooceny)   

Nella Nyczkało
Filozofia działalności oświatowej w warunkach rosyjskiej wojny przeciwko Ukrainie        

Zenon Jasiński
Kooperacja szkół na pograniczu polsko-czeskim (casus województwa opolskiego)   

Olga Zamecka-Zalas
Współpraca nauczycieli szkół sobotnich z rodzicami i opiekunami w wychowaniu dziecka w polskiej tradycji i kulturze na emigracji  

Wstęp

Edukacja jest fundamentem społeczeństwa i kluczem do rozwoju jednostek oraz całych narodów. W ciągu ostatnich kilku dekad proces nauczania i uczenia się uległ ogromnym przeobrażeniom na skutek dynamicznych zmian w społeczeństwie, technologii, gospodarce i kulturze. Edukacja w procesie przemian – realia, perspektywy rozwoju i potencjał innowacyjny to książka, która stawia sobie za cel zgłębienie tych zmian, zrozumienie ich wpływu na systemy edukacyjne oraz zidentyfikowanie potencjału innowacyjnego w dziedzinie kształcenia.

Współczesny świat, naznaczony globalizacją, cyfryzacją, postępującymi zmianami klimatycznymi oraz zawiłościami geopolitycznymi, stawia przed edukacją nowe wyzwania. Niniejsza publikacja pozwala przyjrzeć się temu, jakie realia towarzyszą zachodzącym przemianom, jakie perspektywy otwierają się przed nauczaniem i uczeniem się oraz jaki potencjał tkwi w innowacyjnych rozwiązaniach. Znalazły się w niej różnorodne teksty, składające się na szeroką panoramę współczesnej edukacji, której problemy wyrastają wprost z przeobrażeń i specyfiki dzisiejszego świata. Edukacja – o czym warto pamiętać – odzwierciedla nie tylko obawy i problemy współczesnego człowieka, lecz także nadzieje i perspektywy rozwoju. Jest z natury zwrócona ku przyszłości, wiąże się z podejmowaniem starań o budowanie lepszej rzeczywistości.

W kolejnych rozdziałach książki przyjrzymy się zarówno globalnym trendom, jak i lokalnym inicjatywom w dziedzinie edukacji. Będziemy analizować zmiany w sposobach przekazywania wiedzy, kształtowania kompetencji oraz oceniania osiągnięć uczniów. Teksty zebrane w tym opracowaniu dotyczą niezwykle aktualnych i najistotniejszych kwestii wpisujących się w problematykę edukacji w procesie przemian. Odnoszą się m.in. do wizji współczesnej edukacji, jej mankamentów, wartości leżących u jej podstaw, kontekstów systemowych i politycznych oraz do funkcjonowania podmiotów bezpośrednio zaangażowanych w proces edukacji, czyli osób uczących się, nauczycieli oraz innych podmiotów stanowiących część społeczności edukacyjnej. Szkoła bowiem powinna być miejscem podmiotowego współistnienia osób zaangażowanych w realizację celów związanych z przygotowaniem młodego człowieka do funkcjonowania w zmieniającym się, nieprzejrzystym i nieprzewidywalnym świecie. W tym kontekście istotne stają się partycypacja osób uczących się w życiu społecznym, produkcyjnym i przewidywanie zmian, co stanowi podwalinę uczenia się innowacyjnego i twórczego.

Problematyka   edukacji   w   procesie   przemian,   w   czasach   naznaczonych pan­demią COVID-19 i rosyjską agresją przeciwko Ukrainie, powinna być szczególnie eksponowana. Podstawą edukacji są bowiem zainteresowanie drugim człowiekiem i chęć wsparcia jego rozwoju. Wymaga to namysłu, umiejętności praktycznych i zdolności reagowania na szybko zmieniające się okoliczności. W obliczu dynamicznych przemian społeczno-gospodarczych, technologicznych i kulturowych, które kształtują współczesne społeczeństwo, nieustanne doskonalenie procesów edukacyjnych staje się niezbędnym warunkiem rozwoju jednostki oraz całych społeczności. Edukacja w jej różnorodnych formach i kontekstach odgrywa kluczową rolę w kształtowaniu postaw, umiejętności i wiedzy niezbędnych do skutecznego funkcjonowania w dynamicznym i złożonym świecie.
Zapraszamy Czytelników do podróży przez rozważania nad kształtowaniem przyszłości edukacji. Poprzez analizę obecnych wyzwań i możliwości staramy się wytyczyć kierunki, które pozwolą na pełne wykorzystanie potencjału edukacyjnego w kontekście współczesnego świata. Pragniemy, by ta książka stanowiła inspirację do refleksji nad przyszłością edukacji i wspierała dążenia do doskonalenia systemu edukacyjnego na rzecz lepszej jakości życia społeczeństwa.

