Dubis Małgorzata

Notka biograficzna w przygotowaniu.

Wstęp

Rozdział 1

Kierunki zmian w systemie edukacji w Polsce

1.1. Uwarunkowania i kierunki zmian edukacyjnych

1.2. Cele, funkcje i zadania systemu edukacji

1.3. Wyzwania edukacyjne współczesności a przygotowanie młodzieży do podejmowania decyzji dotyczących własnej przyszłości

1.4. Szkolnictwo publiczne i niepubliczne jako środowiska edukacyjne

Rozdział 2

Problematyka aspiracji w ujęciu interdyscyplinarnym

2.1. Projektowanie przyszłości w warunkach zmieniającego się społeczeństwa

2.2. Aspiracje – ich rodzaje, struktura i dynamika

2.3. Uwarunkowania aspiracji młodzieży

2.3.1. Uwarunkowania pedagogiczne i szkolne

2.3.2. Determinanty osobowościowe

2.3.3. Czynniki rodzinne i środowiskowe

2.4. Wyniki dotychczasowych badań nad aspiracjami młodzieży

Rozdział 3

Założenia metodologiczne badań i ich realizacja

3.1. Przedmiot i cele pracy

3.2. Problemy i hipotezy badawcze

3.3. Zmienne i ich wskaźniki

3.4. Metody, techniki i narzędzia badawcze

3.5. Charakterystyka terenu badań i badanej próby

3.6. Organizacja i przebieg badań

3.7. Sposób opracowania materiału empirycznego

Rozdział 4

Dążenia edukacyjne i zawodowe badanych uczniów liceów ogólnokształcących

4.1. Treść aspiracji edukacyjnych i zawodowych uczniów szkół publicznych i niepublicznych

4.2. Poziom aspiracji uczniów szkół publicznych i niepublicznych

Rozdział 5

Pedagogiczne uwarunkowania wyborów edukacyjno-zawodowych młodzieży

5.1. Kadra pedagogiczna badanych szkół a aspiracje edukacyjno-zawodowe młodzieży

5.2. Organizacja procesu kształcenia w szkołach publicznych i niepublicznych

5.3. Style i metody pracy wychowawczej nauczycieli szkół publicznych i niepublicznych a aspiracje młodzieży

5.4. Działalność pozalekcyjna szkół a aspiracje uczniów

5.5. Osiągnięcia szkolne uczniów a ich aspiracje

5.6. Rodzaj szkoły a przygotowanie młodzieży do podejmowania decyzji dotyczących własnej przyszłości

Rozdział 6

Rodzinne i środowiskowe uwarunkowania aspiracji edukacyjnych i zawodowych młodzieży

6.1. Wykształcenie rodziców a aspiracje edukacyjno-zawodowe młodzieży

6.2. Sytuacja materialna badanych rodzin

6.3. Związek aspiracji młodzieży z funkcjonowaniem rodziny

6.4. Tradycje rodzinne a aspiracje młodzieży

6.5. Formy współpracy rodziny ze szkołą a aspiracje badanych uczniów

6.6. Środowisko terytorialne a poziom aspiracji uczniów

6.7. Rówieśnicze i społeczne uwarunkowania aspiracji edukacyjno-zawodowych młodzieży

Rozdział 7

Koncepcja pracy z młodzieżą w zakresie ukierunkowywania i rozwijania aspiracji

Zakończenie

Uogólnienie wyników badań

Wnioski oraz postulaty pedagogiczne i społeczne

Bibliografia

Publikacje autorskie i prace zbiorowe

Artykuły w czasopismach

Akty prawne

Spis tabel, schematów i wykresów

Tabele

Schematy

Wykresy

WSTĘP

Rozwój współczesnych społeczeństw cechuje intensywna dynamika przemian. Młodzież staje więc obecnie przed nowymi wyzwaniami szybko zmieniającej się rzeczywistości. Cechą charakterystyczną tych zmian jest ich tempo i zakres geograficzny, określany powszechnie jako globalizacja i rewolucja informatyczna. Hasła globalizacji, społeczeństwa informacyjnego i zrównoważonego rozwoju głoszą konieczność przystosowania się do nowych trendów cywilizacyjnych i do nowej rzeczywistości społecznej.

Globalna integracja oraz zmiany we współczesnym świecie powodują, że ważną inwestycją społeczną, gospodarczą i polityczną jest edukacja. Obecne koncepcje społeczne wyznaczają edukacji kluczową rolę. Osiągnięcie pewnego pułapu formalnego wykształcenia jest warunkiem koniecznym – chociaż niewystarczającym – odniesienia sukcesu życiowego, realizacji zamierzeń, zapewnienia sobie spokojnej egzystencji. Konieczne staje się zatem takie przygotowanie młodzieży, aby wchodząc w świat pracy, miała szansę na sukces, aby aktywnie dokonując wyborów i świadomie planując karierę zawodową, brała odpowiedzialność za swoją przyszłość.

