Grzybowski Przemysław Paweł

Doktor habilitowany nauk społecznych w zakresie pedagogiki. Wykładowca w Katedrze Pedagogiki Ogólnej i Porównawczej Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy. Jego zainteresowania naukowe dotyczą pedagogiki międzykulturowej i porównawczej, śmiechu w edukacji, wychowania do cierpienia, chorowania i umierania. Koordynator „Międzyszkolnika” Forum Młodych Pedagogów przy Komitecie Nauk Pedagogicznych Polskiej Akademii Nauk; sekretarz Zespołu Pedagogiki Kultury i Edukacji Międzykulturowej przy Komitecie Nauk Pedagogicznych Polskiej Akademii Nauk; opiekun Akademickiego Centrum Wolontariatu przy Uniwersytecie Kazimierza Wielkiego; wolontariusz ruchu doktorów klaunów, esperantysta.

Wybrane publikacje:

„Doktor klaun! Od terapii śmiechem po edukację międzykulturową”; „Edukacja europejska - od wielokulturowości ku międzykulturowości”; „Edukacja międzykulturowa - konteksty”; „Edukacja międzykulturowa - przewodnik. Pojęcia, literatura, adresy”; „Morycek w szkole. Żydowskie dowcipy o edukacji, w dialogu międzykulturowym”; „Spotkania z Innymi. Czytanki do edukacji międzykulturowej”; „Śmiech w edukacji. Od szkolnej wspólnoty śmiechu po edukację międzykulturową”.

Strony internetowe autora:

http://strefa.academia.edu/PrzemysławGrzybowski
https://www.researchgate.net/profile/Przemyslaw_Grzybowski2
http://www.ukw.edu.pl/jednostka/przemyslaw_grzybowski

Zapraszamy do pobrania dyplomów i wyróżnień >>>tutaj>>>

Oficyna Wydawnicza "Impuls"

Fragmenty recenzji wydawniczych

Wprowadzenie – uzasadnienie wyboru tematu i założenia metodologiczne

Część pierwsza

Terapia śmiechem a działalność doktorów klaunów

1. Podstawowe pojęcia wykorzystane w pracy

Śmiech, radość i wspólnota śmiechu

Terapia śmiechem

Inny, Obcy i pogranicze kulturowe

Doktor klaun

2. Założenia i praktyka terapii śmiechem

Śmiech i jego właściwości

Przesłanki historyczne i ideologiczne terapii śmiechem

Przesłanki historyczne

Przesłanki ideologiczne

Terapia śmiechem w sferze publicznej

Medytacje, sesje i kluby śmiechu

Śmiech i uśmiech w placówkach medycznych i opiekuńczych

3. Placówka medyczna jako pogranicze kulturowe

Chorzy i pacjenci jako Obcy

Relacje personel – pacjent

4. Od terapii śmiechem do klaunowania

Klasycy idei

Norman Cousins

Raymond Moody

Patch Adams

„Fałszywy prorok” Norman Bevin

Błazen i klaun w życiu społecznym

Błazen

Klaun

Klauni w sztuce zaangażowanej

Prekursorzy doktorów klaunów

Ideologiczne podstawy działalności doktorów klaunów

5. Działalność doktorów klaunów w kontekście instytucjonalnym

Lokalne organizacje i inicjatywy

Klaun Robo

Cyrk Wielkiego Jabłka

Doktor Śmiech i organizacje francuskie

Fundacja „Dr Clown”

Wyjątkowe inicjatywy

Współpraca międzynarodowa

Projekt Sieć dla Belen

Projekt Singureni

6. Doktor klaun jako wolontariusz

Doktor klaun w placówce medycznej i opiekuńczej

Wejście do placówki

Zmagania z monotonią

Przestrzeń i przedmioty podopiecznych

Muzyka

Rozmowy

Doktor klaun w relacjach społecznych

Role i funkcje doktora klauna

Wyjątkowe odwiedziny

Doktor klaun jako partner w zabawie i rozrywce

Organizowanie gier i zabaw

Alternatywne formy zabawy

7. Uwagi i rady doświadczonych doktorów klaunów

Patch Adams o odwiedzinach

Praktycy o pracy doktorów klaunów w placówkach medycznych i opiekuńczych

Zakazy

Troska o własną jakość życia

Wyposażenie doktora klauna

Przygotowania do międzynarodowej wyprawy

8. Wolontariusze Fundacji „Dr Clown” o sobie i swojej pracy

Działalność doktorów klaunów w opiniach wolontariuszy

Z pamiętnika doktora klauna

Podsumowanie i wniosk

Bibliografia

Spis zawartości płyty DVD

Spis ilustracji

Część druga

Niezbędnik wolontariusza

Przygotowanie do pracy i integracja zespołu

Warsztat dla doktorów klaunów

Sesja terapii śmiechem

Przewodnik bibliograficzny

Humor i śmiech w teorii

Humor i śmiech w medycynie i naukach o zdrowiu

Humor i śmiech w kontekstach psychologicznych

Terapia śmiechem w teorii i praktyce

Błazen i klaun (opracowania naukowe i biografie)

