Opór wobec szkoły. Dorastanie w perspektywie paradygmatu oporu
Autor:
Bilińska-Suchanek Ewa
Cena
36,19 zł
Książka jest odważnym manifestem, napisanym przez humanistę, dla którego wymiar edukacyjny uwspólnionego obszaru naszych doświadczeń zwanych życiem „z wartościami”, ma wprawdzie znaczenie podstawowe, ale dalece niewyczerpujące tego, co Piotr Zańko nazywa formami żywej edukacji, dla których raison d’être jest społeczny aktywizm i krytyczny namysł nad formą życia, w jakiej przyszło nam bytować. [ ...]
Monografie zwane autorskimi nie zawsze posiadają cechy, które pozwalają traktować je jako spełniające kryteria owej „autorskiej sygnatury”, jaka zaznacza się w koncepcji rozważań, założeniach teoretyczno-metodologicznych i prowadzonej narracji. Piszący starają się być przezroczyści, oddając przede wszystkim głos innym przywoływanym autorytetom, rzadko wypowiadają wprost własne sądy i unikają deklaracji aksjologicznych. Książka, którą Czytelnik trzyma w rękach, jest zaprzeczeniem takiej postawy, a Piotr Zańko proponuje zestaw autorskich koncepcji, dla których zwornikiem są tytułowe pedagogie oporu w liczbie mnogiej. Książka jest odważnym manifestem, napisanym przez humanistę, dla którego wymiar edukacyjny uwspólnionego obszaru naszych doświadczeń, zwanych życiem „z wartościami”, ma wprawdzie znaczenie podstawowe, ale dalece niewyczerpujące tego, co Piotr Zańko nazywa formami żywej edukacji, dla których raison d’être jest społeczny aktywizm i krytyczny namysł nad formą życia, w jakiej przyszło nam bytować. Pedagogie oporu są dlań postawą słabych i uciśnionych, choć nie zawsze wchodzi w rachubę przemoc i przymus, bo niekiedy chodzi po prostu o świadomość, że „wypisanie” się z aktywnej postawy wobec świata jedynie wzmacnia obecne w niej, w tym wypadku związane z monokulturą neoliberalizmu, trendy.
Narracja książki została ułożona bardzo umiejętnie i bez zbędnych komplikacji. Całość składa się z trzech rozdziałów, linearnie i konsekwentnie zagęszczających i objaśniających główny cel, jaki autor sobie postawił: dowartościowanie agonizmu (rozumianego w duchu Chantal Mouffe) jako takich strategii i taktyk świadomego współbycia w systemie demokratycznym, bez których pojawia się bierność obywateli i ich „rozczarowania partycypacją w sferze politycznej” (s. 16). Jako – jak sam siebie określa – etnopedagog zaangażowany, Zańko nie kryje swoich aksjologicznych przekonań, niejako majeutycznie namawia czytających, aby podążali śladem jego rozumowań, przyjęli je bądź odrzucili, ale właśnie w duchu tytułowego oporu jako sposobu dawania świadectwa własnej postawie – na tak lub na nie, ale zawsze z uzasadnieniem.
Rozdział pierwszy wprowadza syntetycznie w warsztat naukowy autora, zawiera także, krok po kroku formułowane, deklaracje teoretyczno-metodologiczne i „sprawozdanie” z użytego zestawu metod badawczych. Wyraźnie zaznaczająca się predylekcja do ich łączenia z perspektywą autoetnograficzną jest o tyle uzasadniona i cenna, że sprawdza się przede wszystkim w rozdziale trzecim, o czym za chwilę. Koncepcja zarysowana w „Metodologicznych kontekstach pedagogii oporu” jest spójna, przekonywająca i – co najważniejsze – „pracuje” w dalszych partiach rozważań. Objaśnione zostały podstawowe pojęcie i koncepcje, szczegółowo opisane własne długoletnie (2013–2019) badania etnograficzne, dla których zwornikiem jest postać Dariusza Paczkowskiego i jego kulturowe praktyki.
Rozdział drugi książki, zatytułowany „Teoretyczne konteksty pedagogii oporu”, jest syntetycznym, ale mającym także charakter historyczno-typologiczny szkicem o różnych formach aktywizmu, prowadzących do dzisiejszych postaci pedagogii oporu (w szkole, ale przede wszystkim w przestrzeni publicznej) i artywizmu. Ten ostatni zaś wprowadza na scenę bohatera trzeciego, najważniejszego rozdziału, czyli Dariusza Paczkowskiego. Przegląd historycznie istniejących form buntu jest dobrze zrobiony także w tym sensie, że wskazuje na różnice w postawach, założeniach i sposobach ich realizowania się. Na tym tle łatwiej także usytuować bohatera dalszych rozważań, jako że dopisuje on ważny epizod w tej historii powojennej Europy.
