Wajsprych Danuta

Notka biograficzna w przygotowaniu.

Wprowadzenie (Danuta Wajsprych)

Joanna Rutkowiak – Kierunki myślenia o przezwyciężaniu ubóstwa kulturowego

Zmiana w systemie – zmiana w człowieku

Zbigniew Kwieciński – Nierówności społeczne w oświacie. Modele przyczyn i strategii interwencyjnych

Lucyna Kopciewicz – Analfabetyzm matematyczny – pytanie o ideologiczne uwarunkowania zjawiska „niematematyczności”

Elżbieta Łuczak – Współuzależnienie jako problem jednostkowy i społeczny

Monika Grochalska – Transgresyjne trajektorie. Przerywanie kręgu kulturowego ubóstwa w biografiach

Edyta Borys – Alternatywne style życia kobiet orężem zła czy zwiastunem odrodzenia – na drodze do demoralizacji lub rewitalizacji sił społecznych

Małgorzata Ciczkowska-Giedziun – Edukacja regionalna jako koncepcja przekraczania barier kulturowych na Warmii i Mazurach

Monika Suska-Kuźmicka – Organizacje pozarządowe miejscem przekraczania bariery bierności (przykład Stowarzyszenia „Tratwa”)

Piotr Stańczyk – Przezwyciężanie ubóstwa kulturowego jako uboczny efekt akademickiego kapitalizmu

Cezary Kurkowski – Kultura studencka – outclass czy subclass

Alina Rozłucka – Radzenie sobie w wybranych aspektach komunikacji interpersonalnej w opiniach młodzieży akademickiej

Joanna K. Frankowiak – Polaryzacja poglądów dotyczących funkcjonowania grup kultowych jako przyczyna trudności prowadzenia skutecznej profilaktyki

Mariola Karpińska – Siły ludzkie w teorii i praktyce pedagogiki społecznej

Grażyna Durka – Inicjacja seksualna w opinii młodzieży

Iwona Myśliwczyk – Normalizacja jako wyzwanie dla rodziców dziecka niepełnosprawnego

Małgorzata Stańczak – (Nie)codzienność szkolna zdolnych niepełnosprawnych dzieci wiejskich – historia Oskara

Wprowadzenie

Światowe badania nad ubóstwem mają ponad stuletnią historię. W Polsce pierwsze analizy tego typu przeprowadzono już w latach dwudziestych XX wieku. Gwałtowne przyspieszenie prac badawczych związanych ze zjawiskiem ubóstwa nastąpiło w latach dziewięćdziesiątych. Problem ubóstwa, zarówno w teorii, jak i praktyce (nie tylko edukacyjnej), nabrał nowego znaczenia wraz z rozpoczęciem w Polsce procesu przekształcania gospodarki centralnie planowanej w gospodarkę rynkową. Przemiany gospodarcze oraz towarzyszące im zmiany własnościowe spo­wodowały istotne przesunięcia w rozkładzie dochodów, w wyniku czego m.in. na­stąpił wzrost rozwarstwienia społeczeństwa pod względem sytuacji materialnej oraz doszło do pogorszenia się warunków bytowych niektórych grup społecznych.

Budowa nowego ładu społecznego nie jest możliwa bez akceptacji społecznej. Wymaga ona podjęcia przez ekipy rządzące takich działań, które z jednej strony zahamują rozszerzanie się sfery ubóstwa, a z drugiej zapewnią efektywne wykorzy­stanie środków przeznaczonych na pomoc dla najuboższych i zaniedbanych, nie tylko materialnie, lecz także kulturowo, warstw społeczeństwa. 

Problem ubóstwa kulturowego we współczesnej Polsce jest dobrze rozpozna­ny przez pedagogów, zwłaszcza że ze względu na jego wszechobecność (zarówno historyczną, jak i geograficzną) i olbrzymie znaczenie dla relacji międzyludzkich, funkcjonowania instytucji życia społecznego oraz dla jednostkowych losów stał się przedmiotem zainteresowania specjalistów z tak różnych obszarów poznania naukowego, jak: filozofia, socjologia, psychologia i pedagogika czy ekonomia. Mamy więc rozpoznanie w istocie samego zjawiska kulturowo-edukacyjnej biedy1. Wiemy również, jak z różnych perspektyw poznawczych badać i definiować ubó­stwo kulturowo-edukacyjne. Natomiast wciąż nierozwiązany pozostaje problem praktyk edukacyjnych zmierzających do przezwyciężania tego stanu i brakuje odpowiedzi na pytanie o drogi wychodzenia z jego kręgów. 

