Janina  Uszyńska-Jarmoc

Beata Kunat

Oficyna Wydawnicza "Impuls"

Wprowadzenie 

Rozdział 1. Założenia teoretyczne i konstrukcyjne skal 

1.1. Uzasadnienie potrzeby diagnozowania uzdolnień uczniów 

1.2. Koncepcja modelu badania uzdolnień     

1.3. Założenia teoretyczne dotyczące przedmiotu badań 

1.3.1. Identyfikacja uzdolnień ucznia    

1.3.2. Definicje operacyjne uzdolnień   

1.3.3. Samoocena uzdolnień ucznia   

1.4. Założenia dotyczące metody badania uzdolnień

Rozdział 2. Charakterystyka psychometryczna skal 

2.1. Badania pilotażowe    

2.2. Badania standaryzacyjne – I etap    

2.2.1. Testowanie trafności teoretycznej skal 

2.2.2. Testowanie rzetelności (zgodności wewnętrznej) wstępnej wersji skal 

2.3. Badania standaryzacyjne – II etap 

2.3.1. Analizy trafności teoretycznej skal   

2.3.2. Testowanie rzetelności (zgodności wewnętrznej) kolejnej wersji skal 

2.3.3. Analiza trafności kryterialnej skal 

2.4. Testowanie stabilności bezwzględnej wyników (rzetelności retestowej) – III etap 

2.5. Badania normalizacyjne – IV etap

Rozdział 3. Podręcznik do badania uzdolnień, oceny i interpretacji wyników

3.1. Opis skal    

3.1.1. Bateria Skal Identyfikacji Uzdolnień (SIU) 

3.1.2. Skale Samooceny Uzdolnień (SSU) 

3.2. Procedura badania  

3.3. Sposób obliczania wyników surowych i norm  

3.4. Analiza i interpretacja wyników badań   

3.5. Przykłady interpretacji wyników badań uczniów 

3.5.1. Przykład interpretacji wyników uczennicy w wieku 14 lat 

3.5.2. Przykład interpretacji wyników ucznia w wieku 16 lat 

Bibliografia

ANEKS 1. Bateria Skal Identyfikacji Uzdolnień uczniów (siu) 

Skala Identyfikacji Uzdolnień Matematycznych (I1) 

Skala Identyfikacji Uzdolnień Technologiczno-Informatycznych (I2)

Skala Identyfikacji Uzdolnień Przyrodniczych (I3) 

Skala Identyfikacji Uzdolnień Naukowo-Analitycznych (I4) 

Skala Identyfikacji Uzdolnień Twórczych (I5) 

Skala Identyfikacji Uzdolnień Przedsiębiorczych i Innowacyjnych (I6) 

Skala Identyfikacji Uzdolnień Przywódczych (I7) 

Skala Identyfikacji Uzdolnień Językowych (I8)   

Skala Identyfikacji Uzdolnień Literackich (I9) 

Skala Identyfikacji Uzdolnień Plastycznych (I10) 

Skala Identyfikacji Uzdolnień Muzycznych (I11) 

Skala Identyfikacji Uzdolnień Aktorskich (I12) 

Skala Identyfikacji Uzdolnień Sportowych (I13)

ANEKS 2. Skale samooceny uzdolnień – ssu   

ANEKS 3. Normy stenowe  Normy stenowe dla uczniów w wieku 13–14 lat   

Normy stenowe dla uczniów w wieku 15–16 lat

ANEKS 4. Matryce do opracowania indywidualnych profili uzdolnień

Matryca do opracowania indywidualnego profilu identyfikacji poziomu uzdolnień ucznia (skale SIU)

Matryca do opracowania indywidualnego profilu samooceny poziomu uzdolnień ucznia (skale SSU)

ANEKS 5. Nazwy i opis poziomu uzdolnień 

Wprowadzenie

Teoretycy, badacze i praktycy zajmujący się problematyką zdolności i uzdolnień wskazują na szereg braków i wad w obszarze identyfikacji uzdolnień uczniów w polskim systemie oświatowym (m.in. Cybis i in., 2013; Dyrda, 2007, 2012a, 2012b; Giza, 2001, 2006; Limont, 2004, 2010; Poleszak i in., 2014; Uszyńska-Jarmoc, 2000, 2005). Zwraca się uwagę na powszechność stosowania w praktyce szkolnej narzędzi do rozpoznawania uzdolnień uczniów, których nie poddano standaryzacji i/lub normalizacji. Ponadto badacze wskazują na brak dobrej jakości, kompleksowych narzędzi pedagogicznych służących do identyfikacji różnych rodzajów uzdolnień uczniów. W związku z powyższym dostrzeżono potrzebę skonstruowania i wystandaryzowania takich narzędzi, które mogą mieć wartość aplikacyjną w środowisku rodzinnym, szkolnym, jak również pozaszkolnym.

Pakiet narzędzi, który zaprezentowano w tej książce, umożliwia ocenę i samoocenę poziomu uzdolnień uczniów: matematycznych, technologiczno-informatycznych, przyrodniczych, naukowo-analitycznych, twórczych, przedsiębiorczych i innowacyjnych, przywódczych, językowych, literackich, plastycznych, muzycznych, aktorskich, sportowych. Składa się on z 13 odrębnych Skal Identyfikacji Uzdolnień – SIU oraz odpowiadających im Skal Samooceny Uzdolnień – SSU.

