dr Monika Kaczmarczyk 

wykładowczyni na Uniwersytecie Zielonogórskim, zatrudniona w Instytucie Pedagogiki. Jej zainteresowania naukowe koncentrują się wokół sytuacji społecznej kobiet w izolacji penitencjarnej, resocjalizacji oraz readaptacji społecznej i inkluzji. Z Uniwersytetem Zielonogórskim związana od początku swojej kariery, absolwentka pedagogiki, specjalność: resocjalizacja z terapią specjalistyczną. Ukończyła również kryminologię z elementami wiktymologii, terapię pedagogiczną z pedagogiką zdolności, terapię zaburzeń adolescentów oraz osób dorosłych, organizację i zarządzanie oświatą, neurodydaktykę z elementami tutoringu i coachingu. Jest również edukatorką oraz inicjatorką wydarzeń naukowych i edukacyjnych, podczas których dzieli się swoją wiedzą oraz doświadczeniem, szczególnie z zakresu kompetencji przyszłości, neurodydaktyki, krytycznego myślenia, dobrostanu i relacji w edukacji czy przywództwa edukacyjnego.

Oficyna Wydawnicza "Impuls"

Wstęp               

Rozdział 1
Macierzyństwo w izolacji penitencjarnej           

1.1.    Pedagogiczne aspekty macierzyństwa            
1.2.    Style przywiązania w okresie wczesnodziecięcym          
1.3.    Kobiety matki w izolacji penitencjarnej           
1.4.    Pedagogika serca           

Rozdział 2
Przestępczość kobiet            

2.1.    Teorie przestępczości kobiet          
2.2.    Wykonywanie kary pozbawienia wolności wobec kobiet            
2.3.    Przestępczość kobiet w Polsce            
2.4.    Programy resocjalizacyjne skierowane do kobiet          

Rozdział 3
Perspektywa matki i dziecka – osadzone matki            

3.1.    Dom Matki i Dziecka przy Zakładzie Karnym w Krzywańcu            
3.2.    Dom Matki i Dziecka przy Zakładzie Karnym nr 1 w Grudziądzu       
3.3.    Osadzone. Perspektywa biograficzna         
3.3.1.    Wpływ pobytu w Domu Matki i Dziecka na budowanie relacji matki z dzieckiem        
3.3.2.    Warunki stworzone dla macierzyństwa osadzonych w Domu Matki i Dziecka w Krzywańcu. Opinie osadzonych o warunkach panujących w DMiD      3.3.3.    Krótkie podsumowanie     

Zakończenie        

Bibliografia        

Spis tabel  

Monografia ta ma charakter informacyjny, zarówno w odniesieniu do tematyki penitencjarnej, jak i złożoności procesu resocjalizacji oraz wychowania, z uwzględnieniem istotnego aspektu – macierzyństwa. Przytoczone w pracy wypowiedzi osadzonych kobiet mają na celu zobrazowanie sposobu postrzegania oraz pełnienia roli matki, jak również oceny warunków, jakie panują w domu matki i dziecka – a wiemy dziś, że przestrzeń, w jakiej się znajdujemy, ma istotny wpływ na procesy zachodzące w grupie. Zastosowana w tej książce metoda biograficzna wykorzystana została do oceny skutków resocjalizacji, jaką prowadzi się wobec osadzonych matek. Tematyka poruszona w opracowaniu warunkuje określenie celów, istoty badań oraz problemów badawczych. Cele dotyczą kształtowania się więzi macierzyńskiej wśród osadzonych kobiet; ukazania ewolucji oraz funkcjonowania instytucji domów matki i dziecka w Polsce oraz pogłębienia relacji matka – dziecko wśród osadzonych kobiet dzięki utrzymującej się więzi z dziećmi.

W ramach tych rozważań równie istotne są takie aspekty jak sam dom matki i dziecka, system penitencjarny w odniesieniu do osadzonych płci żeńskiej czy też geneza przestępczości kobiet. Natomiast głównym problemem badawczym jest odpowiedź na pytanie: W jaki sposób osadzone kobiety funkcjonują w domach matki i dziecka przy zakładach karnych? Pytanie to należy rozpatrywać w ramach uszczegółowionych kwestii:

1.    W jaki sposób kształtuje się macierzyńska więź osadzonych kobiet w DMiD?
2.    W jaki sposób kobiety funkcjonowały w polskim systemie penitencjarnym?
3.    Jaka jest geneza domów matki i dziecka?
4.    Jaka jest sytuacja społeczna osadzonych kobiet w domach matki i dziecka?