Rozdział trzeci, „Praktyczne konteksty pedagogii oporu”, czyta się z wypiekami na twarzy. Trzy dekady działalności Paczkowskiego zostały rozpisane na kolejne epizody (związane z formami zaangażowania w różne, także instytucjonalne formy działań), a Piotr Zańko dyskretnie, na zasadzie podobieństwa doświadczeń i hermeneutyki rozumiejącej, sytuując się na drugim planie, umiejętnie prowadzi opowieść o tym, co jego zdaniem ilustruje biografię artywistyczną bohatera, ale opisuje także społeczne zjawisko, ważne, bo pokazujące, jak w praktyce realizować to, co Rancière i inni teoretycy postulują w pismach. Dzieje się to nawet wtedy, kiedy artywiści nie mają wiedzy, że takie teorie istnieją i są dyskutowane w murach akademii. To rozdział o indywidualnej i zespołowej praxis permanentnej pedagogii oporu, wcześniej zdefiniowanej w trybie ogólnym. [...]
fragment z Przedmowy
prof. dr hab. Wojciech Józef Burszta
Instytut Nauk Humanistycznych Uniwersytet SWPS
Pedagogie Oporu
Czymże jest opór...? Przeciwstawieniem się czemuś, walką o własne poglądy, wolność, byt, a może pragnieniem zmiany, która musi nadejść...? Na te pytania, ale też i wiele innych, odpowiada w ciekawy sposób monografia Piotra Zańko pt. "Pedagogie oporu", która ukazała się nakładem Oficyna Wydawniczej Impuls. To właśnie jego głos podejmuję próbę analizy, zrozumienia i przedstawienia oporu, jako pedagogicznego aspektu życia współczesnego człowieka.
Sztuka, szeroko rozumiana działalność artystyczna, życie ulicy - to właśnie na tym gruncie oparł swoje rozważania autor tej książki, który posługując się namacalnymi dowodami popiera swoją tezę o tym, że pedagogia oporu, sprzeciwu i chęci zmiany, funkcjonuje dziś w szeroko rozumianym życiu społeczno-kulturowym, nie zaś w szkolnych i domowych ścianach. To główny motyw tej publikacji, który prowadzi nas przez kolejne odniesienia do humanistycznych nauk, ale też i chociażby polityki, czy też zachodzących przemian społecznych. Autor dowodzi bowiem, że wolność i demokracja nie mogą istnieć dziś bez oporu i sprzeciwu.
Pozycja ta została podzielona na trzy główne części. Pierwsza z nich stanowi swoiste wprowadzenie do tematu, przedstawienie metodologii badań pedagogii oporu, czy też wyjaśnienie zamierzeń autora, które przyświecały mu podczas pracy na tą publikacją. Druga część obejmuje sobą teoretyczne ujęcie tytułowego zagadnienia, gdzie to znajdziemy m.in. odniesienia do takich kwestii, jak kontrkultura, kultura alternatywna, opór kulturowy, czy też artywizm. Każdej z nich autor poświęca tu wiele uwagi i każdą omawia w niezwykle szczegółowy sposób. I wreszcie trzecia część ukazuje nam praktyczne przykłady pedagogii oporu, czyli artystyczne działa sztuki, znane organizacje i stowarzyszenia oraz efekty ich działań. To konkrety, nazwy i nazwiska oraz sposoby skutecznego wyrażania sprzeciwu - choćby przez działania Dariusza Paczkowskiego, który przez kilkadziesiąt lat urzeczywistniał pedagogię oporu.
Obok treści znajdziemy tu również wiele zdjęć, które ukazują praktyczny aspekt owej pedagogiki oporu - przede wszystkim na przykładzie sztuki i kultury. To ważne dopełnienie i uzupełnienie relacji autora, które pozwala nam poznać i zarazem zrozumieć to, że owa narracja nie stanowi jedynie akademickiej dyskusji, ale odzwierciedla stan i fakt dokonany. Poza tym nie można nie docenić tej fotograficznej warstwy w kontekście uatrakcyjnienia samej lektury tej książki, co też ma duże znaczenie.
Z pewnością poznawanie tej książki nie jest procesem szybkim i najłatwiejszym, gdyż wymaga ono od nas dużej uwagi, skupienia i zaangażowania w lekturę. Oczywiście mówię o tym z perspektywy osoby, która nie zajmuje się zawodowo socjologią i pedagogiką, gdyż z pewnością dla tych grup odbiorców będzie to łatwiejsze. Niemniej pada tu wiele fachowych pojęć, zwrotów i określeń z tych dziedzin nauk, które nie wszystkie są nam znane, ale to też wydaje się być czymś naturalnym w kontekście naukowej monografii, a takową - mimo wszystko, jest ta pozycja.
Komu poleciłabym sięgnięcie po "Pedagogie oporu" w pierwszej kolejności...? Myślę, że przede wszystkim osobom, które zajmują się zawodowo pedagogiką, socjologią, bądź też studiują owe kierunki. To właśnie ci czytelnicy wyniosą z tego spotkania najwięcej, skonfrontują swoją wiedzę z tezami i badaniami autora, czy też wreszcie poznają interesujące spojrzenie na miejsce i rolę oporu w kształtowaniu się współczesnych, społecznych postaw. Oczywiście po niniejszy tytuł może sięgnąć również także ten czytelnik, którego zainteresował tytułowy temat i pragnie w ten sposób poszerzać swoją wiedzę o otaczającym go świece. Ze swej strony polecam i zachęcam was do sięgnięcia po tę książkę!
