Wprowadzenie

Część pierwsza

Działalność placówek Bydgoskiego Zespołu Placówek Opiekuńczo-Wychowawczych w świetle dokumentów

Sierociniec Henryka Dietza (1907–1920) 

Dzieło sióstr miłosierdzia (1923–1940)   

Dom dzieci i młodzieży (1945–1978) 

Pogotowie opiekuńcze (1978–2006) 

Dom małych dzieci (1945–2006) 

Zespół placówek opiekuńczo-wychowawczych (od 2006 do dziś) 

Część druga

Z kronikarskich zapisków 

Część trzecia

Wspomnienia pracowników i wychowanków  Arsen Butt-Hussaim

Całkowicie nieporównywalne czasy 

Józef Włodarski

Dyrekcja znalazła dla mnie technikum 

Roman Arkadiusz Wojtaszewski

Wychowankowie czynnie uczestniczyli w życiu sportowym Bydgoszczy 

Władysława Sobczak

Czepki na głowie

Maryla Choroszy

Kochana mamciu, co słychać? 

Katarzyna Szczepańska

Trafiła do nas moja zakładowa prawnuczka 

Teresa Kujawa

Czułam, że byłam im potrzebna

Wiesława Litwic

Uczestniczyłam w przekształcaniu Domu Dziecka   

Maria Oliver z zespołem pracowników Ośrodka Adopcyjnego w Bydgoszczy

To z pewnością przyjaźń 

Maria Kasprzak

Nocki były spokojne   

Halina Kokoszyńska

W życiu ważne są tylko chwile

Halina Mordyl

Budynek z czerwonej cegły stał się moim drugim domem

Hanna Pawlak

Człowiek staje się po prostu ich częścią

Wiesław Guziński

Moje serce zostało na Traugutta

Lucyna Napieralska

To jest pani Lucynka! 

Tadeusz Olszewski

Tak bardzo były zgłodniałe piątek

Aleksander Murawski

Pokazowa lekcja o budowie materii 

Zofia Moszyńska

Kilka przepięknych goździków

Aleksandra Ignatowicz

Życie toczyło się zwyczajnie

Elżbieta Osowska

Czułam się jak Alibaba   

Daniela Jankowska

Brakowało im jedynie miłości 

Mariola Kaczalska

Widziałam zmiany zachodzące w dzieciach 

Kasia Misiaszek

Wspominam bardzo miło 

Andrzej Urbański

Najczęściej wspominam wspólne wyjazdy 

Maria Witkowska

To nie była nudna praca 

Maria Nowak

Lepiej niż w rodzinnym domu 

Jacek Poraziński

Nigdy nie odmawiał pomocy

Anna Brzezińska

Dzieci ze Stolarskiej lubiły kluseczki 

Krystyna Dadek

Wspólnie sprawdzałyśmy ciekawe przepisy

Magdalena Mokwińska

Było warto i podołałam 

Celestyna Konieczna-Pierzyna

Jedną uczennicę spotykam codziennie

Ewa Zabrocka

Jak w prawdziwym domu 

Maria Kaczmarek

Znam to miejsce od najmłodszych lat 

Angelika Banaszak

Serce od wychowawcy

Ania Kowalska

Ciocie pokazały mi, że coś znaczę

Anna i Roman Leśniewscy

Zapamiętaliśmy ich uśmiechy 

Regina Rubach

Ciocia Reginka

Natalia Lejbman

Praca socjalna, muzyka i mnóstwo obowiązków

Przemysław Paweł Grzybowski

Ciuchy, połowa chóru i książka

Od autorów

Noty o autorach

Bibliografia

Aneks

Załącznik 1 Jubileuszowe kalendarium Domu 

Załącznik 2 Wykaz dawnych i obecnych pracowników instytucji współtworzących Bydgoski Zespół Placówek Opiekuńczo-Wychowawczych 

Załącznik 3 Dawni i obecni przyjaciele oraz sponsorzy Bydgoskiego Zespołu Placówek Opiekuńczo-Wychowawczych 

Załącznik 4 Pismo Prezydenta Bydgoszczy Rafała Bruskiego o objęciu patronatem jubileuszu Bydgoskiego Zespołu Placówek Opiekuńczo-Wychowawczych 

Fotografie

Obchody jubileuszu to wyjątkowa okazja do spotkań dawnych i obecnych pracowników, wychowanków, przyjaciół oraz sponsorów. To czas dzielenia się wspomnieniami, powracania do kronik poszczególnych instytucji, wspólnego oglądania fotografii i refleksji nad przeszłością, teraźniejszością oraz perspektywami. W ciągu tych wielu dziesiątek lat charakterystyczne były nazwy poszczególnych bydgoskich placówek: sierociniec, ochronka, dom dziecka, państwowy dom młodzieży, dom małego dziecka, pogotowie opiekuńcze, czy obecna nazwa grupująca je wszystkie – Bydgoski Zespół Placówek Opiekuńczo-Wychowawczych (BZPOW).

Oto do Państwa rąk trafia unikalne opracowanie autorstwa Katarzyny Marszałek i Przemysława P. Grzybowskiego z Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego, które przedstawia historię BZPOW na tle działalności dwóch placówek opiekuńczo-wychowawczych: domu przy ul. Traugutta 5 z jego 110-letnią historią oraz domu przy ul. Stolarskiej 2 z jego historią „zaledwie” 60-letnią. Zostały tu opisane także „najmłodsze” placówki i stowarzyszenia związane z Zespołem, które dopiero od niedawna dopisują własne wątki do jego historii.

