ks. dr. Kazimierz Lutosławski

pseud. Jan Zawada, Szary – urodzony 4 marca 1880 roku w Drozdowie pod Łomżą, zmarł 5 stycznia 1924 roku w Drozdowie. Ksiądz katolicki, doktor medycyny, współtwórca harcerstwa, autor projektu krzyża harcerskiego.

1911 – w wakacje zorganizował zastępy „Kruków” i „Czajek” w Drozdowie

1912–1915 – członek tajnej Naczelnej Komendy Skautowej w Warszawie

1913 – członek kierownictwa kursu instruktorskiego w Skolem, jesienią tegoż roku kierował instruktorskim kursem skautowym w Warszawie na Dynasach

1915 – od wiosny organizował skautowe kolonie letnie, w sierpniu ewakuował się do Moskwy, gdzie był drużynowym 3 Drużyny im. Henryka Dąbrowskiego, komendantem dwóch kursów skautowych zorganizowanych pod Kijowem

1916–1918 – komendant Chorągwi Moskiewskiej wrzesień

1918 – założył 20 Drużynę Harcerzy im. Franciszka Pększyca-Grudzińskiego w Warszawie

po 1920 – nie uczestniczył czynnie w działalności harcerskiej

1924 – otrzymał pośmiertnie tytuł Honorowego Harcerza Rzeczypospolitej Lutoslawski_Skauting.

Autor i wydawca, publikował na łamach „Skauta” lwowskiego i „Skauta” warszawskiego, wydał: Program roczny pracy skautowej dla pierwszorocznych (zastosowany do życia młodzieży szkolnej) (1912), Czem jest skauting polski? Gawęda obozowa (1913), Skauting jako system wychowania moralnego (1913), Czuj Duch! Szesnaście gawęd obozowych o idei skautingu (1913), Jak prowadzić pracę skautową. Wskazówki dla instruktorów skautowych oraz program pracy skautowej (zastosowane do potrzeb młodzieży szkolnej) (1913), Śpiewnik polskiego skauta (1914), Letniska młodzieży szkolnej. Podręcznik dla kierowników, z. 1–3 (1915), Czuwaj! Sześć gawęd obozowych o typie skautowym (1917). Harcerski słownik biograficzny, t. 1, red. J. Wojtycza, Warszawa 2006, s. 115–117. Karwowski H.F., Ks. Prałat dr Kazimierz Lutosławski twórca krzyża harcerskiego, wyd. 2, Łomża 1997.

Oficyna Wydawnicza "Impuls"

Zasady regulaminu skautowego w życiu domowem

Typ skautowy

I. Szlachetność

II. Jasność

III. Dzielność

IV. Miłość ludzi

V. Bojaźń Boża

VI. Czuwaj!

Czuwaj!

Niepełny byłby obraz naszego typu skautowego, gdybyśmy nie poświęcili osobnej gawędy jeszcze jednej jego charakterystycznej cesze — nieustannej gotowości; nie przypadkiem Baden-Powell dał skautom jako hasło, zawołanie: be prepared — czuwaj! bądź gotów!

Bardzo jednostronnie pojmują to hasło ci co tylko o gotowości wojennej myślą. I ta jest ważna; niema kraju, niema narodu na świecie, któryby nie miał obowiązku „być gotowym“ do obrony. Baden-Powell kładzie duży nacisk na tę dziwną beztroskę, w której mieszkańcy Mafekingu pędzili nawet ostatnie dni przed wybuchem wojny, i przeciwstawia ich pewności, że napad na spokojną wiosczyznę jest niemożliwy — objektywną rzeczywistość, że jednego z tych najspokojniejszych dni rzecz „niemożliwa“ stała się faktem, i rozpoczęło się wiele miesięcy trwające oblężenie. Ważność tej gotowości na wypadek wojny jest różna w rozmaitych krajach; dla Anglji stanowi ona kwestyę najżywotniejszą, w innych krajach może nieco mniejsze będzie miała znaczenie; ale — mieszkańcy Mafekingu słusznie uważali swój kąt ziemi za najspokojniejszy na świecie, a swój udział w wojnie za wykluczony — a jednak...

