Margasiński Andrzej

psycholog, nauczyciel akademicki, terapeuta i trener. Absolwent psychologii Uniwersytetu Jagiellońskiego, doktoryzo­wał się na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim. Pracuje w Częstochowie, w Akademii im. Jana Długosza, gdzie w latach 2003-2008 pełnił obowiązki dziekana Wydziału Pedagogicznego. Prowadzi szkolenia z zakresu komuni­kacji, asertywności, negocjacji, mediacji. Naukowo zajmuje się uzależnieniami, zagadnieniami psychopatologii i psychoprofilaktyki, w ostatnim czasie także problematyką psychometrii. Współpracuje z ośrodkami naukowymi w USA, Niemczech i na Ukrainie.

Ważniejsze publika­cje: Analiza psychologiczna systemów rodzinnych z chorobą alkoholową (1996); Jak radzić sobie ze stresem w procesie zmiany w przedsiębiorstwie? (2005); Skale Oceny Rodziny (SOR). Polska adaptacja FACES IV- Flexibility and Cohesion Evaluation Scales Davida H. Olsona. Podręcznik (2009); Model Kołowy i FACES jako narzędzie badania rodziny. Historia, rozwój i zastosowanie (2010, w druku); redaktor naukowy tomów zbiorowych: Psychopatologia i psychoprofilaktyka. Przejawy narkomanii, alkoholizmu, przemocy, zaburzeń psychicznych w rodzinie i szkole oraz możliwości im przeciwdziałania (2000, z B. Zajęcką); Sekty. Uwarun­kowania i niebezpieczeństwa w III RP (2001, z S. Pamułą); Etyka - Psychologia - Psychotera­pia (2004, z D. Probucką); Konflikty i mediacje we współczesnej rzeczywistości społecznej. (2007, z D. Czakon).

Więcej informacji zobacz na stronach: www.andrzejmargasinski.com; www.benevitae.com

Oficyna Wydawnicza "Impuls"