Młody człowiek będzie panem siebie na tyle, na ile edukacja zapewni mu kompetencje, które będzie w stanie sprzedawać na rynku pracy [Delors 1998: 11].

Tak więc wykształcenie oraz kompetencje człowieka zaczynają odgrywać coraz większą rolę w społeczeństwie opartym na wiedzy. Inwestycje w kwalifikacje są współcześnie uznawane za najtańszy sposób podnoszenia konkurencyjności gospodarki, a zatem tempa przyspieszonego rozwoju społecznego.

W ciągu ostatnich kilkunastu lat edukacja podlegała intensywnym przemianom. Ich istotą było otwarcie systemu nauczania na potrzeby uczniów, inicjatywę nauczycieli oraz zapotrzebowanie społeczności lokalnych. Reforma oświaty zmieniła również podstawy prawne funkcjonowania szkół i innych instytucji oświatowych. Umożliwiło to decentralizację systemu zarządzania oraz zwiększenie autonomii szkół i nauczycieli. Odzwierciedleniem zmian w oświacie stał się także rozwój szkolnictwa niepublicznego, czyli społecznego i prywatnego. Ma ono stanowić alternatywne środowisko edukacyjne, które zapewni dzieciom i młodzieży właściwe warunki oraz odpowiedni poziom kształcenia w środowisku promującym wartości akceptowane przez rodziców.

Do najważniejszych decyzji, które człowiek podejmuje w ciągu życia, należą te związane z wyborem zawodu i podjęciem pracy. Wykształcenie stanowi punkt wyjścia do życiowej kariery. Zdobyte wykształcenie wyznacza możliwości podjęcia pracy zawodowej i decyduje o prestiżu społecznym. Zmieniają się warunki społeczno-kulturowe, a wraz z nimi aspiracje. Zmiany wynikające z wprowadzenia reformy oświaty – zarówno struktury, jak i funkcji całego systemu – są odbiciem strukturalnych przemian współczesnej cywilizacji. Reforma edukacji zobowiązała współczesną szkołę do świadczenia pomocy psychologiczno-pedagogicznej polegającej na wspieraniu uczniów w wyborze kierunku dalszego kształcenia i planowaniu drogi życiowej. Jednym z priorytetów w dziedzinie edukacji w zmieniającej się rzeczywistości jest konieczność poznania teraźniejszości i umiejętność patrzenia w przyszłość. Wskazują na to również współczesne raporty edukacyjne i programy reformowania systemu nauczania.

Problematyce aspiracji i planów życiowych poświęcono w naukach społecznych wiele miejsca. Zagadnienie to stanowi przedmiot dociekań psychologiczno-pedagogiczno-socjologicznych. Wieloaspektowość i złożoność tego problemu powoduje, że każda z tych nauk w odmiennym aspekcie ujmuje zagadnienie wyboru przez młodzież szkoły i zawodu. Konieczne staje się takie przygotowanie młodych ludzi, by wchodząc w świat pracy, mieli szansę na sukces, by aktywnie dokonując wyborów i świadomie planując karierę zawodową, brali odpowiedzialność za swoją przyszłość.

Należy się zatem zastanowić, czym powinna się kierować młodzież w swoich wyborach, aby odnaleźć się we współczesnym świecie i jednocześnie mieć poczucie satysfakcji i spełnienia. Czy młodzi są przygotowani do rozwijania własnych aspiracji i wyboru drogi zawodowej? Jak postrzegają realizację własnych ambicji i w jakich warunkach jest ona możliwa? W jakim stopniu w polskich szkołach wykorzystuje się potencjał rozwojowy każdego ucznia? Jakie determinanty i w jakim stopniu wpływają na plany edukacyjne i zawodowe? Czy współcześni nauczyciele i rodzice będą w stanie pomóc młodzieży w dokonywaniu właściwych wyborów? To tylko niektóre z wielu pytań, które wymagają rozstrzygnięcia. Warto je stawiać i ponawiać.

Poszukiwanie odpowiedzi na te i wiele innych pytań stało się inspiracją do rozpoczęcia badań i opracowania ilościowego oraz jakościowego materiału empirycznego. Jednak głównym bodźcem były względy praktyczne, u podłoża których leżała wiara, że zamierzona praca może się okazać pomocna w działaniach wychowawczych wspierających kształtowanie się aspiracji oraz preorientacji zawodowej zgodnie z potrzebami społeczeństwa. Mając świadomość ważności i aktualności tych zagadnień, w badaniach empirycznych podjęto próbę określenia aspiracji i planów życiowych młodych ludzi uczęszczających do liceów ogólnokształcących oraz zidentyfikowania zewnętrznych czynników warunkujących te ambicje i zamierzenia. W obliczu zmienności świata diagnoza aspiracji oraz ich uwarunkowań jest szczególnie ważna w odniesieniu do młodzieży kończącej licea, która staje przed wyborem dalszej drogi życiowej. 