Obowiązek gotowości wciąga do ćwiczeń skautowych olbrzymi zakres ratownictwa. Nietylko siły fizyczne i szybka oryentacya są potrzebne w razie nieszczęśliwego wypadku — trzeba jeszcze wiedzieć, jak ratować; dlatego skauci pilnie się tego uczą, egzaminy skautowe stawiają w tym kierunku duże wymagania. Ale i to jeszcze nie stanowi o gotowości do obrony i ratunku, może ktoś szybko zoryentować się o sytuacyi, doskonale pamiętać, jakie są środki obronne zalecane, mieć i siły i zręczność do ich zastosowania — a jednak skorzystać z tych wszystkich danych nie potrafi, jeśli niema męstwa, albo też może skorzystać z nich tylko na to, by siebie jaknajprędzej i jaknajzręczniej wycofać z niebezpieczeństwa. Taki człowiek — pomimo wszystko — nie był gotów do walki. Bo najważniejszą przeszkodą do skutecznego niesienia pomocy w nieszczęśliwym wypadku — jest ślepy instynkt samozachowawczy zwierzęcy egoizm. I dlatego bardzo liczne ćwiczenia skautowe zmierzają do opanowania tego instynktu, przeciwstawiają mu rozwój instynktu społecznego, opanowanie woli przez karność — i miłość bliźniego, którą kształcą pośrednio lub bezpośrednio prawie wszystkie ćwiczenia skautowe. Do typu skautowego też nieodzownie wchodzi cecha tej gotowości, która polega na opanowaniu instynktu samozachowawczego, a skierowania uwagi i wysiłku na potrzeby i ratunek bliźniego. Chłopiec, skautowo wyrobiony, tem się różni od niewyćwiczonego w tym kierunku, że temu ostatniemu w nieszczęśliwym wypadku zawsze naprzód stanie przed oczami groza niebezpieczeństwa, często paraliżująca wszelką możliwość obrony, a skautowi przedewszystkiem przyjdzie na myśl obowiązek ratunku. Możnaby w tym względzie bardzo ciekawe przeprowadzić ćwiczenia psychologiczne; każmy sobie podać pojęcie, które najprzód stanie w świadomości badanego osobnika, gdy mu powiemy takie wyrazy: jak pożar, wybuch, napad; nieskautom zapewne najprzód przyjdzie na myśl: ucieczka, śmierć, ból, rabunek, przestrach — a skautom powinny się przedtem odruchowo nasunąć pojęcia: lina, drabinka, woda, ratunek, rewolwer, policya i t. p.

Istotnie życie w atmosferze skautowej, ćwiczenie się w działalności i karności — musi tak wpłynąć na całą treść psychiczną chłopca — że wyruguje z niej powoli panowanie ślepych instynktów egoizmu i strachu, a na ich miejsce postawi odruchowe zupełne szukanie obrony, ratunku, czynu użytecznego i do okoliczności dostosowanego.

Ale i to jeszcze nie wyczerpuje gotowości skautowej. Jest jeszcze jedna jej dziedzina, ważniejsza, choć mniej znaczna, t. j. gotowość moralna do walki ze złem w sobie i w społeczeństwie. Mówiliśmy o niej już gdyśmy poruszyli sprawę czystości i dzielności. Typ skautowy pod tym względem jest zupełnie zdecydowany; skaut nie paktuje z żadną pokusą, ani z żadną słabością swoją, dla każdego szatana ma jedną odpowiedź natychmiast: „pal go w łeb“. I to nadaje jego szlachetności, jego jasności i dzielności, jego miłości bliźniego i jego służbie w bojaźni Bożej zupełnie swoistą cechę; ma jakiś rozpęd do rozprawy ze złem, jakąś surowość względem siebie, która go stawia ponad możnością kuszenia go czy to pochlebstwem, czy zwodniczym powabem złego.