WSTĘP

1. ETIOLOGIA I FAZY UZALEŻNIENIA ALKOHOLOWEGO

1.1. Alkoholizm jako choroba w modelu Jellinka

1.2. Współczesne typologie i diagnostyka

1.3. Przegląd wybranych koncepcji etiologicznych

1.4. Integrujący model uzależnienia Mellibrudy

2. ZAŁOŻENIA TEORETYCZNE TEORII SYSTEMÓW

2.1. Zasada całości

2.2. Sprzężenia zwrotne, homeostaza, ekwifinalizm

2.3. Granice, podsystemy, przymierza, koalicje, triangulacje

2.4. Organizacja, morfostaza, morfogeneza

3. RODZINY ALKOHOLOWE W MODELU STEINGLASSA

3.1. Homeostaza rodziny

3.2. Głębokie struktury regulacyjne

3.2.1. Temperament rodziny

3.2.2. Tożsamość rodziny

3.3. Obserwowalne zachowania regulacyjne

3.3.1. Rutynowe czynności rodziny

3.3.2. Rytuały rodzinne

3.3.3. Krótkoterminowe rozwiązywanie problemów

3.4. Rodziny alkoholowe na tle rodzin normatywnych

3.4.1. Faza wczesna: ustanawianie granic i kształtowanie tożsamości

3.4.1.1. Rodziny normatywne

3.4.1.2. Rodziny z problemem alkoholowym

3.4.2. Faza środkowa: zaangażowanie i stabilność

3.4.2.1. Rodziny normatywne

3.4.2.2. Rodziny z problemem alkoholowym

3.4.3. Faza późna: wyjaśnienie i dziedzictwo

3.4.3.1. Rozwój rodziny normatywnej

3.4.3.2. Rodziny z problemem alkoholowym

4. MODELE RÓL RODZINNYCH

4.1. Model ról rodzinnych Wegscheider-Cruse

4.1.1. Koncepcja jednostki i rodziny

4.1.2. Reguły rodzinne

4.1.3. Rodziny alkoholowe

4.1.4. Role psychologiczne jako forma adaptacji do życia w rodzinie alkoholowej

4.1.4.1. Wspólnik

4.1.4.2. Bohater

4.1.4.3. Kozioł ofiarny

4.1.4.4. Zagubione dziecko

4.1.4.5. Maskotka

4.2. Role dziecięce w ujęciu Claudii Black

4.3. System alkoholowy u Ursuli Lambrou

4.3.1. Zaprzeczanie

4.3.2. Brak zaufania

4.3.3. Zamrożone uczucia

4.3.4. Brak poczucia własnej wartości

5. WSPÓŁUZALEŻNIENIE

5.1. Współuzależnienie a klasyfikacje ICD-10 i DSM-IV

5.2. Przegląd stanowisk wywodzących się z doświadczeń terapeutycznych

5.2.1. Model psychopatologiczny – współuzależnienie jako choroba

5.2.2. Model zaburzeń osobowościowych

5.2.3. Model adaptacyjny – współuzależnienie jako reakcja na stres

5.3. Krytyka i ograniczenia opisów teoretycznych

5.3.1. Krytyka z powodu nieprecyzyjności pojęcia

5.3.2. Krytyka z pozycji feministycznych

5.3.3. Krytyka z pozycji porównań międzykulturowych

5.4. Wyniki badań empirycznych

5.5. Współuzależnienie w kontekście teorii systemów rodzinnych Bowena

5.6. Kierunki dalszych poszukiwań

6. DOROSŁE DZIECI ALKOHOLIKÓW

6.1. Narodziny i rozwój koncepcji

6.2. Krytyka koncepcji – efekt Barnuma?

6.3. DDA w innych badaniach empirycznych

6.4. Ograniczenia badań i kierunki dalszych poszukiwań

7. SPECYFIKA LECZNICTWA ODWYKOWEGO

7.1. Droga do trzeźwości w samopomocowym ruchu Anonimowych Alkoholików

7.2. Model Minnesota

7.3. Integracyjna terapia uzależnień Mellibrudy

8. METODOLOGIA BADAŃ WŁASNYCH

8.1. Problemy badawcze i hipotezy

8.2. Opis zastosowanych metod i narzędzi badawczych

8.2.1. Skale Oceny Spójności i Elastyczności – FACES IV D.H. Olsona

8.2.1.1. Model Kołowy jako podstawa teoretyczna narzędzi badawczych – rys historyczny

8.2.1.2. Założenia teoretyczne aktualnej wersji Modelu

8.2.1.3. Charakterystyka kwestionariusza FACES IV

8.2.2. Skala Komunikacji Rodzinnej

8.2.3. Skala Zadowolenia z Życia Rodzinnego

8.2.4. Rysunek Rodziny

8.2.5. Schematyczny Rysunek Rodziny

8.2.6. Kwestionariusz Problematyki Rodzinnej

8.3. Sposób przeprowadzenia badań

9. WYNIKI BADAŃ

9.1. Charakterystyka badanych rodzin

9.2. Badane rodziny alkoholowe przed rozpoczęciem leczenia

w świetle zmiennych Modelu Kołowego i FACES IV

9.3. Charakterystyka badanych rodzin alkoholowych po rozpoczęciu leczenia przez uzależnionego w świetle zmiennych Modelu Kołowego i FACES IV