Autorzy zebranych w prezentowanej książce tekstów podejmują próbę dys­kusji nad możliwymi i realnymi strategiami interwencyjnymi w zakresie polityki społecznej i oświatowej państwa, na płaszczyźnie działań instytucjonalnych i śro­dowiskowych motywowanych rozumiejącym wglądem w źródła i skutki zjawiska. Teksty nie są ustrukturyzowane precyzyjnie, jednak ich autorzy są zainteresowani głównie rolą pedagogiki w przezwyciężaniu sytuacji kryzysowych związanych ze współczesną kulturą, jak również wkładem poszczególnych subdyscyplin pedago­giki w generowanie praktycznych rozwiązań. Treść książki lokuje się w obszarze jej hasła tytułowego - Przezwyciężanie kręgu ubóstwa kulturowego - i obejmuje takie obszary zagadnień, jak: kulturowe uwarunkowania statusu społecznego; kultura nowoczesna — od regulacji do deregulacji wzorca; ubóstwo kulturowe w wymiarach społecznych; młodzież w „kulturze bylejakości"; szkoła jako miejsce przekraczania/ utrwalania barier; ku „pedagogice przezwyciężania". 

Przegląd poruszanej w książce tematyki ukazuje przede wszystkim złożoność, różnorodność i wieloaspektowość możliwej refleksji humanistów nad nierównoś­ciami społecznymi. Charakteryzuje ją fundamentalna dla pedagogiki kategoria, jaką było i jest zaangażowanie badacza w kwestie, które poddaje analizom i pragnie wartościowo przekształcić. Wiedza naukowa z tego zakresu współwystępuje więc i jednoczy się z wrażliwością moralną jej autorów oraz kompetencjami do działań pomocowych, wspierających jednostki i społeczności. Jak zauważa Z. Kwieciński:

Celem i przedmiotem badań pedagogiki społecznej jest upełnomocnienie świata ludzi w pełnym cyklu życia, z perspektywy tego, jaki świat być może, jakie życie jest pożądane, oczekiwane i bardziej wartościowe2.

Chodziłoby zatem o ukształtowanie człowieka wielowymiarowego, pełnego3, który potrafiłby się odnaleźć w zróżnicowanych warunkach ludzkiej egzystencji wygenerowanej przez biografie i losy (kariery) jednostek lub całych zbiorowości. Dziś nikt nie dyskutuje z tym, że obecnie mamy do czynienia z grupami „wygra­nych" i „przegranych", a więc znajdujących się na biegunie „dobrobytu materialnego" i przeciwnie - tworzących obszar podklasy społecznej (underclass). To właś­nie bogactwo i bieda stanowią dzisiaj tematy przewodnie analizy skutków polskiej transformacji. Są one powiązane naocznie, ale pozbawione programu, a nawet pomysłu na ich skuteczne czy sprawiedliwe rozwiązanie4. Problematyka nierów­ności wymaga poważnego namysłu, głębokiej analizy i interpretacji. W gruncie rzeczy wolność i równość nie muszą być sobie przeciwstawiane, a lekceważenie problematyki równości może być groźne dla wolności.

Nie sposób pozostać obojętnym wobec prezentowanych w książce problemów. Jedną z rzeczy, których - jak się wydaje - badacz potrafi uniknąć, jest bezkrytyczne uznanie, że nierówności społeczne w obecnej, powszechnej i irracjonalnej formie są naturalne, pożądane i stanowią cenę, jaką płacimy za sprawiedliwy porządek świata. Ostatecznie porządek ten tworzą przecież ludzie, a jego opisy, wyjaśnienia, prognozy i projekty są dziełem m.in. humanistów w krytyczny sposób uprawia­jących naukę. Wierzę, że przykłady takiej zaangażowanej, humanistycznie (a nie normatywnie) zorientowanej refleksji Czytelnik odnajdzie również w tej książce.

Danuta Wajsprych

1 Zob. Z. Kwieciński, Bezbronni. Odpad szkolny na wsi, Toruń 2002; tenże, Wykluczanie, Toruń 2002. Publikacje są autorską analizą wieloletnich badań podłużnych prowadzonych przez zespół profeso­ra Z. Kwiecińskiego na temat przyczyn, procesów i skutków odpadu szkolnego oraz możliwości działań ratowniczych, zapobiegawczych i wyrównawczych.

2 Z. Kwieciński, Między patosem a dekadencją [w:] A. Nalaskowski, K. Rubacha (red.), Pedagogika progu trzeciego tysiąclecia, Toruń 2001, s. 28.

3 Por. J. Kozielecki, Człowiek wielowymiarowy, Warszawa 1998.

4 Por. S. Kawula, Pedagogika społeczna w perspektywie zmiany społecznej w Polsce współczesnej (na prze­ łomie XX i XXI wieku) [w:] S. Przybyliński, D. Wajsprych (red.), Społeczne i resocjalizacyjne asumpty ludz­kiego bycia, Olsztyn 2009.