Doktor klaun (poradniki, wspomnienia, opracowania naukowe)

Wolontariat (poradniki, opracowania naukowe)

Chorowanie, umieranie, cierpienie, bajki terapeutyczne (książki dla dzieci i młodzieży)

Chorowanie, umieranie, cierpienie (książki dla dorosłych)

Alternatywne formy terapii w teorii i praktyce 382 Poradniki na temat gier i zabaw

Przewodnik filmowy

Doktor klaun i terapia śmiechem

Chorowanie, niepełnosprawność, umieranie (filmy fabularne i reportaże)

Przewodnik internetowy

Klauni i doktorzy klauni

Śmiech w terapii i edukacji, kluby i szkoły śmiechu

Badania naukowe humoru, komizmu i śmiechu

Czasopisma na temat humoru, komizmu i śmiechu w różnych kontekstach

Portale humorystyczne, ciekawostki na temat humoru i śmiechu w różnych kontekstach

Wyposażenie sali śmiechu – wybór zabawnych lektur oraz filmów, słuchowisk i koncertów

Materiały dla dzieci i młodzieży

      Lektury

      Komedie i filmy familijne

      Słuchowiska, koncerty, piosenki

Materiały dla dorosłych

      Lektury

      Komedie

      Przedstawienia teatralne, widowiska kabaretowe i muzyczne

      Słuchowiska, koncerty, przedstawienia, piosenki

Gry i zabawy

      Wyliczanki

      Zajęcia grupowe

      Zajęcia bez rekwizytów

      Zajęcia z rekwizytami

      Pląsy

      Zabawy z dotykiem

Wybór dokumentów

Ustawa o działalności pożytku publicznego i wolontariacie

Statut Fundacji „Dr Clown”

Ramowy opis stanowiska pracy Fundacji „Dr Clown”

Porozumienie o wykonywaniu świadczeń wolontarystycznych Fundacji „Dr Clown”

Regulamin pracy zespołu wolontariuszy „Wesoła rodzinka”

Książka Przemysława Grzybowskiego pt. Doktor klaun! Terapia śmiechem, wolontariat, edukacja międzykulturowa ukazała się w 2012 r. i zdobyła od tego czasu wiele nagród: nagrodę jury i internautów w plebiscycie Portalu wydawców granice. pl na „Najlepszą książkę psychologiczną 2012” w kategorii „Książka popularnonaukowa” oraz nagrodę internatów w plebiscycie na „Najlepszą książkę na jesień 2012” w kategorii „Poradniki”.

Praca jest rzetelną prezentacją praktyki społecznej o charakterze terapeutycznym i pedagogicznym, polegającej na nawiązywaniu i utrzymywaniu przez dorosłych będących zawodowymi lub amatorskimi klaunami znaczących relacji z dziećmi zagrożonymi wykluczeniem społecznym, zwłaszcza chorymi. Podstawą dla tych relacji jest przekonanie – poparte wieloma badaniami – iż śmiech odgrywa pozytywną rolę w procesie terapii, wzmacnia cierpiące dzieci, pozwala im na oswojenie sytuacji inności, w której znalazły się z racji swojej choroby. Autor analizuje również w tym kontekście zjawisko wolontariatu, pokazuje z jednej strony potrzebę takiego zaangażowania, z drugiej pozytywne rezultaty, jakie z niego wynikają. Wreszcie, co wydaje się najbardziej interesujące w tytule książki, działalność doktorów klaunów jest interpretowana jako wyraz edukacji międzykulturowej, i nie chodzi tu o wielość kultur w tradycyjnym tego słowa znaczeniu, ale o dogłębne różnice kulturowe istniejące między światem ludzi zdrowych, a światem ludzi chorych, między ruchliwą ulicą i zatłoczonym chodnikiem a szpitalem lub hospicjum, które są usytuowane tuż obok, między pokojem w domu rodzinnym, w którym jeszcze niedawno przebywało dziecko, a salą szpitalną, w której znajduje się ono aktualnie. Inność – oto, co w pierwszej kolejności interesuje Przemysława Grzybowskiego. Świat Innego nie jest moim światem, trudno jest do niego wejść, zrozumieć go i w nim zamieszkać. Ta trudność staje się jeszcze większa, gdy Inny jest chory, cierpiący, umierający. Trudno wówczas liczyć na jego inicjatywę w nawiązywaniu relacji, na jego aktywność, na jego „pierwszy krok”.