W niniejszej książce na narrację składa się to nie tylko wątek przyczynowo-skutkowy lub suma napisanych zdań, ale przede wszystkim próba oddania realnie istniejącej rzeczywistości macierzyństwa w domach matki i dziecka. Jerzy Topolski uważał, że nigdy nie uda się zrekonstruować przeszłości – również w tym przypadku jest to jedynie niedoskonała próba odtworzenia obiektywnej rzeczywistości. Zastosowane przeze mnie pojęcie narracji wywodzi się z metodologii historii autorstwa J. Topolskiego. W tym kontekście narrację należy rozpatrywać na kilku równoległych polach. W jednej z perspektyw narracja to wizja autora lub jego rekonstrukcja istniejącej obiektywnie rzeczywistości. Na innej płaszczyźnie narracja to wątek przyczynowo-skutkowy w warstwie tekstowej. W jeszcze innej – zbiór poszczególnych zdań, suma koniecznych wypowiedzi na poruszane tematy.

W książce wykorzystano bogatą literaturę przedmiotu, na którą składają się opracowania w postaci monografii czy artykułów naukowych, a także teksty zamieszczone w pracach zbiorowych. Dodatkowo wykorzystano akty prawne. Warto zauważyć, że opracowania naukowe dotyczą najróżniejszych kwestii – mają one charakter pedagogiczny, historyczny, filozoficzny, ale również prezentują dane z zakresu demografii, socjologii, psychologii i oczywiście kryminologii oraz pedagogiki resocjalizacyjnej. Z całą pewnością istnieje wiele wartościowych opracowań naukowych poświęconych zagadnieniom macierzyństwa, osadzonym kobietom i kwestiom dotyczącym zakładów karnych, które nie zostały wykorzystane. Całe zestawienie literatury, która okazała się przydatna w trakcie pisania pracy, zebrano w osobnej części zatytułowanej Bibliografia. Trudno w tym miejscu wymienić wszystkich autorów, których badania i przemyślenia wykorzystano. Z tego też względu należy wskazać jedynie te prace, które podejmowały problematykę kobiet w zakładach karnych oraz macierzyństwa w izolacji penitencjarnej. Jednym z takich opracowań jest książka J. Bowlby’ego o stylach przywiązania dziecka i matki oraz wynikających z nich skutkach w dorosłym życiu. Nie można pominąć publikacji Cesarego Lombrosy i Guglielma Ferrery zatytułowanej Kobieta jako zbrodniarka i prostytutka. Studia antropologiczne poprzedzone biologią i psychologią kobiety normalnej. Była to jedna z pierwszych książek z zakresu kryminologii, w której przeprowadzono analizę przyczyn przestępczości wśród kobiet. Istotne znaczenie miały również prace M. Łopatkowej, w których autorka przedstawiła swoje koncepcje miłości i wynikające z tego sposoby wychowania dzieci. W przypadku opisu kształtujących się modeli systemu penitencjarnego za znaczącą należy uznać pracę Juliana Ursyna Niemcewicza. Wprawdzie autor ten znany jest ze swojej twórczości literackiej, nie zaś naukowej, ale to właśnie on dokonał pierwszego na ziemiach polskich opisu funkcjonowania zakładów karnych. Nie można pominąć prac autorstwa Barbary Toroń-Fórmanek, która wykorzystała metodę biograficzną do badań kobiet i mężczyzn przebywających w zakładach karnych – nie tylko w Polsce. 

Książka składa się z trzech rozdziałów. Pierwszy nosi tytuł: Macierzyństwo w izolacji penitencjarnej.Zawiera on następujące części:

–    Pedagogiczne aspekty macierzyństwa,
–    Style przywiązania w okresie wczesnodziecięcym,
–    Kobiety matki w izolacji penitencjarnej,
–    Pedagogika serca.