Pomimo że w ostatnich latach obserwuje się rosnące zainteresowanie tą problematyką, brakuje dostatecznej liczby empirycznych opracowań poświęconych aspiracjom edukacyjnym i zawodowym oraz planom życiowym w kontekście transformacji życia społecznego i zmieniających się zadań szkoły. Opracowań na temat dążeń i planów życiowych młodzieży jest stosunkowo dużo, wiele z nich straciło już jednak aktualność, a w tego typu badaniach czynnikami najważniejszymi wydają się czas, miejsce oraz dokonujące się przemiany. 

Interesujące poznawczo są badania aspiracji młodzieży w środowisku szkoły publicznej i niepublicznej, służące poznaniu specyfiki kształcenia w obu rodzajach placówek, sposobów rozwijania ambicji osób uczących się, a także poznaniu ich uwarunkowań pozaszkolnych. Z uwagi na to wzrasta potrzeba przeprowadzenia badań, które przyczynią się do nakreślenia portretu młodego pokolenia w kontekście jego aspiracji i planów życiowych. Istotne jest także wnikliwe badanie tych środowisk, które warunkują rozwój potencjału młodych ludzi. 

Oprócz walorów poznawczych badania takie mają również wymiar praktyczny –wynikającą z nich wiedzę można wykorzystać do rozbudzenia i ukierunkowania dążeń młodzieży zgodnie z potrzebami społecznymi oraz indywidualnymi możliwościami jednostki. Ponadto pozwalają na programowanie przyszłego miejsca młodych ludzi w kulturze oraz strukturze zawodowej ludności. Młodzież rozpoczynająca planowanie swojego życia nie powinna pozostawać sama, gdyż szczególnie potrzebuje wsparcia ze strony osób najbliższych – rodziny, nauczycieli, wychowawców. Aby jednak można było tego wsparcia udzielić, należy wcześniej poznać rysujące się w świadomości młodych i układające się w coraz bardziej spójną całość plany życiowe. 

Książka jest próbą diagnozy aspiracji i planów życiowych młodzieży liceów publicznych i niepublicznych oraz czynników je warunkujących. Wpisuje się więc w nurt badań, który pozwoli prognozować kierunek zmian aspiracji młodzieży w następnych latach oraz wyznaczać obszar działań w zakresie preorientacji zawodowej. Być może także przyczyni się w jakimś stopniu do podniesienia poziomu poradnictwa zawodowego w szkołach. Wykorzystanie wiedzy z tego zakresu powinno pozwolić na racjonalne zagospodarowanie czasu pobytu młodych ludzi w liceum w celu wszechstronnego ich rozwoju. Jeśli szkoła ma wywiązać się z tych zadań, to jej najmocniejszą stroną powinny być odpowiednie kompetencje nauczyciela gotowego podjąć wysiłek związany z przygotowaniem młodego pokolenia do sprostania wyzwaniom bliskiej i odległej przyszłości, do aktywnego uczestnictwa w życiu społecznym, samodzielnego i odpowiedzialnego poszukiwania własnego miejsca w świecie [Banach 2001; Szempruch 2001]. 

Odnalezienie się we współczesnej rzeczywistości wiąże się z potrzebą kształcenia takich umiejętności, które będą niezbędne do sprawnego i odpowiedzialnego funkcjonowania człowieka w realiach XXI wieku. Wyniki badań aspiracji edukacyjnych i zawodowych młodzieży mogą się przyczynić do wskazania obszarów pracy dla rodziców, pedagogów i wychowawców wspomagających młodych w podejmowaniu dalszego kształcenia i w wyborze zawodu. Szkoła i rodzina jako środowiska, w których młodzież nabywa podstawowych umiejętności, mają największe możliwości oddziaływań w tym zakresie.

Praca dr Małgorzaty Dubis wychodzi naprzeciw wyzwaniom nowej rzeczywistości społecznej ukształtowanej w Polsce po 1989 roku, kiedy zaczęto zwracać uwagę na tworzenie oferty edukacyjnej i dostosowanie jej do potrzeb i dążeń uczących się.

Wieloaspektowość i złożoność tego problemu powodują konieczność takiego przygotowania młodzieży, aby wchodząc w świat pracy, miała szansę na sukces, aby aktywnie dokonując wyborów i świadomie planując karierę zawodową, brała odpowiedzialność za swoją przyszłość.

Prezentowane opracowanie mieści się w nurcie głębokiej refleksji teoretycznej i empirycznej, zmierzającej do wielostronnego ukazania roli i zadań stojących przed współczesną szkołą w zakresie przygotowania uczniów do wyboru kierunku kształcenia i zawodu. Książka jest próbą diagnozy wyborów edukacyjnych i zawodowych młodzieży liceów publicznych i niepublicznych oraz czynników je warunkujących. Wpisuje się więc w nurt badań, które pozwolą prognozować kierunek aspiracji młodzieży na następne lata oraz wyznaczać obszar działań w zakresie preorientacji zawodowej.

Z recenzji dr hab. Jolanty Sempruch, prof. UJK w Kielcach