Łakomski Marian

Doktor nauk humanistycznych. Przez 23 lata pracował jako nauczyciel i dyrektor szkoły podstawowej. Obecnie jest wykładowcą w Akademii Humanistyczno- Ekonomicznej w Łodzi, Wyższej Szkole Handlowej w Radomiu, w Studium Doskonalenia Kadr Oświatowych w Radomiu oraz w Centrum Kształcenia Dorosłych „Edukacja” w Radomiu. Ponadto wraz z małżonką prowadzi NZOZ Ośrodek Profilaktyki i Terapii w Radomiu.

Jego praca pedagogiczna oraz publikacje koncentrują się wokół wychowania dzieci i młodzieży w abstynencji, sposobów pomagania dzieciom wywodzącym się z rodzin z problemem alkoholowym, przeciwdziałania przemocy i agresji w szkole oraz komunikacji interpersonalnej.

Oficyna Wydawnicza "Impuls"

Wstęp

Rozdział 1

Problemy alkoholowe w wieku dorastania oraz ich przyczyny

1. Charakterystyka uzależnienia alkoholowego
2. Uwarunkowania inicjacji alkoholowej dzieci w wieku szkolnym
3. Skutki uzależnienia alkoholowego w wieku szkolnym

Rozdział 2

Przyczyny małej skuteczności obecnie stosowanych programów profilaktycznych

1. Kryterium zewnętrzne oceny programów profilaktycznych
2. Kryterium wewnętrzne oceny programów profilaktycznych

Rozdział 3

Założenia teoretyczne integralnego programu profilaktyki uzależnienia alkoholowego

1. Personalistyczna koncepcja człowieka jako punkt wyjścia integralnego programu

      profilaktycznego

2. Elementy informacyjne integralnego programu profilaktycznego

2.1   Informacje dotyczące ciała człowieka

2.2   Informacje dotyczące funkcjonowania psychiki

2.3   Informacje dotyczące rozwoju moralnego

2.4   Informacje dotyczące podstawowych elementów duchowości w człowieku

2.5   Informacje dotyczące relacji interpersonalnych

2.6   Informacje dotyczące prawidłowej komunikacji

3. Elementy formacyjne programu

3.1   Motywacja wychowanków

3.2   Kształtowanie dojrzałych postaw dzieci w wieku szkolnym

Rozdział 4

Znaczenie komunikacji w profilaktyce uzależnień

1. Społeczeństwo informacyjne a komunikacja międzyludzka
2. Komunikacja bez przemocy

2.1   Aplikacje praktyczne

Rozdział 5

Współpraca szkoły i rodziny w realizacji integralnego programu profilaktycznego

1. Rola rodziny w wychowaniu do trzeźwości

1.1   Formowanie dojrzałości w sferze psychofizycznej

1.2   Formowanie dojrzałości moralnej i duchowej

1.3   Środowisko rodzinne a nabywanie kompetencji interpersonalnych

2. Formy współpracy rodziny i szkoły
3. Współpraca instytucji wspomagających szkołę i rodzinę w realizacji programu profilaktycznego

3.1   Samorządy lokalne

3.2   Kościół

3.3   Służba zdrowia

3.4   Poradnie psychologiczno-pedagogiczne

3.5   Ruchy samopomocowe

3.6   Ośrodki pomocy społecznej

3.7   Prokuratura, policja, sądy rodzinne

3.8   Mass media

Rozdział 6

Projekt integralnego programu profilaktycznego dla szkoły

Zakończenie

Bibliografia

WSTĘP

Człowiek jest świadomy, że posiada zdolność dokonywania wyborów. Ma wolną wolę, czyli wrodzoną zdolność autonomicznego działania. Nie znaczy to jednak, że każdy człowiek żyje w wolności. Okazuje się, że wrodzone możliwości oraz aspiracje, by być wolnym, to jeszcze zbyt mało, aby żyć w wolności.

Młodzi, co prawda wyzwolili się XX-wiecznych społecznych utopii o kolektywnym szczęściu, ale popadają w „nowoczesne” utopie o łatwym szczęściu w wymiarze indywidualnym i prywatnym. W konsekwencji coraz więcej młodzieży żyje nie tylko w iluzji łatwego szczęścia ale łudzi się, że żyje w wolności. Statystyki tych iluzji pokrywają się, ze statystykami cierpienia i dramatów, np: w postaci rosnącej liczby narkomanów, alkoholików, chorych psychicznie czy popełnianych samobójstw.

