Aleksander Ordża-Dawid

Oficyna Wydawnicza "Impuls"

NAZWISKA OSÓB,

biorących udział w akcji niniejszej książki

(Rok 1918—1920)

Naczelnik Państwa i Naczelny Wódz Wojsk Polskich,

Józef Piłsudski

Nuncjusz Apostolski Msgr. Achilles Ratti (obecnie papież Pius XI)

GENERAŁOWIE:

Berbecki

Dąb-Biernacki

Dowbór-Muśnicki

Haller Józef

Iwaszkiewicz

Jung

Jędrzejewski

Karnicki

Konarzewski

Krajowski

Latinik

Minkiewicz

Osikowski

Osiński

Roja

Rozwadowski

Rydz-Śmigły

Rządkowski

Sikorski

Skierski

Sosnkowski

Szeptycki

Weygand (generał francuski)

Zawadzki

Zieliński

Żeligowski

PUŁKOWNICY:

Żymierski

PODPUŁKOWNICY:

Malinowski

Sławoj-Składkowski

MAJOROWIE:

Piskor

Smorawiński

Szczepan

Tessaro

ROTMISTRZOWIE:

Mitkiewicz-Żołłtek Leon

KAPITANOWIE:

Włodarski, — kpt. Szt. Gen.

Elsenberg

Korzański

Kosiński

Krawczyk

Niedźwiedzki

PORUCZNICY:

Banaś

Bałaban

Grabowski

Goldman

Kisielewski

Metze

Remer

Starczewski

Trzeciecki

Wołk

PODPORUCZNICY:

Berg

Dawid Władysław

Parczyński

Radomski

PODCHORĄŻOWIE:

Brożek

Chojecki

Jana

Mikołajczyk

PANIE:

Minkiewiczowa

Składkowska

Słotwińska Maryla

KSIĘŻA:

Ks. prefekt Mettler

Ks. prefekt Skorupka

PAULINI:

Ojciec Paweł Ciepliński

DOKTORZY:

Marczewski

Tomaszewski

DYREKTOR GIMNAZJUM:

Szudejko Wincenty

PROFESOROWIE:

Lewandowski

Miłaczewski — Komendant IV drużyny harcerskiej

Paciorkowski

Wicherkiewicz

Zbierski

Komendant Policji m. Częstochowy

Belina-Prażmowski Władysław

Komendant Straży Ogniowej m. Częstochowy Bryl

Jasiński

Harcerze, podoficerowie i szeregowi: Fiuczek — Komendant drużyny harcerskiej

Apel

Biernaciński

Boczkowski

Brożek

Dadlez

Dawid Eugenjusz

Dmitrow

Gurbiel

Janowski Zbych

Jeżewski

Karski Bolesław

Korkosz

Kosmulski

Kurnatowski

Lisiński

Lubomirski

Luzar

Makowski

Markiewicz

Matuszkiewicz

Mijalski

Obszerny

Posłuszny

Sakowski

Sikorski

Skorus

Szpringer

Tomala

Witecki

Wojciechowski

Zagórski

DOWÓDCY WOJSK ROSYJSKICH:

Naczelny Dowódca armji rosyjskiej, Kamieniew

Tuchaczewski, — (Dowódca północno-zachodniego frontu)

Budienny, — (Dowódca kawalerji rosyjskiej)

KILKA SŁÓW OD AUTORA.

Nie uważałbym tej książki za skończoną, gdybym nie dołączył do niej kilku słów, dotyczących owego niezwykłego, bądź co bądź, snu, który przytoczyłem na początku niniejszego Pamiętnika, a który miałem w listopadzie 1918 r., t.   j. w czasach, kiedy jeszcze Niemcy „operowali“ na terenie Polski.