Jean Foucart (2004), belgijski socjolog, autor książki Socjologia cierpienia, pisze, że człowiek chory doświadcza tzw. zerwania transakcyjnego. Foucart (2004) rozumie je w ten sposób, że traci on zdolność negocjacji swojego statusu społecznego. Ludzie zdrowi negocjują ten status w różny sposób, rywalizując ze sobą, wchodząc w konflikty, współpracując. Również dzieci negocjują swój status poprzez gonitwy, przepychanki, siłowanie się. Tym wszystkim działaniom towarzyszy jasny komunikat wysyłany przez uczestników interakcji – jesteśmy sobie równi, nasze statusy są podobne, dziś ty możesz mieć przewagę, a jutro ja. Otóż w chorobie tego rodzaju transakcje zostają zerwane. Między zdrowym i chorym pojawia się przepaść, która uświadamia jednemu i drugiemu, że pole negocjacji znikło, że nie ma już wspólnego gruntu, na którym można stanąć, aby rywalizować – skończył się bowiem czas, gdy raz wygrywałeś ty, a raz ja. Teraz jako człowiek chory w ogóle nie mogę stanąć do rywalizacji, nie miałbym w niej szans ani dziś, ani jutro. Foucart (2004) kreśli pesymistyczny obraz choroby, przedstawia ją jako stan, w którym chory zamyka się definitywnie w swoim świecie pełnym cierpienia, lęku, niepewności i samotności. Jest w tym stanie podobny do biblijnego Hioba, skarży się na swój los, ale nie po to, aby ktoś udzielił mu rozsądnej odpowiedzi na pytanie o sens cierpienia, ale po to, aby inni spróbowali dotrzeć do niego, zdołali współodczuwać wraz z nim. Tyle Foucart.

Przemysław Grzybowski (2012) jest świadomy tej głębokiej tęsknoty ludzi chorych, zwłaszcza chorych dzieci. Wie też, że zdrowy nie zdoła wejść do szczelnie zamkniętego świata chorego. Jedynym sposobem spotkania między nimi jest zaproszenie chorego do innego świata, skłonienie go do opuszczenia pełnej niepewności przestrzeni, w której zamknęło go cierpienie. Instrumentem ponownego nawiązania relacji staje się śmiech. Doktor klaun wchodzi do świata Innego i tworzy grunt, na którym możliwe staje się według słów Foucarta ponowne nawiązanie transakcji.

Śmiech jako narzędzie nawiązywania i pogłębiania relacji między ludźmi znany był od dawna. Przemysław Grzybowski pisze o tym obficie w swojej książce, prezentuje rozmaite teorie śmiechu, a także koncepcje dotyczące go, rozwijane przez wybitnych myślicieli. Każda z tych koncepcji podkreśla, że w śmiechu jest coś twórczego, ożyw- czego, oczyszczającego. Autor w tym kontekście często mówi o katharsis, greckim słowie oznaczającym zerwanie wewnętrznych więzów, nabranie powietrza głęboko w płuca, zrzucenie z siebie rozmaitych ciężarów. Śmiech daje energię, pozwala nie tylko na chwilę zapomnieć o przytłaczających nas cierpieniach i lękach, ale również zobaczyć je w innej perspektywie, mniej dramatycznej. Filozof Henri Bergson napisał pod koniec XIX wieku trzy eseje o śmiechu, które następnie wydał jako jedną książkę pt. Śmiech w 1924 r. Bergson (1924/2010) interpretuje śmiech jako zdrową reakcję tego, co duchowe w człowieku, na to materialne. Pisze, że nasza materialność jest źródłem powtarzalności, statyczności i rutyny w naszym życiu. Popadamy w te stany automatycznie, nie zdając sobie z tego sprawy, często ze względu na własną wygodę. Wydaje się, że te stany swoistego bezruchu, którym towarzyszy twarz pozbawiona wszelkich emocji i wzrok wbity w bliżej nieokreślony punkt w przestrzeni, są bardzo często stanami ludzi chorych. Przemysław Grzybowski mówi o nich jako o monotonii. Choroba, cierpienie, umieranie pogłębiają te stany, wpychają chorego coraz głębiej i głębiej w jego materialność. Śmiech wyrywa go z tego stanu, rozprasza rutynę, wprowadza dynamikę, zaskoczenie, oryginalność i twórczość. Oto na tle niezmieniającej się od wielu dni i tygodni ściany szpitalnego pokoju pojawia się kolorowa postać, z czerwonym nosem i mnóstwem, cytowanych na zamówienie piosenek, przyśpiewek, dowcipów. To, co duchowe w człowieku, odzyskuje należną sobie rangę, życie wytryska ponownie z wielką energią.

