Bogusław Śliwerski

prof. dr hab., kierownik Katedry Teorii Wychowania na Wydziale Nauk o Wychowaniu Uniwersytetu Łódzkiego; doktor honoris causa Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie (2014), Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy (2016), Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego w Lublinie (2017), Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie (2020) i Narodowej Akademii Nauk Pedagogicznych Ukrainy (2019); profesor honorowy Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie i Uniwersytetu Śląskiego; członek The International Board of Tomas Bata University in Zlin. W latach 2011–2019 był przewodniczącym Komitetu Nauk Pedagogicznych PAN, a od 2019 roku jest członkiem Rady Doskonalenia Naukowego. Ostatnio wydał m.in.: Czeska edukacja i myśl społeczna. Studia i szkice pedagogiczne (Łódź 2023); Metody aktywizujące w kształceniu i doskonaleniu pedagogów (Kraków 2022); Kultura rywalizacji i współpracy w szkole (Warszawa 2022); Uwolnić szkołę od systemu klasowo-lekcyjnego (współautor M. Paluch, Kraków 2021); (Kontr-)rewolucja oświatowa. Studium z polityki prawicowych reform edukacyjnych (Łódź 2020); Pedagogika holistyczna. Studium z perspektywy metanauk społecznych (Warszawa 2020); Istota, sens i uwarunkowania (wy)kształcenia (współautorzy: K. Maliszewski, D. Stępkowski, Kraków 2019); Edukacja (w) polityce – polityka (w) edukacji. Inspiracje do badań polityki oświatowej (Kraków 2015); Diagnoza uspołecznienia publicznego szkolnictwa III RP w gorsecie centralizmu (2013). Redaktor naczelny kwartalnika „Studia z Teorii Wychowania”. Zainteresowania naukowe: pedagogika ogólna, filozoficzne i teoretyczne podstawy wychowania, pedagogika porównawcza, pedagogika szkoły wyższej i pedagogika (wczesno)szkolna. Autor bloga: www.sliwerski-pedagog.blogspot.com.

Oficyna Wydawnicza "Impuls"

Marek Konopczyński
Opinia o książce Szkolne rewolucje autorstwa prof. dr. hab. Bogusława Śliwerskiego        

Wstęp    

  1. Wypalona przestrzeń szkoły     
  2. Nauczyciele III Rzeczpospolitej w ustawicznym potrzasku politycznych manipulacji       
 3. Penitencjarny charakter architektury szkolnej     
 4. Alternatywna przestrzeń edukacji w szkołach nowego wychowania     
 5. Descholaryzacja szkoły     
 6. Akademia Khana nie zrewolucjonizuje polskiej edukacji       
 7. Edukacja jako dobro wspólne    
 8. Edukacja jako wspieranie rozwoju dziecka     
 9. „Szkoła pod Żaglami”     
10. Metaforyczna analiza ewolucji szkoły jako instytucji  
11. Postmodernistyczna zmiana w architekturze    
12. Idea „miejsca” jako „istoty” relacji międzyludzkich    
13. Architektura szkolna warunkiem zmian kształcenia     
14. Aranżacja przestrzeni wewnątrzszkolnej     
15. Architektura Inkluzyjnej Szkoły Podstawowej Bikurim  w Tel Awiwie    
16. Nowa szkoła średnia, ale nie w Polsce     
17. Jak kształcić pedagogów?     
18. Edukacja XXI wieku    
19. Cybergogika     

Zakończenie    
Bibliografia     
Indeks rzeczowy   
Indeks osób

W naukowej, naukowo-poznawczej i popularnonaukowej przestrzeni wydawniczej, poświęconej pedagogicznym, politologicznym, socjologicznym lub psychologicznym aspektom edukacji, oświaty, szkolnictwa, funkcjonuje wiele książek i artykułów o różnym poziomie edytorskim i merytorycznym.