Publikacja składa się z trzech głównych części ukazujących różnorodne aspekty współczesnej edukacji. W pierwszej, zatytułowanej Wyzwania współczesnej edukacji – pryncypia, stan faktyczny, zagrożenia, Autorzy skupiają się na analizie realiów, które stawiają nowe wyzwania przed systemem edukacyjnym. Obejmuje to refleksje m.in. nad: rolą młodzieży w obecnych czasach, koniecznością modyfikacji socjologii i pedagogiki w kontekście współczesności, wyzwaniami demokratycznej edukacji oraz zagrożeniami wynikającymi z postępującego transhumanizmu. Autorki pierwszego tekstu (Współczesna młodzież a wyzwania dla edukacji) – Jolanta Szempruch i Joanna Smyła z Uniwersytetu Rzeszowskiego – przedstawiają wyzwania dla edukacji nakreślone na podstawie charakterystyki współczesnych pokoleń uczniów. Analizy te dokonywane są na szerszym tle przemian społeczno-kulturowych współczesnego świata, w którym funkcjonuje młodzież.

Dwa kolejne opracowania, Andrzeja Radziewicza-Winnickiego z Uniwersytetu Śląskiego (Czy można modyfikować współczesną socjologię i pedagogikę ku przeciwstawianiu się komunitarystycznym realiom współczesności? Zarys problematyki a wyzwanie do scalania oddziaływań sprawczych) oraz Ireneusza Krzemińskiego z Uniwersytetu Warszawskiego (Demokracja, młodzież i szkoła w Polsce po 1989 roku), zarysowują polityczno-społeczny kontekst edukacji w Polsce. Autorzy wnikliwie i z zaangażowaniem analizują stan polskiej debaty publicznej, w tym tej poświęconej edukacji, formułując postulaty także o charakterze praktycznym. Tę część zamyka tekst Waldemara Furmanka z Uniwersytetu Rzeszowskiego (Transhumanizm zagrożeniem dla edukacji) poświęcony krytyce konsekwencji, jakie niosą ze sobą filozoficzne i etyczne postulaty transhumanizmu. Autor podkreśla, że wyzwania dla człowieka wiążące się z ideą transhumanizmu wyznaczają nowe pola badań dla współczesnej nauki.

W drugiej części książki, zatytułowanej Wybrane paradygmaty edukacji w kontekście przemian społecznych, skoncentrowaliśmy się na różnych nurtach i koncepcjach edukacyjnych, które są ważne w kontekście zmian zachodzących w społeczeństwie. Analizujemy tutaj: kompetencje absolwenta szkoły przyszłości, rolę edukacji w procesie adaptacji i socjalizacji, implementację paradygmatu komunikacji międzykulturowej w internacjonalizacji edukacji, jak również nowatorskie badania w obszarze neurodydaktyki.

Ta część zawiera pięć tekstów. Pierwszy z nich, autorstwa Mirosława J. Szymańskiego z Uniwersytetu Pedagogicznego im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie (Przyszłość edukacji – kompetencje absolwenta szkoły przyszłości), kieruje myśli czytelnika ku przyszłości edukacji i kompetencjom, jakie stają się najważniejszymi wyznacznikami powodzenia w XXI wieku. Marian Nowak z Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II pisze w swoim tekście (Współczesna edukacja między adaptacją a socjalizacją) o wybranych istotnych kategoriach pedagogiki, by wskazać na ich wzajemne powiązania oraz rolę we współczesnej edukacji. Współautorki kolejnego opracowania (The implementation of intercultural communication paradigm within the framework of COIL internationalization) – Jie Zhang z State University of New York (SUNY) Brockport oraz Mariana Sokol z Ternopil Volodymyr Hnatiuk National Pedagogical University – skupiają się na zagadnieniu internacjonalizacji szkolnictwa wyższego traktowanej jako istotny czynnik integrujący krajowy system edukacji z globalną przestrzenią edukacyjną. Z kolei Ömer Mert Deizci z Marmara University oraz Anastasiia Yuriv z Ternopil Volodymyr Hnatiuk National Pedagogical University w swoim rozdziale (Determination of the concepts of “values” and “values orientation” in modern scientific discourse) piszą o kategoriach aksjologicznych we współczesnym dyskursie naukowym i ich znaczeniu dla edukacji. Tę część kończy tekst Tomasza Prauznera z Uniwersytetu Jana Długosza w Częstochowie oraz Kacpra Prauznera z Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego (Ocena aktywności poznawczej metodą QEEG w ujęciu innowacyjnych badań w zakresie neurodydaktyki) ukazujący, w jaki sposób badania elektroencefalograficzne mogą być użyte do mierzenia efektywności dydaktycznej.