Książka Przemysława Grzybowskiego pokazuje, obok wielu ważnych rzeczy związanych z praktyką wspierania chorych dzieci, także wielkość i godność pedagogiki. Pedagogika, która często w opiniach przedstawicieli innych dyscyplin naukowych jest prezentowana jako nauka mało „naukowa”, ujawnia w takich projektach badawczych jak Doktor klaun swoją wielką żywotność i swój głęboko humanistyczny wy- miar. Słynny amerykański psycholog i filozof, William James, w pierwszym akapicie swojego wykładu do studentów pt. Dobra Nowina o odprężeniu stwierdził, że wielu ludzi zwraca się z wielkimi oczekiwaniami do psychologii i aby te oczekiwania zostały spełnione, musi ona pokazać, że przynosi pozytywne owoce w pedagogii i terapii (James, 2010). Podobne słowa możemy wypowiedzieć odnośnie do pedagogiki. Takie projekty jak Doktor klaun świadczą, że pedagogika przynosi bardzo pozytywne owoce zarówno w praktyce wychowania, jak i terapii.

Bibliografia

Bergson, H. (1924/2010). Śmiech: esej o komizmie (S. Cichowicz, Tłum.). Kraków: KR. Foucart, J. (2004). Sociologie de la souffrance. Bruxelles: De Boeck.
Grzybowski, P. (2012). Doktor klaun! Terapia śmiechem, wolontariat, edukacja międzykulturowa. Kraków: Wydawnictwo Impuls.
James, W. (2010). Życie i ideały (P. Kostyło, Tłum.). Bydgoszcz: Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego.

Piotr Kostyło Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy, Instytut Pedagogiki

W 1998 roku znany wszystkim aktor, Robin Williams wystąpił w filmie „Patch Adams" jako postać tytułowa. Tego nietypowego lekarza po przejściach pokochało wielu ludzi na całym świecie. Patch Adams nie raz wykazał się ogromną empatią i niesamowitym poczuciem wrażliwości, spełniając marzenia pacjentów szpitali, traktując ich jak ludzi i przyjaciół, nie jak pacjentów czy numery sal, a przede wszystkim wywołując na ich twarzach uśmiech, niezależnie czy chodziło o małe dzieci, czy osoby w podeszłym wieku. Moc tego uśmiechu miała ogromny wpływ nie tylko na samopoczucie chorych, ale także na ich ogólny stan zdrowia. Był to przełom, ponieważ nikt wcześniej nie zastanawiał się nad rolą uśmiechu.

Przemysław Paweł Grzybowski jest doktorem nauk humanistycznych w zakresie pedagogiki, adiunktem w Katedrze Pedagogiki Ogólnej i Porównawczej w Bydgoszczy, opiekunem Akademickiego Centrum Wolontariatu, wolontariuszem ruchu doktorów klaunów Patcha Adamsa oraz podróżnikiem i tłumaczem. Przede wszystkim jest człowiekiem, który docenił radość i leczącą siłę uśmiechu, czego dowodem jest napisana przez niego książka – „Doktor Klaun! Terapia uśmiechem, wolontariat, edukacja międzykulturowa".