     Obecnie jednym z największych zagrożeń dla dzieci i młodzieży w Polsce jest uzależnienie od alkoholu. Uzależnienie takie jest  złożonym stanem chorobowym, który wiąże się zwykle z intensywnym kryzysem we wszystkich sferach ludzkiego życia. Alkoholizm prowadzi nie tylko do zaburzeń fizjologicznych, ale również do psychicznych i duchowych.

     Opublikowane w 1997 r. badania ujawniły obraz zmian w spożyciu alkoholu przez młodzież w latach osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych. Z badań tych wynika, że we wspomnianym okresie:

   - nastąpił gwałtowny, skokowy wzrost spożycia alkoholu przez młodzież;

 wśród młodzieży najwięcej pijącej utrzymał się stały trend wzrostu spożycia     

alkoholu;

  - zmniejszyła się liczba abstynentów wśród dzieci i młodzieży;

  - obniżył się wiek inicjacji alkoholowej, a także lobby proalkoholowe

rozwinęło działalność marketingową skierowaną wprost do młodzieży, a   nawet dzieci.[1]   

     Szczegółowe wyniki badań ujawniły też zależność zachowań młodzieży od zachowań ludzi dorosłych. Zwiększone picie wśród młodzieży związane jest ze wzrostem spożycia alkoholu przez dorosłych, odnotowanym w początkach lat dziewięćdziesiątych. Szczególną uwagę należy zwrócić  również na szkody ponoszone przez dzieci i młodzież z powodu picia alkoholu przez rodziców. W Polsce żyje około 1,5-2 milionów dzieci alkoholików. Dzieci te mają bardzo niekorzystne warunki rozwojowe, co powoduje, że są mniej odporne i częściej chorują  fizycznie. Rozwijają się też u nich określone zaburzenia emocjonalne, często są ofiarami przemocy i nadużyć seksualnych ze strony najbliższych członków rodziny lub ich otoczenia. Dzieci te stanowią tak zwaną grupę ryzyka pod względem prawdopodobieństwa uzależnienia. Grupa ta wymaga  bardzo pilnego stworzenia stosownych programów pomocy. Dotychczasowa pomoc jest niewystarczająca, mimo sporych wysiłków podejmowanych przez gminy, kościoły i organizacje pozarządowe.

     Głównym motywem podjęcia niniejszej pracy jest niepokój wychowawczy w obliczu wielkości zagrożeń i szkód alkoholowych wśród dzieci i młodzieży. W okresie szkolnym  młodzi ludzie podejmują próby eksperymentowania z różnymi  środkami odurzającymi, a przede wszystkim  z  alkoholem.  W oparciu o badania polskie i obce  wymienia się liczne negatywne konsekwencje związane z piciem alkoholu przez dzieci. Są to:  wypadki (zwłaszcza drogowe) i wynikające z nich zgony, kalectwo czy inne szkody zdrowotne, przestępstwa, gwałty, niepowodzenia szkolne, konflikty z rodzicami i otoczeniem, ułatwienie kontaktu z innymi szkodliwymi substancjami. Specjaliści upatrują we  wczesnej inicjacji  alkoholowej   jedną  z głównych  przyczyn  późniejszych kłopotów ludzi dorosłych. Wczesne picie alkoholu  powoduje trudności w karierze zawodowej.     

     Ważnym motywem zainteresowania się tym tematem jest stwierdzona mała skuteczność głównych, najbardziej popularnych programów profilaktycznych dla szkół.[2]   Programy te w dużej mierze wspomagane są przez Państwową Agencję Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, a od 1997 r. współfinansowane przez gminy. Odznaczają się one  następującymi cechami: posiadają opracowane „technologie”, tzn. mają opisaną strategię działania, strukturę, materiały pomocnicze oraz schemat realizacji. Większość tych programów jest stale poddawana naukowemu badaniu ich skuteczności i ulepszana w miarę dostarczania wyników tych badań. W oparciu o te badania można stwierdzić, że efekty stosowanych programów są nieproporcjonalne do ponoszonych wysiłków i środków finansowych.[3]

   Skuteczność tych programów jest niewielka z kilku przyczyn. Po pierwsze, opierają się one na fragmentarycznej koncepcji wychowanka, biorąc pod uwagę głównie jego sferę emocjonalną. Po drugie, zbyt mało uwzględniają one negatywny dla życia w wolności i abstynencji kontekst społeczny i kulturowy.[4] Programy te skupiają się na uczeniu wychowanka asertywnego wyrażania emocji oraz sztuki odmawiania w obliczu szkodliwej presji otoczenia.  Tymczasem okazuje się, że najważniejszym źródłem zagrożeń sięgania po substancje uzależniające przez dzieci i młodzież nie jest ani zła wola, ani lekkomyślność, czy przypadkowa ciekawość, ani skłonności czy uwarunkowania genetyczne organizmu, lecz kryzys życia sygnalizowany przez bolesne stany emocjonalne. Z tego właśnie względu substancje uzależniające nie są jednakowo atrakcyjne dla wszystkich. Okazują się one atrakcyjne w stopniu proporcjonalnym do kryzysu życia, którego doświadcza  wychowanek. Kryzys ten objawia się przez bolesne przeżycia, wobec których rodzi się pokusa, by „poprawić” sobie nastrój albo „uciec” od problemów.[5]