Jeśli ta cecha ma taką ogromną doniosłość w życiu osobistem jednostki, to bez porównania jeszcze ważniejszą jest w życiu zbiorowem. Czyście się zastanawiali kiedy, dlaczego to naogół u nas źli ludzie mają więcej tupetu od dobrych? Jak często się zdarza, że zgromadzenie poczciwych niedołęgów uchwala rzeczy niemoralne pod wpływem jednego lub dwuch zuchwałych menerów? Szczepanowski taki zarzut robił sejmowi galicyjskiemu — i istotnie w naszem życiu zbiorowem, narodowem, bardzo powszechnie to straszne zjawisko możemy obserwować, że zło jest śmiałe, pod okiem zacnych obywateli rozpościera swe sieci, przygotowuje krok po kroku swoje zwycięstwo — gdy wreszcie rzecz jest przesądzona — dopiero wtedy zacni, ale niedołężni ludzie podnoszą krzyk — już spóźniony. Tak było ze sprawą panowania żydów, tak jest z panowaniem alkoholu, tak również jest z panowaniem niesumienności w obyczaju publicznym. Dlaczego tak jest? Oto ludzie dobrzy — nie czuwają, zadawalają się tem, że sami nie broją, ale nie mają tej wewnętrznej prężności, tej gotowości do walki ze złem, jak tylko je spostrzegą. Trzeba dopiero wielkiego nieszczęścia i wielkiego zgorszenia, żeby ich z gnuśnej doskonałości dźwignąć i do walki o umiłowany podobno ideał zmusić. Gotowość skautowa ma to w nas wyrobić, żebyśmy się nauczyli każdą sekundę w życiu uważać za decydującą, jak każdy punkt koła stanowi o zamknięciu jego linji i żebyśmy najmniejszy początek zła nietylko zaraz widzieli, ale ścigali i plenili, jakby właśnie od tego jednego szczegółu niewruszalność, wartość społeczna zbiorowości zależała. Jedna plamka na oku już stanowi o tem, że nie jest czyste — tak najmniejsze zło drażnić powinno nasze pragnienie, by nasze życie społeczne było czyste.

I tu się rodzi z tej gotowości skautowej — zdrowa opinia publiczna, bo znajduje oparcie w zdecydowaniu młodych dusz i młodych ramion — walczenia o nią bez wahania i bez pardonu. Niech no się rozpowszechni typ skautowy, a rychło z szybkością geometrycznej progresyi czystość i rzetelność moralna społeczeństwa będzie rosła w opinii publicznej. Bo obecność jednego skauta wystarczy by dziesięciu słabym dodać bodźca, aby nieustępowali namowom nicponia — ale mocno stanęli w obronie tego, co pomimo swej słabości w głębi duszy uważają za dobre i święte. Tylko brak tej gotowości do walki, brak tej bojowości typu moralnego tłomaczy ten zdumiewający fakt, że bezkarnie się u nas szerzył wpływ żydowski, obalający tradycyjną wiarę przodków, niszczący szacunek dla własnych przedstawicieli władz i godności, szerzący demoralizacyę i rozpustę we wszystkich warstwach. Ale rozwój typu skautowego ten proces powstrzyma. Choć mali chłopcy — już dziś potrafią oni wiele starszym towarzyszom onieśmieleniem zatknąć usta — a pędząc długie tygodnie pośród skautów — z dumą mogę stwierdzić, że żart albo dowcip tłusty wśród młodzieży skautowej należy do niepowrotnej przeszłości. I jestem równie pewny, że cechująca skautów szlachetność — przy ich gotowości do walki i obrony — uniemożliwi w ich obecności wszelką krzywdę czy niesprawiedliwość i wszelką pogardę brudu czy buntu moralnego.

W tym typie rośnie siła. Bo jest to typ nie bierny, ale czynny, nie zadawala się własną doskonałością, ale ma pęd do szerzenia swych zasad, niewoli otoczenie do poszanowania prawdy, dobra i piękna — i zaciąga na tę służbę coraz to liczniejsze szeregi, które z gnuśnych świadków rozstroju i upadku przekształcają się w naszych oczach na rycerskich szermierzy odrodzenia; odtrącają z pogardą pokusę łatwego życia i dogodzenia sobie; wyrzeczenie się najbardziej rozpowszechnionych nałogów obrawszy sobie za znak braterstwa, w ciężkim trudzie żołnierskiej prostoty życia idą — i wzywają braci do walki z własną słabością i z zalewem pogańskim — o świetlane jutro. Wszyscy nieustannie czują się na placówce — są ciągle w wirze bitwy — stąd ich hasło: czuwaj!