źródło: https://sztukater.pl/ksiazki/item/34103
Piotr Zańko
dr nauk humanistycznych, adiunkt w Zakładzie Interdyscyplinarnych Badań nad Kulturą Wydziału Pedagogicznego Uniwersytetu Warszawskiego. Naukowo interesuje się edukacyjnymi kontekstami oporu kulturowego. Autor książek: „Zabijemy was słowami”. Prowokacja kulturowa w przestrzeni miejskiej i w internecie, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2012; Pedagogie oporu, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2020 oraz licznych artykułów dotyczących współczesnych praktyk opozycyjnych.
Oficyna Wydawnicza "Impuls"
Autor | Piotr Zańko |
ISBN druk | 978-83-8095-812-8 |
ISBN e-book |
|
Objętość | 282 strony |
Wydanie | I, 2020 |
Format | 185x235 |
Oprawa | twarda, szyta |
Przedmowa (Wojciech Józef Burszta)
Wprowadzenie
Metodologiczne konteksty pedagogii oporu
Teoretyczne konteksty pedagogii oporu
Kontestacja
Kontrkultura
Kultura alternatywna
Opór kulturowy
Pedagogie oporu
Artywizm
Praktyczne konteksty pedagogii oporu
Moja krew
Wolność i pokój
Szkoła pod nadzorem
Front Wyzwolenia Zwierząt
3Fala i Klamra
Résumé
Spis literatury cytowanej
Indeks nazwisk
Książka jest bardzo zwarta i nie zawiera żadnych zbędnych ozdobników, heurystycznych wycieczek ani erudycyjnych wtrętów. Jest, słowem, tym, co obiecuje – autorską propozycją-manifestem pedagogii oporu, którą można i należy realizować i która jest w istocie realizowana. Rozdział trzeci, „Praktyczne konteksty pedagogii oporu”, czyta się z wypiekami na twarzy. Trzy dekady działalności Dariusza Paczkowskiego zostały rozpisane na kolejne epizody (związane z formami zaangażowania w różne, także instytucjonalne formy działań), a Piotr Zańko dyskretnie, na zasadzie podobieństwa doświadczeń i hermeneutyki rozumiejącej, sytuując się na drugim planie, prowadzi umiejętnie opowieść o tym, co jego zdaniem ilustruje biografię artywistyczną bohatera, ale opisuje także społeczne zjawisko, ważne, bo pokazujące, jak w praktyce realizować to, co Jacques Rancière i inni teoretycy postulują w pismach.
Autorowi udało się spełnić niełatwy postulat Geertzowskiego opisu gęstego poprzez – no właśnie – umiejętne rozpisanie tytułowego zjawiska na epizody, postacie i koncepcje, które wzajemnie się dopełniają i komentują. Empiria służy teorii, a teoria jest rozumiana jako praktykowanie etnopedagogii w terenie.
Z pełną satysfakcją polecam książkę Piotra Zańki Pedagogie oporu jako opracowanie dojrzałe, oryginalne, odważne i bezkompromisowe, ale jednocześnie zdyscyplinowane i „wyrozumowane”. Miło mieć świadomość, że pedagogika może przyjmować także takie intrygujące oblicze.
Z recenzji prof. zw. dr. hab. Wojciecha Józefa Burszty
Publikacja stanowi interesujące studium teoretyczno-empiryczne na temat pedagogii oporu, lecz postawienie tutaj kropki byłoby zbytnim uproszczeniem. Autor stawia sobie za cel zaprezentowanie kulturowo-edukacyjnych praktyk kontrhegemonicznych i usytuowanie ich w narracji pedagogii oporu przez wyeksponowanie ich głównej funkcji, jaką jest generowanie zmiany. Tym samym kategoria zmiany społecznej jest jedną z ważniejszych w prezentowanych rozważaniach, choć nie jedyną. Jest to dzieło naukowe o wyjątkowych, niepowtarzalnych walorach nie tylko ze względu na wątki naukowe, lecz także z uwagi na wartości poznawcze i kwestie społecznie wrażliwe.
Autor ujawnił imponującą znajomość źródeł pozaksiążkowych i wiedzę ulokowaną w materiale źródłowym zawartym w filmach czy albumach muzycznych. To każe sądzić, że jest wybitnym znawcą prezentowanej problematyki, który nie boi się wielowątkowości i wielokontekstowości podjętego zagadnienia.
Polecam książkę Piotra Zańki Pedagogie oporu jako dzieło oryginalne i wnoszące nowe wątki teoretyczno-metodologiczne i prakseologiczne do współczesnej pedagogiki.
Z recenzji dr hab. Małgorzaty Michel, prof. UJ