Sen ten ze względu na treść swą i symbolikę słusznie zaliczony być może do kategorji snów proroczych. Wywarł on swego czasu na umysł mój wrażenie niezatarte, i dlatego do końca życia będę go piastował w pamięci z najdrobniejszemi szczegółami; nie potrzeba posiadać specjalnego daru, by znaczenie snu tego należycie zrozumieć.

Część pierwsza, zwiastująca mi niebezpieczeństwo, sprawdziła się najdokładniej.

Dużo razy w czasie wojny zaglądałem śmierci w oczy, lecz w największych opałach byłem wówczas, gdy, tak samo jak w owym śnie, znalazłem się wśród pustkowi samotny, opuszczony przez wszystkich i otoczony wrogami. Sytuacja, w jakiej się znajdowałem, zdawała się być bez wyjścia, a jednak dzięki św. Antoniemu wyszedłem z niej zwycięsko.

Druga część snu, która również sprawdziła się, mówi sama za siebie.

Otchłań i trzepocący się na dnie jej biały ptaszek zupełnie wyraźnie symbolizują naszą niewolę i pozbawioną przez nią znaczenia Ojczyznę naszą.

Wśród Otchłani wiekowego uciemiężenia zdrobniała, nikła, nic nieznacząca Ojczyzna nasza, na podobieństwo owego ptaszka o słabych lotkach, daremnie usiłowała wyrwać się z ciemności przepastnych, by poszybować ku... Wolności Światłu.

Z Woli Wyższej, którą tu uosabia św. Antoni, nikły napozór ptaszek nabrał mocy, wyolbrzymiał i wreszcie, jako wspaniały Orzeł Biały, wzbił się w Niepodległości podobłoczne sfery, rozsłonecznione słynnem nad Rosją zwycięstwem.

Pozostała niesprawdzoną część ostatnia, w której ja... występuję w roli Ganimeda.

Ponieważ żadnej pomyślnej zmiany nie spodziewam się w swem życiu, na ostatnią część snu proroczego patrzę przez zakopcone szkiełko pesymizmu.

Rozbrojenie okupantów na ziemiach polskich w 1918 r., a następnie walka o kształt granic Rzeczypospolitej było udziałem zarówno doświadczonych w bojach frontowych żołnierzy, ale także licznych rzesz ochotników, którzy niesieni entuzjazmem, a także umiłowaniem Ojczyzny stawali w szeregi Wojska Polskiego. Jednym z tych ochotników był Aleksander Dawid, harcerz pochodzący z Częstochowy, a później żołnierz 2. Dywizji Piechoty Legionów. Oficyna Wydawnicza „Impuls” wznowiła jego pamiętnik z lat 1918-1920, oddając ciekawą lektur

ę nie tylko w ręce młodzieży harcerskiej, ale także tych, którzy z zainteresowaniem śledzą memuarystykę wojenną. W działalność niepodległościową młody Aleksander zaangażował się w trakcie nauki w Gimnazjum Filologicznym Wincentego Szudejko. Był członkiem IV Drużyny Harcerskiej im. Stefana Czarneckiego. Wraz z kolegami z gimnazjum wziął udział w rozbrajaniu okupanta w listopadzie 1918 r., a kilka miesięcy później zaciągnął się ochotniczo do wojska. Zrobił to bez zgody rodziców, którzy ze względu na młody wiek (autor miał wówczas szesnaście lat) nie wyrażali zgody na to, by trzeci z synów znalazł się w wojsku. Wśród innych ochotników-harcerzy trafił do mającej rodowód legionowy 2. Dywizji Piechoty, w której spędził blisko dwa lata. Początkowo walczył w pierwszej linii, a następnie przeszedł do służby w sztabie, gdzie pełnił funkcję szefa kancelarii Oddziału Operacyjnego.