Na ogół poświęcone są one konkretnym, wybranym elementom systemu edukacji i oświaty i mają albo charakter opisów i analiz wyników autorskich badań empirycznych lub zestawień wyników badawczych innych autorów, albo są krytycznymi studiami krytyczno-teoretycznymi, stanowiącymi próby polemik i dyskusji z koncepcjami i teoriami uznanych autorytetów naukowych.

Możemy też oczywiście spotkać publikacje na cześć wybranych uczonych i ich niekwestionowanego dorobku naukowego, co oczywiście jest cenną wartością samą w sobie, ale nie powinno stanowić reguły w pracach naukowych.

Tak się jakoś przyjęło w polskim pedagogicznym piśmiennictwie naukowym i popularnonaukowym odnoszącym się do szkolnictwa i edukacji, że podejmowane problemy dotyczą na ogół wybranych i konkretnych zagadnień i koncentrują się często na krytyce aktualnych okresów funkcjonowania systemu szkolnego, bez wskazywania historycznych uwarunkowań tego stanu rzeczy.

Liczni autorzy prześcigają się we wskazywaniu aktualnych bolączek i niedomagań polskiej edukacji i polskiej szkoły, obarczając nimi konkretnych decy­dentów edukacyjnych i starając się udowadniać, iż właśnie owi decydenci są przyczyną generalnego regresu oświaty i szkolnictwa w Polsce.

Na tym tle książka Profesora Bogusława Śliwerskiego pt. Szkolne rewolucje stanowi historyczny wyjątek. Jej Autor, który jest niewątpliwie najwybitniejszym Polskim Pedagogiem przełomu wieków, autorem lub współautorem najważniejszych książek pedagogicznych z ostatniego ćwierćwiecza, napisał pracę do tej pory niespotykaną na półkach księgarskich.

I nie tylko dlatego, że książka jest napisana znakomitym, przystępnym dla wszystkich językiem, i też nie tylko dlatego, że zawiera głęboką wiedzę naukową i naukowo-poznawczą, ale przede wszystkim dlatego, że jest wielce udaną próbą ukazania – co do tej pory nikomu się nie udało – historycznego uwikłania polskiej szkoły w okowy tradycji i współczesności, uwikłania widzianego z perspektywy holistycznej – uwikłania wyznaczającego i stanowiącego bariery i ograniczenia jej funkcjonowania i rozwoju – kiedyś, teraz i w przyszłości.

Monografia Bogusława Śliwerskiego, napisana z poznawczej perspektywy humanisty i pedagoga, składa się dziewiętnastu rozdziałów, wstępu i zakończenia. Całość zawiera się na ponad dwustu stronach maszynopisu.
Już pierwsze zdania zaczerpnięte ze wstępu książki: „Edukacja przebiega w częściowo toksycznych dla dzieci, młodzieży i nauczycieli warunkach szkolnych. Rozwój filozofii krytycznej i geografii humanistycznej uwrażliwia nas na zjawiska, które związane są z miejscem i przestrzenią uczenia się młodych pokoleń” – budzą zainteresowanie czytelnika, gdyż mało kto zwraca na ten ważny aspekt uwagę.

Podobnie stwierdzenie w zakończeniu: „Powinniśmy kształcić dzieci i młodzież do życia w społeczeństwie i sytuacjach ryzyka, niepewności, a nie pewności i niezawodności”, wydaje się oczywistą prawdą, lecz praktycznie niedostrzeganą i niestosowaną w przestrzeni oświatowej przez ostatnie dziesięciolecia.

Owe prawie trzysta stron książki czyta się jednym tchem jak najlepszą powieść sensacyjną lub kryminalną, co jest prawdziwą rzadkością w obecnym czytelnictwie naukowym, mimo że książka zmusza uważnego czytelnika do pogłębionych refleksji i odwoływania się nie tylko do posiadanej własnej wiedzy teoretyczno-naukowej, ale i do własnych szkolnych i edukacyjnych doświadczeń biograficznych.

