Barbara Toroń-Fórmanek

dr hab., profesor Uniwersytetu Zielonogórskiego, zatrudniona na Wydziale Pedagogiki, Psychologii i Socjologii UZ w Instytucie Pedagogiki, kierownik Zakładu Resocjalizacji; z uczelnią związana od 1999 roku. Zainteresowania naukowe: badania biograficzne w środowisku recydywistów. Od 2007 roku organizuje prowadzone przez studentów UZ zajęcia terapeutyczne dla więźniów (programy resocjalizacyjne rozwijające umiejętności prospołeczne u osób przebywających w izolacji penitencjarnej). Kierownik studiów podyplomowych (terapia zaburzeń zachowań adolescentów i osób dorosłych oraz kryminologia z elementami wiktymologii). Opiekun naukowy Penitencjarnego Koła Naukowego Studentów UZ „Prison” oraz Koła Naukowego Doktorantów „Inkluzja”. Prowadzi praktykę terapeutyczną z osadzonymi i ich rodzinami. Od czerwca 2015 roku członek Europejskiego Forum Polityki Karnej Stosowanej. Od lutego 2020 roku powołana przez ministra sprawiedliwości w skład Rady Polityki Penitencjarnej III kadencji.

Autorka wielu monografii, w tym: Sytuacja społeczna młodzieży szkolnej z parcjalnymi zaburzeniami rozwoju; Zagrożeni i skazani na resocjalizację; Przestępczość skazanych kobiet i mężczyzn w perspektywie biograficznej, oraz licznych artykułów, m.in. Przestępczy styl życia a społeczne próby jego transformacji; Zachowania przestępcze jako styl życia.

Odznaczona brązową odznaką za zasługi w pracy penitencjarnej przez ministra sprawiedliwości Jarosława Gowina i srebrną odznaką za zasługi w pracy penitencjarnej przez ministra sprawiedliwości Zbigniewa Ziobrę.

Oficyna Wydawnicza "Impuls"

Przestępczość jako droga życiowa – wprowadzenie             

Rozdział 1

Kryminologiczne teorie przestępczości        

1.1. Teorie biologiczne (antropologiczne)         

1.2. Teorie psychologiczne       

1.3. Teorie socjologiczne      

1.4. Teorie ekonomiczne         

1.5. Pojęcie stylu życia a teoria przestępczości jako stylu życia Glenna D. Waltersa        

Rozdział 2

Metodologiczne podstawy projektu monograficznych badań biografii osób skazanych     

2.1. Model badań jakościowych      

2.2. Biografia jako metoda badań humanistycz­nych      

2.3. Metoda badań biograficznych w historycznym zarysie         

2.4. Analiza biograficzna według Normana K. Denzina         

2.5. Odmiany metody biograficznej – studium przypadku        

2.6. Przedmiot, cel badań własnych i projektowane problemy badawcze     

2.7. Zastosowane techniki badawcze        

2.8. Teren badań, charakterystyka próby badaw­czej i przebieg badań      

Rozdział 3

Doświadczenia osób karanych – analiza indywidualnych przypadków i próba ich interpretacji (postępowanie hermeneutyczne)        