Panorama wydarzeń, którą kreśli autor, prowadzi nas od przygotowań społeczeństwa częstochowskiego do rozbrojenia Niemców w listopadzie 1918 r. i wydarzeń z tym związanych, poprzez rozterki towarzyszące podjęciu decyzji o opuszczeniu rodzinnego miasta i wstąpieniu do WP wbrew woli rodziców, a kończąc na trwającej ponad półtora roku służbie wojskowej. Na kartach książki napotkać można nazwiska osób piastujących najwyższe funkcje wojskowe i polityczne (opisana jest m.in. wizyta Józefa Piłsudskiego w sztabie dywizji), oficerów, którzy służyli w sztabie (z najbardziej znanych: Felicjan Sławoj Składkowski, Henryk Minkiewicz, Tadeusz Piskor, Tadeusz Malinowski, Leon Mitkiewicz), a także podoficerów i szeregowych żołnierzy. Napotkać można także opisy bestialstwa bolszewików, a także obraz jeńców wziętych przez Polaków do niewoli. Nie są to obrazki miłe i świadczą z jak bestialskim wrogiem przyszło walczyć Polakom na froncie wschodnim.

Co prawda zamiarem autora było ukazanie udziału harcerzy w okresie walk w latach 1918-1920, ale zamiar ten z góry musiał być skazany na niepowodzenie. Zajmując niezbyt eksponowane stanowisko autor mógł co najwyżej obserwować służbę harcerzy na poziomie swej dywizji. Jednak skoncentrował się na najbliższym swoim kręgu, przez co nawet tego zamiaru nie udało się zrealizować.

Cennym elementem książki jest ukazanie stosunku rodziny i społeczeństwa do żołnierzy, a także postaw młodzieży względem rodziców. Postawa ta charakterystyczna jest dla wielu spośród młodych ludzi, którzy w obliczu niebezpieczeństwa grożącego krajowi ojczystemu musieli dokonać wyboru pomiędzy obowiązkami względem Ojczyzny, a posłuszeństwem wobec woli rodzicielskiej. Także stosunki między braćmi stanowić mogą wzór dla niejednego spośród współczesnych rodzeństw

Oprócz opisu wydarzeń, w których brał udział Aleksander Ordża-Dawid sporo miejsca poświęcone jest w pamiętniku jego przemyśleniom na tematy natury ogólnej, takich jak obowiązki wobec Ojczyzny, przyjaźń, odpowiedzialność, wiara w zwycięstwo, pamięć o bohaterach. Choć autor twierdzi, że nie dokonywał w pamiętniku żadnych zmian można odnieść wrażenie, że akurat te fragmenty mogły być uzupełniane post factum. Nie umniejsza to ich znaczenia. Mogą być podstawą do zastanowienia dla młodego pokolenia, które sięgnie po tę interesującą lekturę.

Do grona czytelników, którzy szczególnie chętnie powinni sięgnąć po reprint „Pamiętnika” należy zaliczyć miłośników historii Częstochowy. Pierwsza część książki, to obraz miasta i szkoły, do której uczęszczał autor, widziany oczyma młodego człowieka, który opisuje wydarzenia bez chęci dodania blasku tej czy innej opcji politycznej czy militarnej. Dzięki temu nosi znamiona autentycznego opisu przeżyć młodego pokolenia startującego w dorosłość w przełomowych dla Polski momentach.

Oficyna „Impuls” po raz kolejny wykazała się przemyślanym działaniem, wprowadzając do obiegu księgarskiego pozycję stanowiącą ważny element w dokumentowaniu wysiłku harcerzy w służbie Polsce. Ma to wartość tym większą, że udostępniła książkę, która w okresie powojennym była wycofywana z bibliotek i niszczona, jako ta, która ukazywała triumf Wodza i jego wojska nad bolszewicką armią.

Dariusz Nowiński

Ocena recenzenta

Temat i treść - 8/10

Język, styl, kompozycja tekstu – 8/10

Forma wydawnicza - 9/10

http://www.jpilsudski.org/recenzje-ksiazek-historycznych/item/2414-pamietnik-wojenny-harcerza-1918-1920