Oficyna Wydawnicza "Impuls"

Wprowadzenie     

Mirosław J. Szymański, Problematyka codzienności w badaniach społecznych i pedagogicznych    

I. Problemy codzienności szkoły w dyskursie polityczno-oświatowym

Bogusław Śliwerski, Jak władze edukacyjne malują społeczeństwu PISA-nki    

Inetta Nowosad, Obszary wspierania i zabezpieczania jakości edukacji    

Maria Fudali, Gimnazjum – naprawić czy zlikwidować?    

Renata S. Zaborek, Gimnazjum – instytucja rozwoju ucznia czy selekcji?    

Klaudia Błaszczyk, Rola rodziców w polskiej szkole w kontekście strategii oświatowych wybranych państw europejskich    

Magdalena Grochowalska, Codzienność szkoły konstytuująca się w rodzicielskim dyskursie o edukacji   

Agata Rzymełka-Frąckiewicz, Obniżenie wieku szkolnego – sukces czy porażka reformy edukacyjnej? Na podstawie opinii rodziców dzieci szkolnych – sześciolatków   

II. Edukacyjne aspekty codzienności ucznia

Ewa Kobyłecka, Edukacja aksjologiczna w przestrzeni szkolnej codzienności   

Leokadia Wiatrowska, Problemy edukacyjne dzieci – wychowanie z karą i nagrodą w tle 

Joanna Smyła, Kontrowersje wokół edukacji dziewcząt i chłopców   

Ewa Bochno, Grupa studencka jako miejsce gromadzenia zasobów zaufania Komunikat z badań   

Sylwia Gwardys-Szczęsna, Edukacja ekologiczna w codzienności szkolnej Pozory i braki   

Bożena Alejziak, Uczestnictwo w kulturze fizycznej jako element zdrowego stylu życia dzieci i młodzieży   

Edyta Bartkowiak, Edukacja wczesnoszkolna w dwóch (niecodziennych) wariantach

Analiza porównawcza wybranych teorii nauczania    

Agnieszka Bojarska-Sokołowska, Pozaszkolna edukacja matematyczna dzieci   

III. Codzienność uczniów o specjalnych potrzebach edukacyjnych Katarzyna

Marciniak-Paprocka, Uczeń nieprzystosowany społecznie i jego funkcjonowanie w szkole w myśl edukacji inkluzyjnej   

Danuta Apanel, Rzeczywistość szkolna ucznia niepełnosprawnego i jego nauczyciela w edukacji integracyjnej   

Ewa Jędrzejowska, Dziecko ryzyka dysleksji w szkolnej rzeczywistości   

Jarosława Lach, Funkcjonowanie uczniów z domów dziecka w środowisku szkolnym   

Maria Szymańska, Ubogie dzieci w przestrzeni szkoły – wybrane wyzwania współczesnej szkoły 

Aleksandra Sander, Czynniki ryzyka w opinii uczniów – uczestników projektu „Transgraniczna sieć na rzecz zapobiegania uzależnieniom w Euroregionie Pomerania (III faza projektu)” w perspektywie critical life event

Wstęp 

Książka Codzienność szkoły. Uczeń jest oglądem szkolnej codzienności związanej przede wszystkim z funkcjonowaniem w niej ucznia. Atutem zebranych w niej tekstów jest odwołanie do analiz literaturowych i badań własnych diagnozujących, opisujących i interpretujących szkolną rzeczywistość, ukazanie nie tylko trudnych czy niepokojących praktyk, ale również możliwości ich rozwiązywania czy przezwyciężania. Wielość podejmowanych analiz i różny stopień ogólności tekstów pozwolił na podzielenie publikacji na trzy części. Pierwsza dotyczy problemów codzienności wynikających z dyskursu polityczno-oświatowego, druga – edukacyjnych aspektów codzienności ucznia, a trzecia – codziennego funkcjonowania uczniów o specjalnych potrzebach edukacyjnych. 

Wprowadzeniem w całość rozważań jest artykuł Mirosława J. Szymańskiego dotyczący problematyki codzienności w badaniach społecznych i pedagogicznych. Autor zwraca w nim uwagę na nowe trendy wykorzystania socjologii codzienności w mało penetrowanych dotąd aspektach funkcjonowania społecznego ludzi. Wskazuje na potrzebę i możliwości badania przez pedagogów szkolnej i rodzinnej codzienności. 