3.1. Mężczyźni – karalność: recydywiści       

3.2. Mężczyźni – karalność: po raz pierwszy     

3.3. Kobiety – karalność: recydywistki     

3.4. Kobiety – karalność: po raz pierwszy    

Rozdział 4

Podsumowanie analizy indywidualnych przypadków    

4.1. Rola środowiska w procesie kryminogenezy badanych  

4.2. Wpływ rodziny na kształtowanie się zachowań przestępczych    

4.3. Wpływ szkoły, grupy rówieśniczej i grupy kryminogennej na kształtowanie się zachowań przestępczych    

4.4. Wpływ instytucji opiekuńczo-wychowawczych i poprawczych na kształtowanie się zachowań przestępczych     

4.5. Wpływ więzienia na formowanie się zachowań przestępczych    

4.6. Rozpoznanie przyczyn wkroczenia na drogę przestępczą    

4.7. Adaptacja do warunków więziennych  

4.8. Resocjalizacja w opinii badanych więźniów     

4.9. Teoria G.D. Waltersa o przestępczości jako stylu życia w świetle zebranego materiału badawczego     

Zakończenie     

Bibliografia  

Załączniki    

1. Dane statystyczne

2. Rysunek rodziny – projekcje więźniów  

Osobowość przestępcy

Niekiedy sekwencja wydarzeń w naszym życiu prowadzi do dokonania złych wyborów. Powoduje to – uświadomione bądź nie – konsekwencje, niekiedy bolesne nie tylko dla nas, ale i dla otoczenia. Czym podyktowane jest jednak wkroczenie na drogę przestępstwa? Jakie podłoże mają zatargi z prawem, poczynając od gróźb czy napadów, po pozbawienie kogoś życia? Czy przestępczość to sposób na życie, czy może raczej wynikowa szeregu zbiegów okoliczności oraz ludzi spotykanych w życiu? Odpowiedź na te pytania z pewnością pozwoliłaby w znacznym stopniu ograniczyć ilość czynów karalnych i uchronić wiele osób – zarówno ofiar, jak i sprawców - przed dramatycznymi konsekwencjami popełnianych przestępstw.

Bardzo istotny w kontekście rozwoju społecznego, jak i prawa karnego oraz poczucia bezpieczeństwa obywateli temat podjęła dr Barbara Toroń, adiunkt w Katedrze Seksuologii, Poradnictwa i Resocjalizacji Uniwersytetu Zielonogórskiego, odznaczona brązową odznaką za zasługi w pracy penitencjarnej przez Ministra Sprawiedliwości. Wyrazem zainteresowania tematem i dogłębnej jego znajomości jest pozycja oficyny IMPULS: Przestępczość skazanych kobiet i mężczyzn w perspektywie biograficznej. Opierając się na teoriach drogi życiowej jako jednym z elementów mających wpływ na zachowania przestępcze, autorka przedstawia postawy skazanych kobiet i mężczyzn, ukazując ich systemy wartości, pozwalające usprawiedliwiać wszystkie czyny. Pozycja jest nie tylko lekturą frapującą, dotyczy bowiem modeli osobowości, tożsamości oraz stylu życia w kontekście potencjalnych zachowań przestępczych, ale stanowi też nieocenione źródło informacji o motywach wkroczenia na drogę przestępczą. Powinna ona znaleźć się nie tylko w biblioteczce każdego pracownika więziennictwa czy domu poprawczego, ale również pedagogów, socjologów czy wreszcie rodziców, którzy obserwują u swoich dzieci niepokojące zachowania.

Opracowanie składa się z czterech rozdziałów. Pierwszy omawia kryminologiczne teorie przestępczości, czyli podejmuje próbę uzasadnienia m.in. społecznych i biologicznych czynników oddziałujących na zachowanie się ludzi wkraczających na ścieżkę przestępstwa. Wyjaśniając przyczyny pojawienia się zachowań kolidujących z obowiązującymi normami, autorka przytacza teorie biologiczne (antropologiczne), psychologiczne, socjologiczne, ekonomiczne oraz przywołuje pojęcie stylu życia w odniesieniu do teorii przestępczości.

Rozdział drugi stanowi przybliżenie wybranej drogi metodologicznej – modelu badań jakościowych, a także biografii jako metody badań humanistycznych. Autorka określa również przedmiot badań, czyli zachowania przestępcze osób pozbawionych wolności, formułuje cele projektu badawczego oraz omawia zastosowane techniki badawcze. Opisane metody posłużyły jako środek gromadzenia danych o przestępcach odbywających karę pozbawienia wolności w Zakładzie Karnym w Krzywańcu oraz w Areszcie Śledczym w Nowej Soli. Z uwagi na kierunek podjętych przez Toroń badań, zajmuje się ona przede wszystkim grupą społeczną złożoną z recydywistów. Każdy z prezentowanych przypadków został rozpatrzony w szerszej perspektywie, autorka prezentuje bowiem holistyczne podejście do zbiorowości więźniów.