Przywracanie pamięci o przedwojennym harcerstwie, to zadanie, którego podjęła się Oficyna Wydawnicza „Impuls”. Dawno skończyły się czasy, gdy do Związku Harcerstwa Polskiego należały 3 miliony osób, a tradycje, jedynie słuszne, liczono od 1956 roku, uznając, że przedwojenne harcerstwo było, jeśli nie faszystowskie, to co najmniej burżuazyjne. Zapoznając się z licznymi pozycjami książkowymi oferowanymi przez wydawcę serii „Przywrócić Pamięć” można sobie wyrobić opinię, o tym jakie było międzywojenne harcerstwo, we własnym zakresie.

Jednym z reprintów jest „Harcerstwo Polskie” wydane w 1925 r. przez Naczelnictwo ZHP. Stanowi ono zbiór tekstów, które przekrojowo przedstawiają dzieje harcerstwa od jego początków na ziemiach polskich, a kończąc na Narodowym Zlocie Harcerzy Warszawie w 1924 r. oraz Jamboree w tym samym roku, które odbyło się w Kopenhadze.

Wypada zwrócić uwagę, że okres powojenny stanowił jeden z trudniejszych chwil dla polskiego harcerstwa. Urzeczywistnienie jednego z celów, którym było odzyskanie Niepodległości stanowiło zarazem wyzwanie dla kolejnego pokolenia instruktorów, którzy musieli wskazać nowe cele i metody działania. Moment o tyle istotny, że część z tych, którzy kierowali ruchem harcerskim uznało, że wobec wywalczenia wolnego państwa formuła harcerska się wyczerpała. Dla tych, którzy pozostali w szeregach ZHP nadszedł czas wysiłku, intelektualnego i organizacyjnego, dzięki któremu harcerstwo odnalazło swą nową drogę, której efekty obserwować można było w okresie II wojny światowej.

Niezbyt długie teksty dotyczą kluczowych wydarzeń takich jak: początki harcerstwa, udział harcerzy w walkach o Niepodległość, rola harcerstwa wśród innych organizacji młodzieży, stan harcerstwa polskiego poza granicami kraju czy udział harcerek i harcerzy w I Zlocie Narodowym. Pisane przystępnym językiem pozwalają zapoznać się wydarzeniami czternastu lat obecności harcerstwa na ziemiach polskich, ale także zobaczyć w jaki sposób pracowały zastępy i drużyny w połowie lat dwudziestych.

Szczególnie wartościowe są teksty dotyczące Narodowego Zlotu Harcerzy. Była to pierwsza próba zgromadzenia kilkutysięcznej rzeszy harcerek i harcerzy, którzy w ramach przygotowań do Zlotu jak i w takcie niego wypełniali postawione zadania. Ponadto była to okazja do spotkania środowisk z różnych części kraju, a więc także wymiany doświadczeń, pomysłów i metod działania, które ze względu na zróżnicowanie pochodzenia niewątpliwie musiało występować. Dodatkową atrakcją Zlotu była obecność skautek i skautów z innych krajów, co jeszcze mocniej integrowało międzynarodowy ruch.

Nieocenionym materiałem jest tekst poświęcony polskiemu harcerstwu poza granicami kraju. Biorąc pod uwagę, że obecnie rośnie ilość naszych rodaków na emigracji zasadnym jest pytanie czy także teraz, wzorem okresu międzywojennego, znajdują się instruktorzy chętni do tworzenia drużyn polskich na obczyźnie i czy władze organizacji harcerskich posiadają wiedzę na temat ich funkcjonowania. Działalność ZHP poza Granicami Kraju nie powinna zwalniać nikogo z obowiązku monitorowania i wspierania naszych rodaków noszących harcerskie mundury.

Przez karty książki przewijają się także myśli o harcerstwie osób mających, jak wynika to z przeglądu nazwisk, wpływ na jego kształt, wśród których wymienić należy Andrzeja Małkowskiego, Tadeusza Strumilłę, ks. Jana Mauersbergera, czy Eugeniusza Piaseckiego. Wartością samą w sobie jest 130 zdjęć obrazujących życie harcerskie w pierwszej połowie trzeciej dekady XX wieku.