Zmusza więc Bogusław Śliwerski do analiz i porównań własnych doświadczeń edukacyjnych i szkolnych z aktualną sytuacją funkcjonowania szkoły i jej procesu dydaktycznego. Ci wszyscy, którzy mają dzieci lub wnuki aktualnie uczęszczające do szkół, niewątpliwie będą się rozczytywać w publikacji Bogusława Śliwerskiego, starając się odnaleźć w niej własne wspomnienia, własne sukcesy i porażki, a także ich przyczyny i uwarunkowania.

W istocie książka Szkolne rewolucje jest wielowątkową pracą o nauczycielu, o uczniu, o instytucjonalnej i architektonicznej przestrzeni szkoły, o metodach zarządzania szkołą i oświatą – a więc uczniem i nauczycielem – o polityce oświatowej i o szeroko rozumianej edukacji nie tylko młodych pokoleń.

Jest więc autorską próbą zmierzenia się z wymiarami społecznymi, które do tej pory nie były ze sobą łączone, a także nigdy nie zostały scalone w jedną logiczną całość. Dlatego też książka Szkolne rewolucje stanowi wyjątkowo udaną próbę ukazania holistycznych uwarunkowań stanu rzeczy, który często jest określany w literaturze przedmiotu jako wszechobecny kryzys polskiej oświaty i polskiej szkoły.
Jestem głęboko przekonany, że Bogusław Śliwerski napisał kolejną książkę, która stanie się bestselerem na rynku wydawniczym. I to nie tylko rynku pedagogicznym czy edukacyjnym, ale też politologicznym, socjologicznym i psychologicznym.

Myślę również, że zdobędzie uznanie wśród całej rzeszy czytelników spoza świata nauki, a więc licznego grona nauczycieli i rodziców, a być może i uczniów klas licealnych, dlatego moim zdaniem powinna na stałe zagościć w bibliotekach szkolnych i miejskich.

Nie wyobrażam sobie też, że nie przeczytają jej politycy oświatowi z różnych ugrupowań i partii politycznych, które za każdym razem po dojściu do władzy zapowiadają kolejne reformy szkolnictwa.
Niech ta książka będzie dla nich przewodnikiem intelektualnym i zarazem ostrzeżeniem przed popełnianiem kardynalnych błędów, których nie ustrzegli się ich poprzednicy.

Podsumowując, publikacja prof. Bogusława Śliwerskiego pt. Szkolne rewolucje jest wyjątkową pozycją wydawniczą, która wypełnia naszą lukę poznawczą w zakresie zrozumienia niemożności zmian oświatowych – pod postacią niemocy decydentów oświatowych, nauczycielek i nauczycieli, uczennic i uczniów oraz ich rodziców w osiąganiu założonych celów – bez uwzględnienia historycznych, obiektywnych i subiektywnych „kajdanów” systemowo krępujących polską szkołę.

Liczę na to, że być może właśnie ta książka przyczyni się do tego, że obywatele i politycy nareszcie zrozumieją, że nie da się jednowymiarowo i odgórnie naprawić szkoły, a podejmowanie tego rodzaju kolejnych prób skazane jest z góry na porażkę.

Marek Konopczyński
Warszawa, 10 września 2023 roku

Recenzja książki „Szkolne rewolucje” autorstwa Bogusława Śliwerskiego

1 Wszystko co dotyczy reformowania, zmian, innowacji stanowi zainteresowanie współczesnego nauczyciela, który pragnie rozwijać się i być poza granicami translatora wiedzy. Książka „Szkolne rewolucje” jest napisana właśnie z myślą o takim nauczycielu oraz jest adresowana do osób, które tworzą politykę oświatową w Polsce.