Rozdział trzeci stanowi analizę indywidualnych przypadków – recydywistów oraz odbywających karę po raz pierwszy. Badania te, przeprowadzane w latach 2008 do 2011, są nie tylko odzwierciedleniem życia współczesnych przestępców, ale stanowią także źródło cennych informacji, możliwych do wykorzystania pod kątem resocjalizacji, a także zapobiegania przestępstwom. Uwzględniają bowiem warunki sprzyjające niedostosowaniu społecznemu oraz pokazują stopień wpływu jednostek penitencjarnych na kształtowanie się tzw. osobowości przestępczej. Materiał ten stanowi podstawę do wyciągnięcia wniosków zawartych w ostatnim rozdziale, a – być może – będzie punktem wyjścia do dalszych badań.

Opracowanie Przestępczość skazanych kobiet i mężczyzn w perspektywie biograficznej nie wyczerpuje oczywiście poruszanego tematu, a jednak zwraca uwagę na bardzo znaczące kwestie – na wpływ różnych czynników na kształtowanie się osobowości jednostki, zdolnej do popełnienia czynu karalnego. Badania Toroń stanowią krok w przyszłość, bowiem analiza przyczyn dokonywania przestępstw ma kluczowe znaczenie w resocjalizacji, a także w podejmowaniu szeroko zakrojonych działań i programów, mających na celu pokazanie innej drogi, nie tylko drogi przestępstwa.

źródło: http://www.granice.pl/recenzja,przestepczosc-skazanych-kobiet-i-mezczyzn-w-perspektywie-biograficznej,9332

Znaczącym walorem monografii jest to, iż autorka nie stroni od rzetelnego, krytycznego oraz merytorycznego konfrontowania teorii z rezultatami badań o charakterze empirycznym. Świetnie wszakże zna użyteczne do analiz paradygmaty i potrafi – czego daje wyraz – owocnie z nich korzystać.

„Przestępczość skazanych kobiet i mężczyzn w perspektywie biograficznej” autorstwa Barbary Toroń to pasjonująca lektura nie tylko dla osób zajmujących się naukowo zagadnieniami z obszaru kryminalistyki, kryminologii, pedagogiki, antropologii kulturowej czy socjologii. Bez wątpienia zainteresuje wszystkich czytelników pragnących pojąć ludzi dla, których przestępczość stanowi życiową drogę. Daje wszakże wiele dojrzałych odpowiedzi na temat rozwoju umiejętności zachowania przestępczego człowieka zdeterminowanego warunkami życia rodzinnego, w małżeństwie czy związkach innego typu. Dostarcza zatem wskazówek interpretacyjnych wszelakich skali mających przybliżać nas do zdiagnozowania i przewidzenia możliwych scenariuszy w sferze istnienia zagrożeń dla bezpieczeństwa obywatelskiego w społecznościach lokalnych oraz – szerzej – na świecie. Stanowi więc niebagatelny wkład we współczesną wiedzę o resocjalizacji oraz psychologii przestępczości.

Warto już na samym początku zaznaczyć, że dzięki sprawnemu oraz przemyślanemu korzystaniu przez autorkę z metodologii badań społecznych, książka posiada nie tylko walory poznawcze, ale przede wszystkim merytoryczne i naukowe. Należy zwrócić uwagę na to, iż Barbara Toroń poświęciła osobny rozdział na wyczerpujące omówienie metodologicznych podstaw projektu monograficznych badań biografii ludzi wskazanych. Stanowi on naprawdę wartościowy wzór dla kolejnych prac poświęconych badaniu przestępczości, uwarunkowań życiowych wyborów. Tym bardziej, że jest to książka – w pełni znaczenia tego słowa – autorska oraz aktualna, uwzględniająca kontekst społeczny. Nie jest to bowiem regułą w dobie bezmyślnego kopiowania prac poprzedników. Natomiast dla mniej doświadczonych badaczy niemożliwe do przecenienia okażą się wskazówki dotyczące prowadzenia badań, zwłaszcza w perspektywie biograficznej. Obszerna i imponująca podbudowa teoretyczna stanowi z kolei cenną bazę źródłową – ale także wartościowy punkt wyjścia – dla następnych analiz.