     Fakt powiązania kryzysu życia z inicjacją alkoholową i wchodzeniem na drogę uzależnień powinien być uwzględniany we wszystkich rodzajach działań profilaktycznych.

     Celem niniejszej publikacji jest opracowanie założeń integralnego programu profilaktycznego dotyczącego wychowania w trzeźwości dzieci i młodzieży. Taki program będzie nie tylko przekazywał informacje o substancjach uzależniających i uczył kompetentnych zachowań wobec własnych emocji, lecz także kształtował u  wychowanków dojrzałe postawy wobec siebie i świata zewnętrznego.                              

     Warunkiem opracowania integralnego programu wychowania w trzeźwości jest całościowe i realistyczne rozumienie wychowanka i jego sytuacji egzystencjalnej. Tego typu spojrzenie na wychowanka oznacza, że jego ewentualne problemy z alkoholem, czy też jego zdolność do zachowania abstynencji wynikają nie ze skłonności biologicznych czy emocjonalnych, ale przede wszystkim są uwarunkowane jakością jego więzi międzyosobowych i jego dojrzałością etyczną. W tej perspektywie profilaktyka uzależnień polega nie tylko na promowaniu zdrowia fizycznego i psychicznego, lecz także, a nawet przede wszystkim na poprawianiu jakości więzi międzyosobowych oraz pogłębianiu etycznej wrażliwości wychowanka i jego najbliższego środowiska: rodzinnego, rówieśniczego, szkolnego i społeczno – kulturowego. Skuteczna profilaktyka polega  bowiem na takim wychowaniu, które umożliwia wychowankom odróżnienie tego, co ich rozwija, od tego, co ich deprecjonuje, aby potrafili kierować własnym życiem w sposób świadomy i odpowiedzialny.

     Praca składa się z sześciu rozdziałów. Rozdział pierwszy  ukazuje naturę uzależnień, oraz przyczyny i skutki inicjacji w wieku szkolnym. Rozdział drugi ukazuje przyczyny małej skuteczności dotychczas stosowanych programów profilaktycznych. Rozdział trzeci przedstawia personalistyczną koncepcję  jako podstawę w opracowaniu integralnego programu profilaktycznego, którego stosowanie stwarza szansę na skuteczniejsza niż dotąd ochronę dzieci i młodzieży przed uzależnieniami. Rozdział czwarty zawiera zasady współpracy rodziny i szkoły oraz różnych instytucji wspierających szkołę i rodzinę w realizacji integralnego programu.    W rozdziale piątym przedstawiony jest projekt integralnego programu profilaktycznego, metody i formy pracy, oraz spodziewane osiągnięcia uczniów na różnych etapach edukacji. W ostatnim rozdziale publikacji zawarte są przykładowe scenariusze zajęć dla nauczycieli i wychowawców, aby kształtowali dojrzałe postawy we wszystkich sferach osoby wychowanka.

          Niestety, chociaż na przestrzeni ostatnich kilku lat środowisko szkolne zostało objęte szerokimi oddziaływaniami profilaktycznymi, to oddziaływania te nie uwzględniają szeroko rozumianego charakteru profilaktyki. Zdecydowana bowiem większość programów profilaktycznych, które są obecnie stosowane w polskich szkołach i innych placówkach wychowawczych skupiają się jedynie na cielesności i emocjach, natomiast pomijają inne wymiary osoby ludzkiej. Z tego właśnie powodu konieczne jest opracowanie założeń programu profilaktycznego, który dostrzegałby wszystkie uwarunkowania inicjacji alkoholowej oraz uwzględniał bioetyczny wymiar pracy wychowawczej w dziedzinie wychowania do trzeźwości.

 Publikacja ta przeznaczona jest w szczególny sposób dla  nauczycieli i wychowawców, a także rodziców, którzy nie mają profesjonalnego przygotowania w zakresie profilaktyki uzależnień, a którzy mogą pomagać innym  szczególnie dzieciom i młodzieży w ochronie zagrożonej wolności.