Książka ta jest niebywale dokładnym, ciekawym, bogato ilustrowanym kompendium wiedzy dotyczącym wpływu uśmiechu na drugiego człowieka i szeroko pojętej kategorii odczuwania przez innych radości oraz przyjemności. Całość podzielono na dwie główne części: „Terapia uśmiechem a działalność Doktorów Klaunów" oraz „Niezbędnik wolontariusza". Autor zawarł w nich opis podstawowych pojęć, które pojawiają się w książce, przedstawił założenia i praktyczne efekty terapii uśmiechem, wskazał jak należy rozumieć wszelkie placówki, w których stosowana jest ta forma pomocy, przedstawił najważniejsze postaci, które miały znaczący wpływ na rozwój nauk dotyczących terapii śmiechem, pokazał jak widziana jest działalność klaunów w kontekście instytucjonalnym, opisał pracę wolontariuszy oraz wyodrębnił konkretne wskazówki do pracy o charakterze klauna i wolontariusza. Ponadto stworzył swego rodzaju niezbędnik idealny, który zawiera wszystkie podstawowe materiały, jakie są potrzebne osobom chcącym przeprowadzać taką formę terapii. Wyszczególnił konkretne pomoce bibliograficzne, filmy, źródła internetowe, spisał najpotrzebniejsze gry i zabawy oraz zaznaczył, na co należy zwracać uwagę pracując z osobami dorosłymi i jak w ogóle stworzyć pozytywną atmosferę, którą zaakceptują wszyscy członkowie ewentualnych grup.

Należy pamiętać, że powyższa książka jest podręcznikiem – publikacją naukową, po której nie można spodziewać się lekkiej literatury bestsellerowej. Jest to dokładne kompendium, z którego można czerpać wiedzę garściami. Książkę urozmaicono licznymi fotografiami, wyposażono ją w przykładowe pomoce i stworzono w niej konkretne plany zajęć, które można wykorzystać. Co więcej, do książki dołączono płytę DVD, na której znajdują się opisywane utwory i materiały. Podczas czytania tej obszernej historii byłam pod ogromnym wrażeniem – wcześniej nie zdawałam sobie sprawy, że o terapii śmiechem można aż tyle napisać. Jednocześnie bardzo mnie to cieszy, ponieważ literatura w tym zakresie zwyczajnie nie istnieje, przynajmniej trudno było ją znaleźć do tej pory. Myślę, że mogę wymienić tylko jedną wadę tego podręcznika – jest on ciężki. Nie nadaje się do przenoszenia ze względu na mosiężność. Jednak oprócz tej jednej rzeczy, która nie przypadła mi do gustu, o pozostałych treściach zawartych w książce czy formach ich przekazu nie mogę powiedzieć złego słowa.

Przemysław Paweł Grzybowski, niczym sam Patch Adams podszedł do tematu humorystycznie, tworząc niesamowicie szczegółowy podręcznik, przydatny nie tylko w pracy lekarskiej, ale także pedagogicznej, czy zwyczajnie domowej. Ogromnie cieszę się, że miałam okazję przeczytać tę książkę i zachęcam wszystkie zainteresowane osoby, by również po nią sięgnęły, ponieważ naprawdę warto. Gwarantuję, że nie raz sami się uśmiechniecie podczas zgłębiania wiedzy w niej zawartej. Polecam!

źródło: http://sztukater.pl/ksiazki/item/15350-doktor-klaun

Boże, po stokroć święty, mocny i uśmiechnięty

Iżeś stworzył papugę, zaskrońca, zebrę pręgowaną

kazałeś żyć wiewiórce i hipopotamom

teologów łaskoczesz chrabąszcza wąsami dzisiaj,

gdy mi smutno i duszno, i ciemno uśmiechnij się nade mną.

Jan Twardowski Suplikacje[1]

Recenzjom książek, dysertacji na ogół przyświeca powaga, zagłębienie w semantyczność pojęć i zgodność metodologiczną. Biorąc do ręki tekst Prze­mysława Grzybowskiego, przypomniałem sobie powyższy wiersz księdza Jana, księdza który w swojej istocie bycia postrzegał świat przez pryzmat Boga RA­DOŚCI, Boga o którym pisze rabbi Brandstaetter (2003, s.320) „Jonasz ben Am­mitaj ruszył w powrotną drogę do ojczyzny, wciąż mając w oczach uśmiech Nie­widzialnego”.

Czym jest recenzowana książka, można zamiast stron mądrych i elokwentnych wywodów napisać, że jest ową drogą powrotną, jest ową papugą, zaskrońcem, tym wszystkim, co łaskocze teologów, lekarzy, psychologów – jest drogą pod prąd. Przemysław Grzybowski nie bagatelizuje metodologii i seman­tyki, ale w zgodzie z nimi pisze o czymś, co wydaje się mało poważne, a tak naprawdę jest powagą samą w sobie. Nie pisze On o wesołkowatości, o błazno­waniu, ale o tym, o czym w powadze kitli lekarskich, katedr naukowych i testów psychologicznych zapomnieliśmy, o tym, że najlepszym lekarstwem jest prosty śmiech, śmiech nie z kogoś, ale dla kogoś.