Bogusław Śliwerski jest znanym, niezwykle cenionym w Polsce i na świecie Badaczem w dziedzinie pedagogiki, spod pióra którego świat ujrzał wiele wartościowych książek i publikacji, związanych m.in. z edukacją alternatywną i innowacjami w oświacie. Niezwykle ważne i zasługujące na uznanie są publikacje Autora, dotyczące pedagogiki, pedagogiki porównawczej, teorii wychowania. Recenzowana pozycja jest kontynuacją publikacji, które ukazały się wcześniej, a dotyczą polityki oświatowej w Polsce i kwestiom, dotyczącym niskiej pozycji społecznej zawodu nauczyciela oraz tych problemów, z którymi borykają się polscy uczniowie: potrzeba rozwoju krytycznego myślenia, samodzielności, kreatywności, zaangażowania, partycypacji . 

Jako motto książki Autor umieszcza wiersz autorstwa Ireny Conti di Mauro, który zaczyna się takimi oto słowami „Nigdy więcej takich klatek dla miłości...”. To jest bardzo mocne określenie, a w recenzowanej pozycji książkowej opisane są możliwości wyzwolenia polskiego ucznia z klatki, ze szkoły-więzienia i możliwości zbudowania takiej szkoły, która będzie płynąć pod żaglami, stwarzać warunki do rozwoju ucznia, będzie miejscem, gdzie wszystko sprzyja i wspiera realizację zdolności i talentów, gdzie jest szacunek i miłość.

W publikacji Autor opisuje dobre praktyki pedagogiki, skoncentrowanej na Człowieku, ponieważ jak sam podkreśla, nie chodzi mu o dramatyzowanie istniejącej sytuacji, lecz o zastanowienie się nad tym, „czy możliwe jest w trzech najważniejszych obszarach dla edukacji, jakimi są jeden (wspólny) świat, ekologia i pokój, troskliwe określenie warunków prowadzących tak jednostki, jak i grupy społeczne do godnego życia” . 

Dużo uwagi w recenzowanej pracy Bogusław Śliwerski poświęca zmianie przestrzeni edukacyjnej w Polsce. Dotyczy to nie tylko szkolnictwa średniego, ale także edukacji wyższej, ponieważ często budynki szkolne czy uniwersyteckie przypominają mury więzienne. Autor słusznie podkreśla, że wznowienie treści kształcenia współczesnego Człowieka jest możliwe po zmianie architektury budynków, w których ta edukacja odbywa się i gdzie młody Człowiek formuje się mentalnie i kulturowo. Jakże trafnie zaznacza Autor we wstępie książki „Iluzja wolności, twórczości, innowacyjności ma się świetnie dzięki także zamkniętej przestrzeni szkolnej, której zmiany są możliwe bez interwencji centralnych władz oświatowych, ale wymagają rewolucji podmiotów, a więc zmian mentalnych, kulturowych i wolicjonalnych wśród dorosłych odpowiedzialnych za proces kształcenia młodych pokoleń” . 

Wartościowe są treści, odpowiednio zilustrowane zdjęciami, które dotyczą dobrych praktyk edukacji włączającej w innych krajach świata. Przy opisaniu funkcjonowania szkoły inkluzyjnej w Tel-Avivie, Autor zwraca uwagę na szerokie znaczenie inkluzyjności, które polega na inności, a nie tylko na pedagogice specjalnej. Cenne informacje i pomysły do stosowania pedagogiki inkluzyjnej umieszczone są dla dyrektorów i nauczycieli polskich szkół. 

Pożyteczną i na czasie jest analiza e-taksonomii celów kształcenia dla potrzeb edukacji XXI wieku, co przewiduje cybergogika, subdyscyplina pedagogiki, która z jednej strony, coraz częściej jest wykorzystywana w pracy praktycznej współczesnego pedagoga, a z drugiej strony, jest „mocno lekceważona w polskim szkolnictwie” . 

Zasługuje na uwagę analiza Nowej Szkoły Ukraińskiej, która mimo wojny, trwa w III fazie reformy. Autor słusznie zauważa, że „Nowa szkoła zawiera rozwiązania, które są charakterystyczne dla nurtu pedagogiki humanistycznej, pedagogiki serca, a więc pedagogiki personalistycznej” . Mimo rewolucyjności treści Nowej Szkoły Ukraińskiej, jej idea jest oparta na „pedagogice serca” Vasyla Suchomlińskiego.

