Monografia Agnieszki Dłużniewskiej jest dziełem wyjątkowym i nowatorskim oraz stanowi wartościowe i znaczące uzupełnienie ukazujących się na rynku wydawniczym pozycji z obszaru interdyscyplinarnych badań surdopedagogicznych. Jest cenną naukowo i bardzo potrzebną pozycją, opartą na wszechstronnym przeglądzie źródeł i wielopłaszczyznowym ujęciu problemów badawczych zogniskowanych na języku i jego roli w poznaniu.
Monografię charakteryzuje świadoma interdyscyplinarność i polimetodologiczność badań... Rozumienie tekstu literackiego pokazane jest w ujęciu socjokognitywnym jako proces, który z jednej strony wymaga aktywizacji zasobów poznawczych i metapoznawczych ucznia z uszkodzonym słuchem, a z drugiej – ustalania zawartych w tekście znaczeń w wyniku dialogu z innymi, kompetentnymi członkami wspólnoty interpretacyjnej. Uczynienie przedmiotem badań interpretacji tekstu literackiego z perspektywy językowej konceptualizacji rzeczywistości podstawą rozpoznawania i rozwijania potencjału poznawczego uczniów z uszkodzeniami słuchu jest nie tylko atrakcyjne poznawczo, ale także – a może przede wszystkim, jeśli przyjmiemy pogląd, że nauka powinna służyć życiu – ma niezaprzeczalny walor aplikacyjny.
Z recenzji wydawniczej dr hab. Małgorzaty Kupisiewicz, prof. APS
Prezentowane w niniejszej książce badania stanowią próbę rozpoznania, opisania i wyjaśnienia poznawczych oraz metapoznawczych mechanizmów leżących u podstaw budowania przez uczniów z niepełnosprawnością słuchu spójnej reprezentacji tekstu, zarówno w kontekście indywidualnego, jak i wspólnego z nauczycielem językowego konstruowania znaczeń. Całość rozważań wpisuje się zatem w socjokognitywny model czytania, który uwzględnia trzy czynniki tego procesu. Mowa tu o: czytającym, tekście i środowisku, oraz nauczycielu.
Jakkolwiek wieloaspektowość podejmowanej problematyki wymaga przyjęcia rozległej, interdyscyplinarnej perspektywy, to i tak w ostateczności wszystkie podjęte w jej ramach rozważania ogniskują się na języku i jego roli w poznaniu. Zamysłem książki jest zatem ukazanie problematyki związanej z czytaniem osób z uszkodzeniami słuchu w szerokim kontekście zjawisk, których nie można analizować niezależnie od refleksji nad językiem. Niniejsze rozważania z pewnością nie wypełnią istniejącej w literaturze luki, ale też nie to jest ich celem. Mają one bowiem przede wszystkim zwrócić uwagę na fakt, że czytanie jest procesem, który nie zaczyna się w momencie, gdy niesłyszące dziecko zaczyna poznawać litery, ale w momencie, gdy przy udziale tego samego języka, w którym zakodowany jest tekst pisany, zaczyna poznawać i interpretować relacje między zjawiskami rzeczywistości, stając się członkiem wspólnoty interpretacyjnej.
Struktura książki obejmuje – oprócz Wprowadzenia, Zakończenia, Bibliografii i Aneksu – dziewięć rozdziałów.
Rozdział 1 poświęcony jest rozważaniom nad językiem, jego relacji do rzeczywistości i funkcjom, jakie – z perspektywy filozofii, psychologii i lingwistyki – pełni w poznaniu. Przedstawiona analiza obejmuje próbę syntezy refleksji czołowych przedstawicieli wymienionych dyscyplin, dla których język stanowi centrum dociekań naukowych.
W rozdziałach 2 i 3 poruszono zagadnienia dotyczące istoty czytania, począwszy od analizy wybranych definicji, przez omówienie kognitywnych i metakognitywnych mechanizmów czytania, aż po prezentację wybranych modeli, opracowanych zarówno na podstawie danych empirycznych, jak i przesłanek teoretycznych.
Rozdział 4 natomiast koncentruje się na zagadnieniach związanych z tekstem, postrzeganym, z jednej strony, jako element dialogu toczącego się między autorem i czytelnikiem, a z drugiej – dyskursu dotyczącego konceptualizacji rzeczywistości.
W rozdziale 5 dokonano przeglądu badań związanych z kluczowymi kwestiami odnoszącymi się do problematyki czytania osób z uszkodzeniami słuchu w stopniu znacznym i głębokim. Skoncentrowano się zatem na językowych uwarunkowaniach wspomnianej umiejętności, zagadnieniach rozumienia i interpretacji tekstów pisanych, a także na wykorzystywaniu przez niesłyszących czytelników określonych strategii czytania jako wyrazu autorefleksji nad trudnościami doznawanymi w odkrywaniu sensu. Ponadto przybliżono wyniki badań dotyczące mediacyjnej roli nauczyciela w udostępnianiu czytanych treści uczniom z uszkodzeniami słuchu.
Rozdział 6 stanowi omówienie teorii naturalnego metajęzyka semantycznego Anny Wierzbickiej z punktu widzenia możliwości, jakie mogą otwierać elementarne jednostki semantyczne oraz uniwersalna składnia w zindywidualizowanym podejściu do kształtowania i interioryzacji języka przez dzieci i młodzież z niepełnosprawnością słuchu.
W rozdziale 7 przedstawiono założenia, problemy i hipotezy badawcze. Hipotezy zostały opatrzone komentarzami, które uzasadniają ich postawienie. Omówiono ponadto metody i narzędzia wykorzystane w niniejszym projekcie badawczym. Scharakteryzowano także badaną grupę.
Rozdziały 8 i 9 zawierają analizę oraz interpretację wyników badań. Pierwszy z wymienionych rozdziałów dotyczy danych ilościowych i zawiera zarówno analizę porównawczą wyników uzyskanych przez grupę uczniów z uszkodzeniami słuchu oraz słyszących, jak i omówienie modeli statystycznych wyjaśniających mechanizmy odpowiedzialne za rozumienie czytanego tekstu przez uczestników badania z niepełnosprawnością słuchu. Natomiast w rozdziale 9 jako uzupełnienie danych ilościowych podjęto próbę analizy jakościowej procesu konstruowania przez uczniów z uszkodzeniami słuchu znaczenia czytanych tekstów z perspektywy kompetencji i wiedzy, jakimi powinien dysponować nauczyciel, organizując środowisko sprzyjające pracy z tekstem.
Pod każdym rozdziałem zamieszczono podsumowanie i dyskusję wyników.
W Aneksie znalazły się przykładowe próby do oceny rozumienia słów kluczowych oraz rozumienia zdań złożonych, Inwentarz metapoznawczej świadomości strategii czytania (Metacognitive Awareness of Reading Strategies Inventory, MARSI) autorstwa Kouidera Mokhtariego i Carli A. Reichard (2002), wybrane próby z autorskiego Testu do oceny rozumienia i interpretacji tekstów literackich oraz fragmenty tekstów literackich, które wykorzystano do analizy części jakościowej prezentowanych badań.