W trzeciej części, zatytułowanej Rola, uwarunkowania pracy i społeczne znaczenie nauczyciela w dzisiejszej praktyce edukacyjnej, skupiamy się na kluczowej roli nauczyciela w procesie edukacyjnym. Omawiamy różnorodne aspekty jego pracy, w tym: wspieranie edukacji inkluzyjnej, wpływ wieku nauczycieli akademickich na nauczanie w okresie pandemii COVID-19, filozofię działalności oświatowej w kontekście wydarzeń społecznych, a także współpracę międzynarodową w edukacji. Ta część książki składa się z pięciu tekstów poświęconych pracy nauczyciela. Marzenna Zaorska z Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie [Nauczyciele specjaliści we wspomaganiu edukacji inkluzyjnej (ze szczególnym uwzględnieniem pedagoga specjalnego edukacji włączającej) w świetle aktualnych propozycji Ministerstwa Edukacji i Nauki] przedstawia zadania nauczycieli specjalistów wspierających osoby uczące się w dążeniu do samodzielnego życia i pełnienia różnych ról społecznych. Tekst Grażyny Bartkowiak i Sebastiana Damy z Akademii Marynarki Wojennej w Gdyni oraz Agnieszki Krugiełki z Politechniki Poznańskiej [Wiek jako determinanta funkcjonowania nauczycieli akademickich w warunkach epidemii COVID-19 w Polsce (na podstawie samooceny)] skupia się na funkcjonowaniu nauczycieli akademickich pracujących zdalnie w czasie epidemii COVID-19. Ostatnie trzy opracowania poświęcone są kwestiom nauczania w kontekście narodowym i transnarodowym na pograniczu polsko-czeskim, w Ukrainie oraz pośród Polaków na emigracji.

Nella Nyczkało z Narodowej Akademii Nauk Pedagogicznych Ukrainy (Filozofia działalności oświatowej w warunkach rosyjskiej wojny przeciwko Ukrainie) pisze o dramatycznym i tragicznym doświadczeniu, jakim jest praca nauczyciela w czasie wojny. Opracowanie Zenona Jasińskiego z Akademii Nauk Stosowanych Wyższej Szkoły Zarządzania i Administracji w Opolu [Kooperacja szkół na pograniczu polsko-czeskim (casus województwa opolskiego)] dotyczy praktyki współpracy edukacyjnej na pograniczu. W tekście wieńczącym trzecią część i jednocześnie całą książkę (Współpraca nauczycieli szkół sobotnich z rodzicami i opiekunami w wychowaniu dziecka w polskiej tradycji i kulturze na emigracji) jego Autorka, Olga Zamecka-Zalas z Akademii Piotrkowskiej w Piotrkowie Trybunalskim, opisuje współpracę nauczycieli szkół sobotnich z rodzicami i opiekunami młodego pokolenia Polaków mieszkających poza granicami kraju.

Książka Edukacja w procesie przemian – realia, perspektywy rozwoju i potencjał innowacyjny jest zaproszeniem do refleksji nad przyszłością edukacji, do dyskusji na temat jej znaczenia w coraz bardziej złożonym i dynamicznym świecie. Dlatego też zachęcamy Czytelników do wnikliwej lektury, by wspólnie poszukiwać odpowiedzi na pytania dotyczące tego, jak przygotować przyszłe pokolenia do wyzwań, które stawia przed nami przyszłość. Niniejsza publikacja będzie cennym źródłem wiedzy i inspiracją dla badaczy, nauczycieli, pracowników naukowych oraz wszystkich zainteresowanych problematyką edukacyjną. Mamy nadzieję, że przyczyni się do lepszego zrozumienia współczesnych wyzwań edukacyjnych i wyznaczenia kierunków dalszego rozwoju systemu edukacyjnego, które pozwolą na skuteczną adaptację do zmieniających się realiów naszego globalnego społeczeństwa.

Redaktorzy

W dobie nieograniczonych współcześnie możliwości edukacja przez całe życie staje się jednostkowym i systemowym imperatywem. W toczącej się debacie o nowej edukacji – odpowiadającej potrzebom i aspiracjom konstytuującego się superinteligentnego społeczeństwa (tzw. społeczeństwa 5.0) – rozważane są różne jej koncepcje i modele. W jaki sposób projektowana nowa edukacja powinna przygotowywać jednostkę do życia w świecie podlegającym permanentnej zmianie?

Próby odpowiedzi na to pytanie i związane z tą kwestią zagadnienia są przedmiotem wnikliwych, wielokontekstowych analiz zawartych w niniejszej monografii. Warto podkreślić, że znakomici Autorzy […] nie tylko zadbali o szeroki, obiektywny ogląd palących i złożonych problemów oraz ich ciekawy i klarowny przekaz, lecz także postawili sobie za cel sprowokowanie Czytelnika do własnych refleksji. Książka Edukacja w procesie przemian. Realia, perspektywy rozwoju i potencjał innowacyjny z uwagi na jej naukową wartość, wagę i aktualność podejmowanych tematów, jak również styl narracji, który zachęca do refleksji, powinna zainteresować szerokie grono odbiorców.

Z recenzji dr hab. Beaty Pituły, prof. PŚ