Znaczącym walorem monografii jest to, iż autorka nie stroni od rzetelnego, krytycznego oraz merytorycznego konfrontowania teorii z rezultatami badań o charakterze empirycznym. Świetnie wszakże zna użyteczne do analiz paradygmaty i potrafi – czego daje wyraz – owocnie z nich korzystać. Trzeba tu zaznaczyć, że jednocześnie nie zapomina o słabiej zorientowanych w tematyce czytelnikach. Wspominane i wykorzystywane ujęcia teoretyczne sukcesywnie – w miarę postępowania wykładu – wyjaśnia. Kluczowe jest także to, że już na samym początku swych rozważań uwrażliwia czytelnika na niuanse mogące pojawić się – i w istocie pojawiające się – w trakcie poznawania między innymi specyfiki postępowania hermeneutycznego w badaniach. Mianowicie przejrzyście i czytelnie – niczym w porządnym podręczniku – charakteryzuje kryminologiczne teorie przestępczości: biologiczne (antropologiczne), psychologiczne, socjologiczne, ekonomiczne. Są one pomocne, gdy czytelnik zechce nie tylko poznać, ale i zrozumieć sens przedmiotu badania autorki.

Poza wskazanymi walorami teoretycznymi, metodologicznymi i empirycznymi książki na uwagę zasługuje również oryginalna perspektywa z jakiej Barbara Toroń spojrzała na mężczyzn i kobiety – recydywistów oraz karanych po raz pierwszy. Mianowicie obrała pryzmat stylu życia. Uzyskała interesujący efekt zestawiając właśnie ze sobą pojęcie stylu życia z teorią przestępczości jako stylu życia Glenna D. Waltersa. Zwłaszcza ciekawe są w tym przypadku analizy typu case studies, ponieważ umożliwiają uchwycenie czynników umykających nazbyt ogólnikowym refleksjom, których jest w literaturze przedmiotu na pęczki.

Monografię autorstwa Barbary Toroń pod tytułem „Przestępczość skazanych kobiet i mężczyzn w perspektywie biograficznej” wyróżnia widoczna w odbiorze świadomość metodologiczna, a także zdolność dostrzegania współczesnych zjawisk w aktualnym kontekście oraz na tle koncepcji teoretycznych. Książkę tę poleca się gorąco wszystkim tym, którzy pragną lepiej zrozumieć dzisiejszą przestępczość i jej źródła. Faktycznie bowiem przybliża ona do tego zrozumienia.

źródło: http://www.konserwatyzm.pl/artykul/11373/barbara-toron-przestepczosc-skazanych-kobiet-i-mezczyzn-w-pe

Każde omówienie książki Barbary Toroń „Przestępczość skazanych kobiet i mężczyzn w perspektywie biograficznej” powinno się zaczynać od wzmianki, że jest to poważna praca naukowa, oparta na rzetelnie przeprowadzonych badaniach o grubym zapleczu teoretycznym. Jej wstęp i zakończenie stanowią rozważania socjologiczne dotyczące problemu przestępczości i czynników, jakie ją determinują. Sama treść książki składa się jednak przede wszystkim z opisów indywidualnych przypadków osób skazanych, w liczbie ponad 80, ujętych w perspektywie biograficznej.

Więźniowie i więźniarki polskich zakładów karnych opisywali swoje życie oraz motywy, które popchnęły ich w kierunku zbrodni, a ich rewelacje opatrzone są licznymi komentarzami autorki, która w sposób obiektywny i rzetelny zestawiała otrzymane informacje z faktami naukowymi.