Warto, aby czytelnicy poświęcili także kilka chwil na przejrzenie ponad dwudziestu stron zawierających reklamy, z których zapewne w części sfinansowano wydawnictwo przedwojenne. Taki sposób postępowania był charakterystyczny dla wielu wydawnictw organizacji młodzieżowych, a także np. wojskowych. Może warto próbować go powielić w czasach, gdy budżety organizacji nie są zbyt bogate, a recenzowana książka może stanowić przykład dla potencjalnych reklamodawców, że w ten sposób pamięć o ich firmach może przetrwać dziesiątki lat. Poręczny format i twarda oprawa to dodatkowy atut tego wydawnictwa.

Recenzowana książka powinna być obowiązkową lekturą dla wszystkich, którym bliska jest historia harcerstwa, a także tych, którzy badają życie w Polsce w okresie międzywojennym. Zapoznawanie się z serią „Przywrócić Pamięć”, ze względu na ich wartość, może być wykorzystywane w ramach prób na wyższe stopnie harcerskie i instruktorskie. Książki te należą bowiem do kanonu lektur, z którymi powinien się zapoznać każdy kto myśli o swoim rozwoju.

źródło recenzji: http://jpilsudski.org/recenzje-ksiazek-historycznych/item/2290-harcerstwo-polskie

Harcerskie wychowanie i diagnozy polskiej rzeczywistości aktualne od przeszło stu lat

Coraz rzadziej spotykam na drogach, w górach, nad morzem czy ulicach polskich miast umundurowanych harcerzy. Jeszcze są na Facebooku, a czasami tweetują, ale nie są już tak widoczni, jak przed 25 laty. Wydana przez "Impuls" niezwykle pięknie nowa seria wydawnicza "Przywrócić Pamięć" pozwala sięgnąć do publikacji założycieli ruchu skautowego, twórców rozwoju idei i metodyki harcerskiej z lat 1911-1939. Po 1947 r. były to książki zakazane, objęte pełną cenzurą także na cytowanie z nich fragmentów. Także nazwiska ich autorów były wymazywane przez cenzurę, gdyż zamiarem władz PRL było odcięcie Polaków od ich historii, korzeni, tradycji, od prawdy o wartości także polskiego skautingu-harcerstwa.

To przywołajmy ciekawą diagnozę sprzed... 92 lat Alojzego Pawełka, który tak pisał o ówczesnej sytuacji topniejących szeregów tego ruchu.

Gdy harcerstwo przestawało być grą wojskową i polityczną, a zostało tylko skromnym ruchem młodzieży, samemu sobie pozostawionym, odbiegły od niego całe masy tych, którzy w nim dla postronnych celów, względów, czy zamiłowań brali udział. Możemy tu ich nazwać półharcerzami. Częściowo odpadł też materiał doborowy, zrażony obniżeniem ideałów i zanikiem pierwotnej tężyzny harcerstwa. Tych należałoby ściągnąć z powrotem i to jest zadaniem poważnym chwili. (A. Pawełek, Hasła współczesnej pracy harcerskiej. Gawędy obozowe, "STER" WHW 1922, s. 11)

A tak pisał w swoich listach do starszych harcerzy o ich ruchu polski legionista- A. Pawełek, który trafił do niewoli rosyjskiej i został zesłany do Charkowa, a po ucieczce zorganizował drużynę skautową w Riazaniu, a później dwie drużyny w Bobrujsku:

"Drużyny harcerskie 1914 roku stopniały, zmalały do poziomu chłopców czternastoletnich; - co starsze szło pod broń z musu lub z ochoty. Rzuceni w wiry wojenne, utraciliśmy je z oczu, a wiadomości, które do nas dochodziły, nie były pomyślne. Straszne rozdarcie serc i sumień w początkach wojny odbiło się na harcerstwie szeregiem rozłamów, które zamąciły jego ideały i obniżyły loty. Ale duch harcerski żył i domagał się dla siebie czynu". (A. Pawełek, Harcerstwo na martwym tropie. Harcerstwo oniemiałe, Kraków: Sp.Wyd. "Płomienie" 1922, s.3)

Kiedy dzisiaj zafascynowani angloamerykańskim modelem kreowania przywództwa, wyłaniania liderów tłumaczą obcą literaturę na język polski, adaptują jej treści także do rodzimego systemu szkolnego, warto przypomnieć, że środowiskiem przywództwa było m.in. harcerstwo. Oto w 1936 r. harcmistrz Adam Czyżewski tak pisał w swojej książeczce: "Na tropie wodza harcerskiego" (Warszawa: Wyd. "Godziemba" 1936, s. 7-8):