Autor opowiada się za szerszym wprowadzeniem modelu „szkoły hybrydowej”, w której nie będą odbierane gadżety uczniom, a odwrotnie będą tworzone nowe oprogramowania i materiały dydaktyczne do wykorzystania w systemie szkolnym. Słusznie proponuje zlikwidowanie systemu klasowo-lekcyjnego, który nie sprawdza się w obecnych czasach digitalizacji i edukacji ucznia, poruszającego się w przestrzeni cyfrowej. Konieczna jest, jak słusznie zauważa Autor, „autonomia szkoły, która przenosiłaby kompetencje decyzyjne na najważniejszych aktorów sfery operacyjnej – nauczycieli, rodziców i kierownictwo szkół – radykalnie zmieniając potencjał ich wpływu na nią” . 

Dość ważnym wątkiem publikacji jest potrzeba w zmianie kształcenia przyszłych Pedagogów. Autor sygnalizuje potrzebę formowania Pedagoga, wolnego od stereotypowego myślenia, postępowania według wskazówek metodycznych, lecz gotowego do pracy z młodym pokoleniem, do uwzględnienia indywidualnego podejścia do każdego ucznia, dzięki zastosowaniu m.in. innowacyjnych metod nauczania. Publikacja ma charakter naukowy, w której Autor opiera się na badaniach amerykańskich, niemieckich, francuskich, czeskich, ukraińskich, słowackich naukowców. Powołuje się na źródła z dziedzin pedagogiki, m.in. pedeutologii, pedagogiki porównawczej, pedagogiki wychowania. Praca ma charakter interdyscyplinarny, ponieważ problemy określone w niej są ściśle związane z psychologią, socjologią, filozofią, zarządzaniem w oświacie. Umiejętnie dobrane zdjęcia, zaprezentowane rysunki i obrazy graficzne mają za zadanie nie tylko ilustrować opisane treści naukowe, ale także mają bogaty wpływ estetyczny na Czytelnika, pobudzają do krytycznego myślenia i poszukiwania odpowiedzi na nurtujące pytania.

Jest to niezwykle wartościowa publikacja, w której nie tylko są wskazane problemy polityki edukacyjnej i polskiego szkolnictwa na przestrzeni ostatnich kilkudziesięciu lat, ale – co najważniejsze – ukazuje kroki, jakie powinny być podjęte przez kadrę kierowniczą i nauczycielską w obliczu postępu technologicznego. Autor postuluje uwolnienia uczniów od myślenia liniowego w kierunku myślenia twórczego, które sprzyja kształtowaniu osobowości myślącej, kreatywnej, gotowej do zmian i radzenia sobie ze stresem w sytuacjach kryzysowych. Nauczyciele znajdą w niej także odpowiedzi na pytania jak radzić sobie z wypaleniem zawodowym, ze stresem, jak przeciwstawiać się mobbingowi, a dyrektorzy szkół – jak mu zapobiegać w środowisku pedagogicznym. Trudno nie zgodzić się z Autorem, że jest to możliwe dzięki rewolucji szkolnej, której nie trzeba zaczynać od zera, a nieomylnie doprowadzić do skutku zaczęte wcześniej próby reformowania szkolnictwa polskiego.

W publikacji również zostały opisane współczesne modele kształcenia, programy i projekty, które wzbogacą wiedzę nauczycieli na wszystkich poziomach kształcenia oraz kadry kierowniczej. Pozycja książkowa jest wartościowym wkładem nie tylko w rozwój polskiej pedagogiki, ale posiada wymiar wielokulturowy, zawiera bogate walory społeczno-kulturowe i etyczne, sprzyjające rozwojowi relacji międzyludzkich i międzykulturowych w celu podniesienia jakości kształcenia i prestiżu zawodu nauczyciela.

dr hab. Iryna Androshchuk
prof. Akademii Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej w Warszawie