9.4. Rezultaty metod projekcyjnych

9.4.1.Wyniki Rysunku Rodziny

9.4.1.1. Obraz rodziny u dorosłych

9.4.1.2. Obraz rodziny u dzieci

9.4.2. Wyniki Schematycznego Rysunku Rodziny

9.4.2.1. Relacje mąż – żona

9.4.2.1. Relacje rodzice – dzieci

10. PODSUMOWANIE – CHARAKTERYSTYKA RODZIN ALKOHOLOWYCH PRZED I PO ROZPOCZĘCIU LECZENIA

10.1. Główne cechy uzależnionych ojców

10.2. Charakterystyka żon

10.3. Sytuacja dzieci w badanych rodzinach

10.4. Poziomy spójności badanych rodzin

10.5. Poziomy elastyczności badanych rodzin

10.6. Jakość komunikacji i zadowolenia z życia rodzinnego w badanych systemach

WNIOSKI

SPIS LITERATURY

ANEKS

Załącznik 1. Instrukcja do Schematycznego Rysunku Rodziny

Załącznik 2. Kwestionariusz Problematyki Rodzinnej

Załącznik 3. Tygodniowy rozkład zajęć w WOTUW Stanomino

Załącznik 4. Podstawowe założenia programu terapii w OTU Stare Juchy

INDEKS NAZWISK

SUMMARY

Rodziny alkoholowe posiadają wszystkie cechy rodzin problemowych, żyją w chronicznym stresie, jego nasilenie przybiera na ogół ekstremalne wymiary. Ze względu na specyficzne właściwości psychologiczne doświadczenie stresu w tych rodzinach jest najczęściej większe niż w innych przypadkach. O ile stres w rodzinach normatywnych jest na ogół rozpoznany, o tyle w systemach alkoholowych przez lata dominuje zaprzeczanie wobec uzależnienia i utrzymywanie rodzinnej iluzji. Problem nie nazwany nie może być rozwiązany, nie zdefiniowany stresor nie może być usunięty. Towarzyszą temu skrywane, bolesne uczucia, do momentu utrzymywania się zaprzeczania całkowicie poza świadomością.

Mechanizmy obronne są bardzo silne rozwinięte, sztywne i kompulsywne. Uraza, wycofanie i poczucie winy to dominujące postawy będące skutkiem wypartych uczuć. Poczucie wartości domowników jest bardzo niskie, zachowania mało elastyczne. Komunikacja jest schematyczna, podporządkowana regułom rządzącym w rodzinie. Panowanie mechanizmów zaprzeczania i iluzji utrzymuje rodzinę w stagnacji, w zamknięciu na nowe formy edukacyjne i rozwojowe, uniemożliwia powrót do zdrowia.

Cechą wszystkich systemów rodzinnych jest utrzymywanie wewnętrznej homeostazy, w myśl zasady akcja – reakcja. Każdy członek systemu musi stale reagować na to, co robią inni, w sposób dający mu możliwość stabilizacji. Im bardziej frywolny i nieodpowiedzialny staje się A, tym bardziej poważny i odpowiedzialny staje się B itd. Zachowanie jednostek w rodzinie alkoholowej jest równoważną, przeciwstawną reakcją na dysfunkcjonalne postawy i zachowania alkoholika. Paradoksalnie, uzależniony przy całej słabości wobec środka chemicznego, jest osobą bardzo mocną w zakresie wpływu na życie rodzinne. Jego wpływ na innych jest silny, wręcz dyktatorski, zarówno wprost, jak i metodami subtelnymi czy manipulacjami. Z tego powodu uzależniony ma największy wpływ na powstawanie rodzinnych norm i reguł, na ogół takich, które jemu odpowiadają najbardziej, umożliwiają dalsze picie. Są one niezdrowe, sztywne, nieludzkie, Wegscheider-Cruse (op. cit.) zalicza do nich następujące reguły:

Picie przez uzależnionego jest najważniejszą sprawą w życiu rodziny.

Uzależniony od alkoholu dąży do upicia się, stara się w związku z tym utrzymywać w domu zapas alkoholu, by móc pić w zależności od potrzeb. Żona i domownicy na różne sposoby usiłują mu to uniemożliwić, wylewają wódkę, próbują manipulacji czasem i organizacją dnia itd. Niemniej wszystko obraca się wokół uzależnionego i jego picia.

Alkohol nie jest przyczyną rodzinnych problemów.