W pierwszym z wymienionych podrozdziałów poruszono kwestie związane z archetypami kobiet zaproponowanymi przez C.G. Junga. Przedstawiono zagadnienia dotyczące ewolucji modelu kobiety jako matki i poszukiwano odpowiedzi na pytania, jak współczesna pedagogika rozwiązuje owe problemy. W drugim podrozdziale poruszono kwestie związane z funkcjonowaniem stylów przywiązania oraz ich wpływem na przyszłość dziecka. Następnie omówiono zagadnienia macierzyństwa w zakładach penitencjarnych. Analizie poddano również założenia pedagogiki serca.

Drugi rozdział nosi tytuł Przestępczość kobiet. Podjęto w nim refleksję na temat kobiet odbywających karę pozbawienia wolności, jak również próbę opisania roli matki w specyficznej i trudnej sytuacji, jaką jest izolacja penitencjarna. Z tego też powodu wyróżniono następujące podrozdziały:

–    Teorie przestępczości kobiet,
–    Wykonywanie kary pozbawienia wolności wobec kobiet,
–    Przestępczość kobiet w Polsce,
–    Programy resocjalizacyjne skierowane do kobiet.

W pierwszym podrozdziale przedstawiono ewolucję teorii kryminologicznych dotyczących kobiet popełniających przestępstwa. Wśród omówionych teorii przywołano również koncepcję biologiczną, którą współcześnie należy uznać za historyczną ciekawostkę, jednak na tyle interesującą, że warto poświęcić jej miejsce. W drugim podrozdziale opisano, w jaki sposób ewoluowało wykonywanie kary pozbawienia wolności w przypadku kobiet. W ostatnim podrozdziale przedstawiono zagadnienia związane z funkcjonowaniem programów resocjalizacyjnych skierowanych do kobiet. 

Ostatni   rozdział   nosi   tytuł   Perspektywa   matki   i   dziecka   –   osadzone   matki. Uwzględniono w nim kwestie najbardziej szczegółowe. W tym przypadku jest to dokonanie opisu dwóch instytucji penitencjarnych, w których możliwe stało się wychowanie dzieci podczas odbywania kary pozbawienia wolności. Należy zaznaczyć, że do sporządzenia opisu wykorzystano dokumenty i rozporządzenia wydane przez ministra sprawiedliwości oraz sprawozdania pokontrolne wydane przez NIK. Dodatkowo wykorzystano materiały zamieszczone przez służbę więzienną na oficjalnych platformach. W dwóch pierwszych podrozdziałach dokonano opisu Domu Matki i Dziecka w Krzywańcu oraz Domu dla Matki i Dziecka w Grudziądzu. Natomiast w trzecim opisano macierzyństwo z punktu widzenia samych zainteresowanych, czyli osadzonych kobiet. Następnie przedstawiono ich opinie na temat warunków społecznych i materialnych, jakie panują w Krzywańcu. Informacje na temat życiorysów zostały zdobyte w trakcie wywiadów przeprowadzonych z osadzonymi oraz podczas licznych oddziaływań resocjalizacyjnych przeprowadzanych na terenie zakładów karnych.

Monografia autorstwa dr Moniki Kaczmarczyk podejmuje niezwykle istotny i jednocześnie rzadko eksplorowany temat macierzyństwa przeżywanego w warunkach izolacji penitencjarnej. Publikacja ta, dzięki multidyscyplinarnemu podejściu, łączy w sobie elementy socjologii, pedagogiki, psychologii, kryminologii i nauk prawnych, oferując czytelnikowi kompleksowe spojrzenie na sytuację kobiet matek w zakładach karnych oraz funkcjonowanie ich dzieci w instytucjach zamkniętych. Już od pierwszych stron książka zachęca do refleksji nad problematyką społeczną, która wciąż pozostaje marginalizowana zarówno w badaniach naukowych, jak i w debacie publicznej.

Z recenzji dr hab. Anny Fidelus, prof. UKSW

Publikacja stanowi głos w nieustannie toczącej się dyskusji nad uwarunkowaniami przebiegu procesu resocjalizacji penitencjarnej. Koncentracja uwagi na problematyce macierzyństwa, które dokonuje się w warunkach izolacji społecznej, przyczynia się do uwypuklenia tego wątku w przedmiotowej dyskusji.

Z recenzji dra hab. Przemysława Frąckowiaka, prof. ANS w Pile