Zastosowanie tych narzędzi może ułatwić proces rozpoznawania wewnętrznych zasobów uczniów niezbędnych do dobrego funkcjonowania w życiu szkolnym i poza nim. Wykorzystanie proponowanego pakietu skal może ułatwić poznanie obrazu różnic indywidualnych w zakresie poziomu uzdolnień w określonej grupie uczniów, rozpoznanie mocnych i słabych stron ucznia oraz stworzenie indywidualnego, niepowtarzalnego dla niego profilu uzdolnień. Przyjęto egalitarne podejście do zdolności i uzdolnień, w którym zakłada się, że każdy uczeń jest uzdolniony w jednej lub kilku dzie­dzinach aktywności. Natomiast poziom uzdolnień ucznia w określonej dziedzinie aktywności może się różnić w czasie i zmieniać się na kolejnych etapach rozwoju. W wyniku badań wyodrębniono pięć poziomów rozwoju uzdolnień, a uczniom osiągającym dany poziom nadano metaforyczne nazwy: „nieobecny”, „debiutant”, „praktykant”, „praktyk”, „ekspert”.

Skale mogą pomóc rozpoznać obraz podobieństw oraz różnic między wynikami identyfikacji i samooceny poszczególnych uzdolnień, tzn. stopień zbieżności lub rozbieżności pomiędzy stanem faktycznym a subiektywną oceną. Opracowane skale zatem nie tylko umożliwiają uczniom pogłębianie wiedzy o sobie, lecz także ułatwiają im wyznaczenie obszarów możliwych do doskonalenia oraz rozwoju w ramach edukacji szkolnej i pozaszkolnej. W konsekwencji tego mogą oni samodzielnie lub przy pomocy doświadczonych pedagogów świadomie planować drogę dalszego kształcenia i projektować swoją karierę zawodową. Odbiorcami pakietu skal mogą być także rodzice, wychowawcy, pedagodzy, nauczyciele, dyrektorzy szkół i doradcy zawodowi pomagający uczniom w wyborze profilu kształcenia oraz planowaniu ich dalszej drogi kształcenia zawodowego, zgodnie z ich indywidualnymi zasobami. Skale można wykorzystywać w działaniach edukacyjnych związanych z indywidualizacją kształcenia. Ponadto mogą one stanowić wsparcie dla ucznia w procesie uczenia się w ramach różnych przedmiotów szkolnych. Ich adresatami mogą być także studenci pedagogiki i innych kierunków, którzy przygotowują się do pełnienia roli nauczyciela określonego przedmiotu, oraz studenci psychologii, którym bliska jest psychologia edukacyjna. Pakiet skal mogą wykorzystywać również badacze reprezentujący różne dyscypliny nauki.

W pierwotnej wersji skale uzdolnień skonstruowano w ramach projektu „Talenty XXI wieku”, a wyniki badań opublikowano w monografii Zdolny, ale jak? Auto(diagnoza) zdolności i uzdolnień ucznia (Uszyńska-Jarmoc, Kunat, Mantur, 2015). W niniejszej publikacji skale te w wyniku reanalizy w znacznym stopniu zmieniono i skrócono, a badania normalizacyjne przeprowadzono w innej (nowej) próbie, liczącej 2053 uczniów. Ze względu na wprowadzoną w 2017 roku reformę edukacji w niniejszej publikacji przystosowano pakiet skal do identyfikacji i samooceny uzdolnień uczniów w wieku od 13 do 16 lat, bez podziału na typ szkoły (gimnazjum, szkoły ponadgimnazjalne). W książce przedstawiono niezbędne dane ilustrujące psychometryczne właściwości skal. Zamieszczono w niej także pełen pakiet narzędzi wraz z kluczem do oceny poziomu poszczególnych uzdolnień, normami stenowymi, a także matrycami do opracowania indywidualnych profilów identyfikacji i samooceny uzdolnień ucznia.

Serdecznie dziękujemy Pani Magister Bożenie Barbarze Krasnodębskiej, dyrektor Centrum Kształcenia Ustawicznego w Białymstoku, za współpracę w organizacji badań w ramach projektu „Talenty XXI wieku” oraz Panu Magistrowi Jerzemu Manturowi i Pracownikom Pracowni Badań, Analiz i Strategii Rozwoju Edukacji Centrum Kształcenia Ustawicznego w Białymstoku za wykonanie niektórych obliczeń statystycznych. Szczególnie dziękujemy pierwszym wnikliwym i życzliwym Czytelnikom tej pracy: Panu Doktorowi Jackowi Gralewskiemu – za wielogodzinne dyskusje i cenne polemiki, które przyczyniły się do znaczącej modyfikacji naszych pierwotnych pomysłów naukowych, oraz Pani Profesor Iwonie Czai-Chudybie za trafne sugestie, które wpłynęły na ostateczny kształt tej publikacji.

Autorki

[…] podjęty w recenzowanej publikacji zamysł stworzenia i wystandaryzowania narzędzia badającego uzdolnienia oceniam jako niezmiernie cenny i istotny zarówno z perspektywy subdyscypliny pedagogiki zdolności (obejmującej opiekę nad uczniami wybitnie uzdolnionymi), jak i szerzej – w moim odczuciu powinien on także wzbogacić proces kształcenia uczniów w masowych szkołach powszechnych. Podczas lektury tej pracy nasunęła mi się również konstatacja, że rzadko spotyka się tak szczególny projekt wśród publikacji pedagogicznych. […] Odbiorcami recenzowanej monografii mogą być teoretycy – badacze zagadnień związanych ze zdolnościami, jako że kompetentnie wypełnia ona lukę w tym obszarze. Będzie więc ona bardzo dobrym przyczynkiem do naukowych polemik, analiz i interpretacji. Powiązanie badań i wniosków z praktyką pedagogiczną sprawia natomiast, że potencjalnie zainteresowani pracą będą również praktycy związani z edukacją – nauczyciele, pedagodzy, psycholodzy i rodzice, a także studenci kierunków pedagogicznych i psychologii […].

Z recenzji wydawniczej dr hab. Iwony Czai-Chudyby, prof. UP