Zarówno uzależniony, jak i jego rodzina zaprzeczają faktowi, że to alkohol jest przyczyną ich problemów. Stanowisko alkoholika można zrozumieć, rodzina zaprzecza, ponieważ przyznanie oznacza bolesną konfrontację z faktem, iż oni sami są „rodziną alkoholika”.

Alkoholik nie ponosi odpowiedzialności za swoje uzależnienie.

W miarę postępowania uzależnienia u alkoholika narasta projekcja własnego poczucia winy i wstydu na innych. Przerzuca odpowiedzialność na kozła ofiarnego którym może być np. żona lub któreś z dzieci. Specyfiką tych układów jest, że kozioł ofiarny wchodzi w swoją rolę przygnieciony poczuciem odpowiedzialności i bezwartościowości.

Należy za wszelką cenę utrzymać rodzinne status quo.

Uzależniony boi się zmian, lęka się perspektywy leczenia, wizja życia bez alkoholu jawi się jako koszmar. W tej sytuacji utrzymanie status quo jest dla niego najlepszym rozwiązaniem, które narzuca także innym.

Każdy w rodzinie musi być „wspólnikiem”. Deklaratywnie wszyscy w rodzinie chcieliby, aby uzależniony przestał pić. W praktyce, na skutek działania mechanizmów nieświadomych czynią wiele, by umożliwiać uzależnionemu dalsze picie. Obawa przed zmianami jest niezwykle silnym motywem, nawet wtedy, gdy wszyscy cierpią, lęk przed zmianą uruchamia zachowania nastawione na utrzymanie status quo.

O tym, co dzieje się w rodzinie nie wolno rozmawiać, ani pomiędzy sobą, ani z osobami z zewnątrz.

Przełamywanie tabu milczenia na temat picia przez uzależnionego mogłoby doprowadzić do uruchomienia procesu zmian, a tym nie jest on zainteresowany. Z tego powodu blokuje on także wszelkie formy komunikacji ze światem zewnętrznym, zarówno w obronie swojego prestiżu, jak i w obawie przed sięgnięciem przez domowników po wsparcie rodzinno-środowiskowe lub fachową pomoc.

Nie wolno mówić, co się naprawdę czuje.

Uzależniony z powodu picia doświadcza stresu i bólu emocjonalnego, z którym sobie nie radzi, a także nie radzi sobie z bólem innych. Tym, co pozostaje w jego zasięgu jest wypieranie i tłumienie uczuć. Od innych również wymaga skrywania swoich prawdziwych uczuć. W rezultacie prawdziwa komunikacja w rodzinie jest zaburzona i skrajnie trudna.

Sylwetki Andrzeja Margasińskiego nie trzeba przedstawiać Czytelnikom TUiW-u, bo często publikuje na naszych łamach. Jego najnowsza książka, wydana nakładem Oficyny Wydawniczej  Impuls, zawiera analizę funkcjonowania rodzin z problemem alkoholowym w świetle współczesnych koncepcji oraz badań naukowych.

Autor rozpoczyna rozważania od przeglądu koncepcji etiologicznych alkoholizmu. Dość obszerny jest rozdział poświęcony rodzinom alkoholowym w modelu Steinglassa. Stanowi on niejako wprowadzenie do analizy ról rodzinnych według Wegscheider-Cruse oraz Claudii Black. Podsumowaniem jest weryfikacja empiryczna przeprowadzona przez Ursulę Lambrou. Tematem kolejnych rozdziałów są: współuzależnienie oraz DDA. Ta teoretyczna część poprzedza wyniki badań autora. Badanie przeprowadzono na liczbie blisko trzystu rodzin (w tym 124 z uzależnieniem alkoholowym). Główny wniosek to potwierdzenie teorii, że skutki podjęcia leczenia przez uzależnionego członka rodziny przenoszą się na cały system rodzinny. W aneksie znajdziemy bardzo przydatne w praktyce, bo mogące inspirować: tygodniowy rozkłada zajęć w WOTUW Stanomino, założenia programu terapii w OTU Stare Juchy, kwestionariusz problematyki rodzinnej oraz instrukcję do schematycznego rysunku rodziny.