Pierwsza część publikacji, zatytułowana Problemy codzienności szkoły w dyskursie polityczno-oświatowym, stanowi ogląd rzeczywistości oświatowej odczytanej przez pryzmat jej zewnętrznych uwarunkowań. Autorzy zgromadzonych w niej tekstów skupili się na możliwościach oddziaływania władz oświatowych na funkcjonowanie współczesnej szkoły, ukazując mechanizmy politycznego „manipulowania” edukacją.

Bogusław Śliwerski w artykule pt. Jak władze edukacyjne malują społeczeństwu PISA-nki demaskuje sposoby, dzięki którym władze oświatowe niesłusznie wykorzystują wyniki badań PISA dla partykularnych celów. Powołując się na konkretne przykłady, autor obnaża proces budowania fałszywego wizerunku władzy i manipulowania opinią publiczną, aby ukazać rzekomy sukces ministerstwa i zainicjowanych reform.

W tekście Obszary wspierania i zabezpieczania jakości edukacji Inetta Nowosad zwraca uwagę na możliwości wspierania i zabezpieczania jakości edukacji. Przyjmując za podstawę główne obszary funkcjonowania systemów oświatowych, takie jak: zasoby wejściowe (input), proces, zasoby wyjściowe (output) oraz kontekst, autorka dokonuje oglądu tkwiącego w nich potencjału oddziaływania na jakość pracy szkoły. 

Do politycznych uwarunkowań szkoły odnosi się również Maria Fudali w artykule Gimnazjum – naprawić czy zlikwidować?, która przywołuje wielość problemów podejmowanych w dyskursie publicznym na temat edukacji gimnazjalnej. Autorka przedstawia poglądy dotyczące likwidacji lub pozostawienia tego szczebla edukacji. Zastanawia się nad możliwościami różnych rozwiązań organizacyjnych i ich skutecznością.

Temat edukacji na szczeblu gimnazjalnym kontynuuje również Renata S. Zaborek w artykule Gimnazjum – instytucja rozwoju ucznia czy selekcji?, porównując założenia twórców reformy z widocznymi już efektami w rzeczywistości edukacyjnej. Zabieg ten służy odpowiedzi na kluczowe dla autorki pytanie: w jakim stopniu gimnazjum jest miejscem zapewnienia odpowiedniej jakości kształcenia i wychowania, a na ile miejscem nieporadności w działaniach na rzecz wyrównywania szans rozwojowych uczniów?

Nieco innych wymiarów szkolnej codzienności dotyczą dwa kolejne teksty. Klaudia Błaszczyk w artykule Rola rodziców w polskiej szkole w kontekście strategii oświatowych wybranych państw europejskich dokonuje analizy możliwości i sposobów współpracy rodziców ze szkołami w krajach, w których rodzice uzyskali najwcześniej prawa do współuczestnictwa w edukacji swych dzieci. Na tym tle analizuje również problem miejsca i roli rodziców w polskiej szkole przez pryzmat ich indywidualnych i zbiorowych praw. Wątek ten rozwija Magdalena Grochowalska w artykule pt. Codzienność szkoły konstytuująca się w rodzicielskim dyskursie o edukacji. Autorka podjęła udaną próbę odpowiedzi na pytanie: jaki obraz świata społecznego szkoły konstytuuje się w języku wypowiedzi rodziców dzieci rozpoczynających edukację? Powołując się na wyniki badań własnych, opisuje szkołę wyłaniającą się z treści rozmów. Analizę codzienności osadza ewidentnie w perspektywie wymiaru osobistego rodziców uczniów klasy pierwszej.

Część pierwszą publikacji zamykają rozważania Agaty Rzymełki-Frąckiewicz pt. Obniżenie wieku szkolnego – sukces czy porażka reformy edukacyjnej. Na podstawie opinii rodziców dzieci szkolnych – sześciolatków. Autorka wprowadza czytelnika zaledwie w fragment szerszych badań własnych i analizuje wypowiedzi rodziców, których sześcioletnie dzieci są uczniami klas pierwszych. W konkluzji zaznacza, że obraz szkoły wyłaniający się z wypowiedzi badanych jest pozytywny i może stać się podstawą do podjęcia działań zorientowanych na pozytywne zmiany w szkole. 