Doktor klaun! to umiejętna kompilacja świetnie dobranej teorii, w tym głębokich przemyśleń z praktyką, jak śmiać się dla kogoś.

Prof. nadzw. dr hab. Józef Binnebesel
Wyższa Szkoła Edukacji Zdrowotnej i Nauk Społecznych w Łodzi

Przedłożone do recenzji opracowanie nie jest [...] tylko książką ukazującą pracę tytułowego doktora klauna, ale także prezentującą szeroko pojęte działa­nia na rzecz osób wymagających wsparcia emocjonalnego. To również książka o terapii, śmiechu, relacjach ludzkich osadzonych w perspektywie środowisk różnych kultur. Ponadto to zbiór praktycznych wiadomości o wolontariacie i fa­chowej profesji. To zatem praca interdyscyplinarna łącząca wiedzę z różnych obszarów, między innymi: medycyny, pedagogiki terapeutycznej i opiekuńczej, psychologii, a także socjologii. Nie brakuje w niej wątków antropologicznych i historycznych. Wszystkie one stanowią starannie dobrany kontekst terapii śmiechem. [...]

Ponieważ śmiech to przede wszystkim element naszego codziennego ży­cia, w książce nie brakuje praktycznych odniesień. Druga część jest skarbnicą wiedzy praktycznej – przydatnej wolontariuszom, opiekunom, rodzicom i wielu innym ludziom. Wysoko zatem oceniam pomysł pracy, podkreślając jej wartość poznawczą dla polskiego czytelnika. [...] Jest swoistym wzorcem praktycznych zastosowań nauki lub odwrotnie wyprowadzania z praktyki koncepcji nauko­wych. Uznaję zatem tę książkę za wyjątkowe opracowanie popularnonauko­we, które spełnia warunki pracy naukowej oraz przewodnika praktycznego zawierającego prócz instrukcji także wiele interesujących, dla przeciętnego czytelnika, informacji. [...] Projekt napisania książki o geloterapii tak komple­mentarnej w aspekcie ujęć teoretycznych i jednocześnie osadzonej w praktyce należy uznać za zadanie karkołomne. Dokładna analiza treści przedłożonego do recenzji opracowania pozwala stwierdzić, że z projektu tego Autor wywiązał się doskonale.

Książka Doktor klaun! jest doskonałym przykładem wykorzystywania teo­rii w praktyce. Autor sprawnie ukazuje teoretyczne podstawy terapii śmiechem, a następnie wykorzystuje je w praktycznych odniesieniach, wszystko nie tylko popiera przykładami, ale uzupełnia również zbiorem konkretnych wskazówek przyjmujących postać kompletnego poradnika. Treść książki wypełnia zatem lukę w teorii terapii dotyczącą geloterapii oraz porządkuje praktyczny jej wy­miar.

Oceniając pracę, warto podkreślić jej logiczny układ, przejrzystość i po­prawność merytoryczną. [...] Zapewne będzie cieszyła się uznaniem nie tylko teoretyków, szczególnie osób zajmujących się terapią, ale także, a może przede wszystkim praktyków – terapeutów, wolontariuszy, opiekunów, asystentów osób niepełnosprawnych i wielu innych ludzi podejmujących działania na rzecz osób będących w trudnej sytuacji życiowej.

Prof. nadzw. dr hab. Zenon Gajdzica
Uniwersytet Śląski w Katowicach

Ta książka jest jak piękny witraż. Rzuca całkiem nowe światło na tematy­kę terapii śmiechem. Składa się też z wielu magicznych i barwnych elementów. Każdy jej fragment jest bowiem zarówno zbiorem komplementarnych infor­macji, jak i bodźcem wywołującym u czytających wiele dobrych emocji. To co postrzegam jako jej wielką zaletę, to fakt, iż łączy ona zarówno rzetelną wiedzę metodyczną i praktyczną – spełniając wymogi podręcznika akademickiego oraz doświadczenia i wypowiedzi praktyków, osobiste refleksje – wspomnienia z pracy w roli klauna i obserwacje samego autora. Ta pozycja jest żywa, napisana językiem ciekawym i przystępnym, a poprzez przywołane historie wolontariu­szy i samego twórcy staje się rzeczywiście niezbędnikiem każdego terapeuty czy tylko pasjonata gelotologii – codziennego praktykanta radości.

Polecam z uśmiechem i ku rozwojowi osobistemu i zdrowotnemu czytel­ników.

Katarzyna Dera – Fundacja „Dr Clown”