Książkę zatem można polecić wszystkim terapeutom uzależnień, a szczególnie tym, których zainteresował dominujący w tym numerze temat DDA.

źródło: Dwumiesięcznik  „TERAPIA Uzależnień i Współuzależnień” Nr 2/2010

Wspólnik czy bohater? Kozioł ofiarny, zagubione dziecko, a może maskotka? To tylko niektóre z ról psychologicznych, które wiążą się z adaptacją do życia rodzinie alkoholowej. Czyli w takich strukturach społecznych, które "stoją przed takimi perspektywami rozwojowymi co rodziny normatywne, nie ma tutaj żadnej specyfiki". No dobrze, ale ten wątek - jak i całą książkę opublikowana nakładem oficyny wydawniczej Impuls - warto, i trzeba, rozwinąć.

Pisze o tym autor Andrzej Margasiński: "Zmagania związane z alkoholem toczące się we wczesnej fazie życia rodzinnego często znacznie wyprzedzają faktyczne powstanie nowej rodziny. Wiele dzieci wychowanych w rodzinach z problemami alkoholowymi wchodząc w związki małżeńskie ma już wyrobione zdanie o tym, czy nadużywanie alkoholu będzie w nich tolerowane, czy nie". Tu pojawia się pytanie zasadnicze: o podłoże alkoholizmu. Dodaje autor: "Jako że uzależnienie alkoholowe ma możliwe podłoże genetyczne, nasiona przyszłej tożsamości alkoholowej są często zasiewane w rodzinie pochodzenia, która ma problemy alkoholowe".

No tak, ale co z funkcjonującymi w takiej rodzinie dziećmi? Co z tymi, którym ślad w psychice zostaje często do końca życia? Wreszcie: co z tymi, których bezbronność może być wykorzystywana do granic? "To, jak ważnym dla dziecka z takiej rodziny jest ustanowienie niealkoholowej tożsamości w swojej własnej rodzinie, przypuszczalnie stanowić będzie główny czynnik zarówno w procesie doboru partnera, jak i w sposobie podejścia to kwestii tożsamościowych we wczesnej fazie". Wydawać się to może proste, prawda? Jasne, w zasadzie każdy problem analizowany na chłodno, obiektywnie, z dystansu, sprawia wrażenie opanowanego. Rodzina alkoholowa jednak podlega ciągłym odnowom ciągu uzależnionego, nieustannym powrotom z tzw. cugu, od czego uwarunkowane jest życie jej członków. Oni takiego dystansu nie mają.

Jednak dzięki książce Andrzeja Margasińskiego będą oni mogli wyjaśnić, ustalić, a przynajmniej spróbować opisać własne mechanizmy, które ich krępują lub decydują o części procesów psychologicznych, które w nich zachodzą. Mowa będzie także o socjalizacji czy dysfunkcyjności odnajdywania  się w społeczeństwie. "Rodzina alkoholowa" poza tym kapitalnie różnicuje relacja społeczne na poziomie rodziny zarówno na linii partner/partner (małżonek/małżonek), ale również rodzic/dziecko. Ta książka, co ciekawe uzmysłowi wiele zdumiewających procesów i mechanizmów także u osób kompletnie pozbawionych kontaktu z rodzinami alkoholowymi. Zwłaszcza w kontekście innego typu współczesnych uzależnień cywilizacyjnych. Możliwości jest wiele. Pułapek, w jakie można wpaść zupełnie przypadkiem, podobnie. A ile rozwiązań tego problemu? Książka Andrzeja Margasińskiego nie przynosi łatwych odpowiedzi, bo raczej ich nie ma. Warto jednak się przekonać, dlaczego.

źródło: http://www.ksiazka.net.pl/index.php?id=49&tx_ttnews[tt_news]=5046