Drugą część tomu stanowi osiem rozdziałów dotyczących edukacyjnych aspektów codzienności ucznia. Otwiera ją tekst Ewy Kobyłeckiej pt. Edukacja aksjologiczna w przestrzeni szkolnej codzienności. Autorka wskazuje na znaczenie umiejętności rozpoznawania i rozumienia tego, co w danym czasie i przestrzeni jest faktycznie cenne zarówno dla jednostki, jak i społeczeństwa. Mówi o wartościach jako niezbędnym składniku różnych wymiarów ludzkiego życia. Zastanawia się również, czy i jak możliwa jest edukacja aksjologiczna we współczesnej szkole.

Do tych zagadnień, choć pośrednio, nawiązuje Leokadia Wiatrowska w artykule zatytułowanym Problemy edukacyjne dzieci – wychowanie z karą i nagrodą w tle. Autorka przedstawia, jaki jest związek jakości edukacji i rozwoju ucznia z systemem nagród stosowanych przez nauczyciela. Zwraca uwagę na ideę uczenia uwzględniającą zdolności, potrzeby i kompetencje ucznia, które wyznaczą trajektorię edukacyjnych dążeń. Według L. Wiatrowskiej wprowadzanie dziecka w świat doznań i wartości przy dyskretnym dopingu nauczyciela kreśli jego wyraźniejszą i głębszą postać, która uwidacznia się w postępowaniu i poglądach. 

Interesującą perspektywę edukacyjnego funkcjonowania ucznia w szkole podejmuje Joanna Smyła w artykule pt. Kontrowersje wokół edukacji dziewcząt i chłopców. Edukacja szkolna dziewcząt i chłopców w znacznym stopniu rzutuje na ich funkcjonowanie w dorosłym życiu. Autorka zwraca szczególną uwagę na czynniki kształtujące i pogłębiające różnice między dziewczętami i chłopcami tkwiące w środowisku szkolnym. Wnikliwej analizie poddaje konteksty konstruowania przez nauczycieli społecznej nierówności w klasie, takie jak: zróżnicowane oczekiwania wobec uczniów różnej płci, marginalizacja werbalna dziewcząt, preferowanie relacji interpersonalnych z chłopcami, zmuszanie dziewcząt do „milczenia” czy stereotypowe traktowanie.

Ewa Bochno w tekście zatytułowanym Grupa studencka jako miejsce gromadzenia zasobów zaufania. Komunikat z badań podejmuje próbę odpowiedzi na pytanie: jakie warunki gromadzenia zasobów zaufania w grupie dziekańskiej tworzy studentom uniwersytet? Jej rozważania mają jednak o wiele szerszy wymiar i prowokują do zastanowienia się nad znaczeniem zaufania w budowaniu relacji międzyludzkich i funkcjonowania (w) instytucji.

Kolejne teksty w tej części publikacji dotyczą różnorodnych form edukacyjnego uczestnictwa dzieci i młodzieży. Sylwia Gwardys-Szczęsna w artykule Edukacja ekologiczna w codzienności szkolnej. Pozory i braki, powołując się na wyniki badań własnych, podejmuje rozważania dotyczące celów (założonych i praktycznych) realizacji edukacji ekologicznej w gimnazjum. Bożena Alejziak w rozważaniach pt. Uczestnictwo w kulturze fizycznej jako element zdrowego stylu życia dzieci i młodzieży zwraca uwagę na problematykę kultury fizycznej i zdrowego stylu życia dzieci i młodzieży. Jej celem było „ukazanie i szukanie przyczyn niezbyt wysokiego poziomu uczestnictwa uczniów w aktywności ruchowej”. W kolejnym tekście pt. Edukacja wczesnoszkolna w dwóch (niecodziennych) wariantach. Analiza porównawcza wybranych teorii nauczania Edyta Bartkowiak porównuje dwie autorskie koncepcje edukacyjne: L. Jeleńskiej i D. Klus-Stańskiej, powstałe w odstępie niemal stu lat, w początkach dwóch różnych stuleci. Jej refleksje mają charakter teoretyczny, ale są zorientowane na doskonalenie praktyki szkolnej. Objaśniają podstawy teoretyczne i metodologiczne edukacji wczesnoszkolnej z perspektywy humanistyczno-konstruktywistycznej. Artykuł Agnieszki Bojarskiej-Sokołowskiej pt. Pozaszkolna edukacja matematyczna dzieci przedstawia współczesne pozaszkolne przedsięwzięcie edukacyjne: Uniwersytet Dzieci. Autorka szczegółowo omawia edukację matematyczną prowadzoną w latach 2010–2013 na kierunkach: Odkrywanie, Inspiracje oraz Mistrz i Uczeń.