Tytuł jubileuszowej książki wziął się stąd, że określenie „nasz Dom” powtarzało się najczęściej we wspomnieniach i kronikach dotyczących poszczególnych placówek wchodzących dziś w skład BZPOW. W ten sposób zarówno pracownicy, jak i wychowankowie wyrażają się o miejscu, w którym przyszło im spędzić niekiedy wiele lat życia. Zapraszam więc Państwa do lektury historii naszego Domu – niewątpliwie jednego z najniezwyklejszych Domów w Bydgoszczy.

We współtworzących go placówkach przez wiele lat mieszkało kilkanaście tysięcy dzieci i młodzieży. Dziewczęta i chłopcy trafiali do nich zwykle w wyniku rozmaitych dramatów i kłopotów życiowych. Szczególne są losy dzieci, które dostały się tam wskutek działań wojennych. Nie zawsze są to dobrze zapamiętane historie, jednak zdecydowana większość byłych wychowanków, do których zwróciliśmy się z prośbą o wspomnienia, opisywało przeszłość w ciepłych barwach, pamiętając wychowawców, pedagogów, pracowników placówek jako osoby im przyjazne, pomocne, życzliwe.

Pracownicy, których nie wszystkie wspomnienia mogliśmy tu umieścić ze względu na brak miejsca, też bardzo dobrze wspominają swoich podopiecznych. Jestem przekonany, że podczas lektury zamieszczonych tu wspomnień, niektórym Czytelnikom zakręci się w oku łza.

Byli wychowankowie i pracownicy placówek przesłali nam setki zdjęć, z których niestety nie wszystkie znalazły się w wydawnictwie (m.in. wskutek ograniczeń prawnych dotyczących publikowania wizerunku bez zgody zainteresowanych). To jednocześnie zdjęcia radosne i smutne, pozowane i takie, na których uchwycone zostały różne ważne oraz mniej istotne wydarzenia, spotkania, sytuacje. Najstarsze fotografie możemy jednak upublicznić i czynimy to z wielką radością. Natomiast nowsze mamy okazję zebrać, skatalogować i zachować w archiwum jako materiały do wewnętrznego użytku BZPOW oraz dziennikarzy i naukowców zainteresowanych jego historią.

Wielce interesującymi dokumentami są kroniki placówek, w których opisano codzienne życie ich mieszkańców, ilustrując opowiadania fotografiami, rysunkami, grafikami. W książce znajdą Państwo ich wybrane fragmenty.

Nasze życie w placówce zawsze wspierali różni donatorzy czy – jak dziś określa się te osoby i instytucje – sponsorzy. W jednym z załączników znajdą Państwo listę naszych Przyjaciół, którzy byli z nami długo, szczególnie się nami opiekowali i wspierali.

Działalność naszych poszczególnych placówek oraz rozwój przebywających w nich wychowanków i podopiecznych nie byłyby możliwe bez wsparcia władz Bydgoszczy: kolejnych prezydentów, radnych, pracowników różnych miejskich instytucji... Za to wsparcie, pomoc i wyrozumiałość serdecznie dziękujemy. Kto wie, może wydawnictwo to doczeka się kontynuacji, autorzy zebrali bowiem tak wiele interesujących dokumentów, wspomnień, fotografii... Wskazówki dalszych tropów Czytelnik znajdzie w niniejszej książce w aneksie. Wierzę, że obchody jubileuszu zaowocują kolejnymi wspomnieniami, historiami do spisania, pomysłami do zrealizowania i przy kolejnej okazji będziemy mogli się nimi z Państwem podzielić. Teraz zaś zapraszam do zapoznania się z opowieścią o naszym Domu.

Krzysztof Jankowski

Należy schylić nisko czoło i podziękować Autorom za wnikliwe przedstawienie Bydgoskiego Zespołu Placówek Opiekuńczo–Wychowawczych. W szczególności, że ukazują nie tylko ich aktualne oddziaływania, ale też wielorakie wątki historyczne. (...) W mojej opinii praca zasługuje na publikację, rozszerza bowiem, uzupełnia i dopełnia zasoby informacji o bydgoskich ośrodkach opiekuńczo–wychowawczych na tle ówczesnych i aktualnych warunków polityczno – ekonomiczno – gospodarczych, a także licznych ustaw i rozporządzeń, w powiązaniach z pracą osób zatrudnionych w poszczególnych ośrodkach. (...) Opracowanie zawiera (...) charakterystykę części historii funkcjonowania ośrodków opiekuńczo–wychowawczych, ujętą w dość niekonwencjonalnej formie, ale jakże ważnej dla przeciętnego Czytelnika. Zostało w nim ujawnionych wiele istotnych zagadnień z pedagogiki specjalnej i resocjalizacyjnej podejmowanych przez pracowników opisanych ośrodków. Jednocześnie jest to opracowanie skłaniające do głębokiej refleksji, że zwykłe wydarzenia mogą przybierać formy tak wyjątkowo ważne, a podejmowane działania ukierunkowywać aktywność młodych ludzi. Wszak przynajmniej część z tych młodych ludzi przy tak wielorakich utrudnieniach przystosowawczych w okresie dzieciństwa i młodości, a także nieraz przy licznych zaburzeniach w zachowaniu, przezwyciężało je przy pomocy pracowników BZPOW, którzy tworzyli im namiastkę domu rodzinnego i wskazywali jak żyć.

Fragmenty recenzji autorstwa dr hab. Teresy Sołtysiak, prof. UKW - kierownika Zakładu Socjologii Wychowania i Resocjalizacji Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy