Wstęp     

Rozdział 1
Nauczyciel w społeczności szkolnej              

1.1.    Uwarunkowania rozwoju zawodowego nauczyciela             
1.1.1.    Rola nauczyciela w placówce oświatowej            
1.1.2.    Kultura pracy nauczyciela          
1.1.3.    Kwalifikacje i kompetencje zawodowe nauczyciela           
1.2.    Nauczyciel w relacjach podmiotowych           

Rozdział 2
Szkoła wiejska jako organizacja (edukacyjna i wychowująca)        

2.1.    Szkoła wiejska jako mała struktura społeczna         
2.2.    Placówka oświatowa jako system społeczny         
2.3.    Rola i pozycja nauczyciela w środowisku wiejskim           
2.4.    Czynniki generujące różnorodność pokoleniową          
2.5.    Pokoleniowość nauczycieli polskich           

Rozdział 3
Relacje interpersonalne w środowisku nauczycielskim          

3.1.    Relacje interpersonalne w małej grupie pracowniczej         
3.1.1.    Komunikowanie się w szkołach wiejskich            
3.1.2.    Bariery występujące w komunikacji interpersonalnej         
3.2.    Budowanie relacji interpersonalnych w środowisku nauczycielskim        
3.3.    Komunikacja w pracy nauczyciela          

Rozdział 4
Zarys projektu badawczego       

4.1. Główne cele i pytania badawcze       
4.2. Charakterystyka badanych osób        

Rozdział 5
Interakcje społeczne nauczycieli szkół wiejskich w świetle przeprowadzonych badań    

5.1.    Obraz własny aktywnych zawodowo nauczycieli szkół wiejskich       
5.2.    Nauczyciel w relacjach zawodowych   
5.2.1.    Wiedza i świadomość nauczycieli szkół wiejskich na temat relacji zawodowych w ich gronie pedagogicznym 
5.2.2.    Konsekwencje różnic pokoleniowych w pracy zawodowej       
5.2.3.    Działania podejmowane przez nauczycieli szkół wiejskich w celu nawiązania i kształtowania prawidłowych relacji zawodowych 
5.2.4.    Wycofanie nauczyciela z relacji w grupie zawodowej        
5.3.    Nauczyciel w przestrzeni publicznej       
5.4.    Profil nauczyciela wiejskiego – uczestnika relacji interpersonalnych w świetle wyników badań       

Zakończenie     

Bibliografia

Wstęp

Człowiek jest istotą społeczną, toteż relacje interpersonalne mają fundamentalne znaczenie w jego funkcjonowaniu. Stanowią bowiem budulec społecznej aktywności każdego człowieka. Istotne są charakter zachodzących relacji oraz ich jakość, ponieważ oddziałują one m.in. na metodę ekspresji uczuć, emocji, myśli czy wartości przejawianych przez jednostkę. Specyfika relacji interpersonalnych prezentowana przez każdego człowieka istotna jest zarówno dla efektywnego przekazu informacji, jak i dla rozwoju oraz integralności społeczeństwa.

Szczególną rolę spełniają relacje interpersonalne w grupie zawodów zorientowanych na ludzi, w tym w zawodzie nauczyciela.

Relacje międzypokoleniowe przejawiają różną specyfikę w zależności od czynników środowiskowych, możliwości i umiejętności komunikacyjnych jednostki czy rodzaju i/lub siły więzi pomiędzy członkami relacji. Z tego względu odróżnialne są relacje w grupie formalnej, nieformalnej, jak również w każdej innej podgrupie. Charakterystyczne relacje międzypokoleniowe zaobserwować można w zróżnicowanych wiekowo, niewielkich grupach zawodowych. Mogą one mieć naturę wyłącznie profesjonalną i być zorientowane na realizację celów zawodowych, ale mogą także przeważać relacje prywatne bądź ich specyfika może być mieszana.

Pod względem bogactwa i znaczenia relacji interpersonalnych wyróżniającą się grupę zawodową stanowią nauczyciele. Wykonują oni profesję będącą pod bezustanną obserwacją społeczeństwa. Wszystkie zadania wynikające z ich roli zawodowej są szczegółowo opisane i uregulowane prawnie, co nadaje wyjątkowo formalny wymiar wykonywanej pracy. Ponadto jest to zawód o ogromnej odpowiedzialności, wymagający nieustannego poszerzania wiedzy oraz kwalifikacji nie tylko z dziedziny nauczanego przedmiotu, lecz także z pedagogiki, psychologii, rozwoju społecznego, metod i technik nauczania oraz wielu, wielu innych.
Grono pedagogiczne jest zazwyczaj zróżnicowanym środowiskiem pracowniczym, mającym formalną strukturę. W grupie tej, tak jak i we wszystkich innych, nawiązywane i podtrzymywane są relacje pozazawodowe, prywatne. Im większa szkoła i liczniejsze grono pedagogiczne, tym bardziej złożone i zróżnicowane są relacje interpersonalne występujące wśród nauczycieli. Swoją specyfikę w tym obszarze mają szkoły wiejskie.

Niniejsza publikacja składa się z dwóch głównych części: pierwsza zawiera rozważania teoretyczne, wprowadzające czytelnika w problematykę kultury pracy i kompetencji zawodowych, interakcji społecznych, w szczególności komunikacji społecznej, oraz w zagadnienia dotyczące szkoły funkcjonującej w środowisku współczesnej wsi. Druga część książki, poprzedzona zarysem koncepcji badawczej, składa się z przedstawienia, omówienia oraz analizy wyników badań własnych dotyczących interakcji społecznych zachodzących w środowiskach szkół wiejskich z terenu całej Polski. Głównym efektem kilkuletniej współpracy autorów związanej z realizacją projektu badawczego było opracowanie rozprawy doktorskiej przez Patrycję Szabłowską. Rozprawa pt. Nauczyciel szkół wiejskich w interpersonalnych relacjach międzypokoleniowych została obroniona z wyróżnieniem w Uniwersytecie Zielonogórskim. Wyniki przeprowadzonych badań empirycznych tam przedstawionych w znacznym stopniu wykorzystaliśmy w naszej książce. Celem jej opracowania było jednakże inne spojrzenie na relacje nauczycieli w środowisku wiejskim, podjęte bowiem z perspektywy kompetencji w zakresie budowania i uczestnictwa w relacjach interpersonalnych, stanowiących komponent kultury pracy nauczyciela. Wyszliśmy z założenia, że współczesny nauczyciel nie może należycie realizować swojej powinności zawodowej bez rozległych kompetencji komunikacyjnych i społecznych. Środowisko nauczycielskie od lat aspiruje do uznania zawodu nauczyciela za zawód szczególny – za profesję, co wymaga spełnienia szeregu trudnych kryteriów. Wysoki poziom interakcji społecznych może do tego celu przybliżać.

Na ostateczną postać naszej publikacji istotny wpływ miały opinie szanownych Recenzentów: Pani Prof. dr hab. Mirosławy Wawrzak-Chodaczek i Pana Prof. dra hab. Sławomira Śliwy. Znacząco przyczynili się Oni do usunięcia niezauważonych przez nas niedoskonałości książki, za co jesteśmy wdzięczni.

Mamy nadzieję, że nasze opracowanie przyczyni się do zwrócenia uwagi na zagadnienie interakcji zawodowych, które w środowisku nauczycielskim są szczególnie znaczące, warunkują bowiem w każdym aspekcie klimat i życie szkoły.

Autorzy

Książka odwołuje się do ciekawego poznawczo i jakże ważnego społecznie zagadnienia pedagogiki, jakim jest komunikacja interpersonalna. Autorzy podjęli się próby oglądu społecznego o wysokim stopniu doniosłości, kompetencje komunikacyjne bowiem, dając możliwość wyboru spośród dostępnych środków językowych tych odpowiednich do danej sytuacji, umożliwiają człowiekowi porozumiewanie się w różnych okolicznościach.

Monografia dotyczy dwojakiego rodzaju problemów. Pierwszy koncentruje się szeroko na relacjach interpersonalnych w środowisku nauczycielskim, a drugi, węższy, wiąże się z pokoleniowością odnoszącą się do tychże relacji.

Z recenzji prof. dr hab. Mirosławy Wawrzak-Chodaczek

Z publikacji tej czytelnik może się dowiedzieć, jakie są poziomy i kategorie relacji w szkole, co zgodnie z koncepcją kompetencji 4K jest jedną z najważniejszych umiejętności współczesnego człowieka, a w szczególności nauczyciela-pedagoga. Autorzy zwracają uwagę też na bariery komunikacji jako czynnik, który może świadomie bądź mniej świadomie zakłócić relacje interpersonalne pomiędzy wszystkimi członkami społeczności szkolnej. Budowanie tych relacji w środowisku nauczycielskim, w międzypokoleniowym dialogu, staje się kwestią pierwszorzędową.

Z recenzji dra hab. Sławomira Śliwy, prof. WSZiA