Trzecia i jednocześnie ostatnia część książki, zatytułowana Codzienność uczniów o specjalnych potrzebach edukacyjnych, poświęcona jest analizie warunków i możliwości funkcjonowania w szkole i środowisku pozaszkolnym uczniów w specyficznej sytuacji uczenia się – nauczania, czy szerzej – sytuacji życiowej. Tę część rozpoczyna tekst Katarzyny Marciniak-Paprockiej pt. Uczeń nieprzystosowany społecznie i jego funkcjonowanie w szkole w myśl edukacji inkluzyjnej. Autorka poddaje analizie rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z 17 listopada 2010 roku w sprawie pomocy psychologiczno-pedagogicznej dla uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi. Zastanawia się nad przyjętymi w rozporządzeniu założeniami edukacji włączającej oraz ich praktyczną realizacją w szkole. Podobna tematyka (choć analizowana z zupełnie innej perspektywy) jest przedmiotem rozważań Danuty Apanel pt. Rzeczywistość szkolna ucznia niepełnosprawnego i jego nauczyciela w edukacji integracyjnej. Autorka, przyjmując za punkt wyjścia analizę dokumentów szkolnych i wypowiedzi osób pracujących w szkole, dokonuje interesującego oglądu stanu przygotowania architektonicznego i organizacyjnego polskich przedszkoli i szkół, w których jest realizowana edukacja integracyjna.

Na trudności funkcjonowania dziecka w specyficznej sytuacji uczenia się zwraca również uwagę Ewa Jędrzejowska w artykule Dziecko ryzyka dysleksji w szkolnej rzeczywistości. Autorka wyjaśnia w nim pojęcie dysleksji, wskazuje na objawy dysleksji uczniów klas I–III szkoły podstawowej, eksponuje negatywne skutki pierwszych niepowodzeń edukacyjnych, by na tej podstawie zaprezentować konkretne ćwiczenia, warte – jej zdaniem – uwzględnienia w pracy z dziećmi ryzyka dysleksji. Ewa Jędrzejowska odnosi się także do obowiązującego rozporządzenia MEN w sprawie zasad udzielania pomocy psychologiczno–pedagogicznej dzieciom ryzyka dysleksji. 

Interesującą perspektywę oglądu codzienności uczniów o specjalnych potrzebach edukacyjnych proponują autorki kolejnych tekstów. Rozważania Jarosławy Lach pt. Funkcjonowanie uczniów z domów dziecka w środowisku szkolnym dotyczą głównych problemów, na jakie może być narażony wychowanek domu dziecka. Autorka, powołując się na wyniki badań własnych, podejmuje refleksję nad istniejącymi w szkole możliwościami poprawy edukacyjnego funkcjonowania dziecka – wychowanka domu dziecka. Natomiast Maria Szymańska w tekście pt. Ubogie dzieci w przestrzeni szkoły – wybrane wyzwania współczesnej szkoły zwraca uwagę na rolę szkoły w pogłębianiu i utrwalaniu różnic społecznych. Kontekst jej wypowiedzi jest osadzony i rozwijany wokół wybranych pól analizy, tj. nieustannych przemian świata, pogłębiającego się ubóstwa rodzin oraz reprodukcyjnych mechanizmów funkcjonowania szkoły. 

Zamknięciem ostatniej części książki jest artykuł Aleksandry Sander zatytułowany Czynniki ryzyka w opinii uczniów – uczestników projektu „Transgraniczna sieć na rzecz zapobiegania uzależnieniom w Euroregionie Pomerania (III faza projektu) w perspektywie critical life event”. Autorka zaprezentowała w nim wyniki badań prowadzonych w ramach projektu Pomerania, ukazujące samoocenę uczniów dotyczącą zasobów czynników ochronnych i ryzyka w momencie pokonywania punktów krytycznych w biografii szkolnej.