Czy wiesz kogo szukasz? - Wodza! Zdradzi go niezawodnie instynkt przewodzenia, wybicia się na czoło gromady. Przekonasz się o tym w harcach zastępu w ciągu próby, jakiej poddasz chłopca pragnącego wstąpić do zastępu. Postawisz mu jako cel: wkupić się "czymś" do zastępu. Dzielność jego ogólną sprawdzi: pierwsza próba dzielności; uznaniem jest wtajemniczenie do kręgu zastępu. (...) Instynkt przewodzenia - to doskonały stop szeregu wartości wrodzonych i nabytych. Trzeba popracować nad harmonijnym ich rozwinięciem i wydobyciem najcenniejszych: dzielności, inicjatywy, poczucia odpowiedzialności, nastawienia do walki, oraz przedsiębiorczości - początek tu zrobiła już sama natura. Inne wartości jak: wrośnięcie w ideę i w ruch, wyrobienie życiowe, wiedzę i wyrobienie techniczne harcerskie trzeba stworzyć".

Prof. dr hab. Piotr Jaroszyński przypominając ostatnio myśl Ks. kard. Augusta Hlonda na temat trudnej sytuacji harcerstwa katolickiego w kraju poddawanym laickiej ideologii, skonstatował:

Harcerstwo polskie posiada wspaniałe tradycje, ale pamiętajmy, że nie tylko w PRL próbowano je przechwycić na rzecz groźnej ideologii, bo i w okresie międzywojennym krążyła nad nim anglosaska masoneria (skauting). Jedno i drugie łączył ateizm, więc uważajmy. Harcerstwo tak, ale nie za cenę utraty wiary. Zastanowiłem się nad tym, jaka jest dzisiaj kondycja polskiego harcerstwa. do jakich sięga się źródeł? Czy obecni instruktorzy-wychowawcy bardziej orientują się na wyzwania ponowoczesności, dążąc do zmiany Przyrzeczenia Harcerskiego a nawet jego Prawa, by dostosować je do nowych trendów, czy może pielęgnuje tradycje, sięga do korzeni, przechowuje ponadczasowe wartości?

Kiedy sięgniemy do publikacji Naczelnego Kapelana ZHP ks. Antoniego Bogdańskiego pt. "Podstawy Harcerstwa" (Płock-Warszawa 1928, s. 35), to zrozumiemy, jakie były korzenie i jak ewoluował na świecie do 1939 r. rozwój katolickiego skautingu i harcerstwa, jakie były jego problemy. Jak pisał: "Z trudem wielkim, walcząc z niedostatkiem materialnym, brakiem ludzi do pracy, niejednokrotnie nieuzasadnioną nieufnością społeczeństwa, a przedewszystkiem z upadkiem poziomu moralnego wśród młodzieży i zanikiem wszelkiego entuzjazmu, jaki stwierdzamy w całem społeczeństwie po r.1920, idzie Z.H.P. naprzód, bez lęku, z wiarą głęboką w swe szlachetne idee, z pogodą, nigdy niezachmurzoną, z jednym hasłem na ustach: "Dla Ciebie Polsko i dla Twojego dobra" (...)". Czyż nie powtarza się historia, kiedy czytamy w publikacji Stanisława Sedlaczka pt. "Kilka myśli o zadaniach harcerstwa. W Polsce będzie lepiej!" (Warszawa 1919, s. 17):

W Polsce nie jest dobrze... Poglądy obywateli polskich, tak ostro ścierające się ze sobą, gdy chodzi o cele i środki polityki, zadziwiająco są zgodne co do tego, że w Polsce źle się dzieje. (...) Niema w szerokich sferach miłości Ojczyzny, w jej miejsce krzewi się partyjniactwo, sobkostwo, egoizm. Wielu obywateli szuka tylko dobra osobistego, ochłapy, datku rzucając czasem na odczepnego w puszki kwestarzy na cele publiczne."

A w III RP trwa na dobre kampania wyborcza do Parlamentu Europejskiego.

źródło recenzji: blog prof. Bogusława Śliwerskiego

http://sliwerski-pedagog.blogspot.com/2014/05/harcerskie-wychowanie-i-diagnozy.html