Dzieło Barbary Toroń jest wstrząsające i okrutnie obnażające. Przede wszystkim jednak – fascynujące. Dowiadujemy się, ile lat mieli skazani, w jakim wieku popełnili przestępstwo i jak wpłynęło to na ich postrzeganie rzeczywistości; w jakim domu się wychowywali, jakie mieli wykształcenie i stan cywilny. Przeraża fakt, jak wielką rolę w życiu przyszłych recydywistów odgrywali rodzice i relacja z nimi (lub jej całkowity brak). Penitencjariusze pochodzili zazwyczaj z rodzin wielodzietnych, zaniedbywanych przez rodziców lub wręcz przeciwnie – byli jedynakami, którym rodzice pozwalali na wszystko. Ich rodziny często były niepełne lub w stanie rozpadu, ojcowie i matki nadużywali alkoholu i mieli poważne problemy finansowe. Więźniowie wielokrotnie we wczesnym wieku próbowali używek (nawet 9-letnie dzieci paliły już papierosy). Wydaje się, ze leit motivem wszystkich wypowiedzi był związek z kobietą/mężczyzną, najczęściej nieślubny, który był dla badanych nadzieją na odmianę losu. Wszyscy w pewnym momencie przeżywali zwrot w sposobie myślenia, gdy poznawali osobę, którą pokochali. Można więc wysnuć wniosek, że ogólny brak miłości odgrywa dominującą rolę w życiu osób, które złamały prawo – nikt jednak nie opisze wszystkich wniosków z lektury tak dobrze, jak sama autorka. Przestępczość skazanych kobiet i mężczyzn w perspektywie biograficznej

Książkę przeczytałam w dwa wieczory – jej lektura całkowicie mnie pochłonęła. Dodatkowego dreszczyku dodają pozycji znane nam, przytaczane często, polskie realia życia badanych. Widzimy robotników, rolników, rzemieślników i rzeczywistość, która ich nie rozpieszczała. Rozwódki, osoby samotne, pozostające w związku małżeńskim, posiadające dzieci lub nie – widzimy morderców i złodziei, osoby agresywne, o absorbującej strukturze psychologicznej. Jedni żałują, inni – wręcz przeciwnie. Wielu z nich na drogę przestępczości weszło dopiero po przemianach społeczno-gospodarczych w ’89 roku.

Pozycję, przeznaczoną w zasadzie dla pasjonatów, powinien przeczytać również każdy zainteresowany problemem przestępczości, dziedziną socjologii, psychologii i naukami społecznymi. Naprawdę warto.

źródło: http://kulturawkrakowie.pl/2013/09/kim-jest-czlowiek-ktory-wszedl-na-droge-przestepstwa-recenzja-ksiazki-przestepczosc-skazanych-kobiet-i-mezczyzn-w-perspektywie-biograficznej/

Autorka podjęła bardzo ważny temat: rozwoju umiejętności zachowania przestępczego człowieka pod wpływem negatywnych, często patologicznych warunków życia rodzinnego, a także późniejszego, jakim jest życie w małżeństwie lub w związku partnerskim. [...]

Materiał badawczy został zebrany metodą biograficzną. Łącznie zbadano 66 skazanych mężczyzn oraz 21 osadzonych kobiet, razem 87 osób, co – jak na warunki zakładów karnych: w Krzywańcu i Aresztu Śledczego w Nowej Soli – jest wystarczającą liczbą reprezentatywną. Autorka, zebrawszy materiał badawczy, dokonała stosownych porównań, m.in. w zakresie samopoczucia w więzieniu mężczyzn recydywistów i nierecydywistów oraz w podobnym układzie skazanych kobiet. Ustaliła ona stopień ich przystosowania do warunków penitencjarnych, podatność na resocjalizację penitencjarną, interakcje z rodzinami (w tym z dziećmi), ich wpływ na uspołecznienie, poczucie bezpieczeństwa, aktywność, plany po wyjściu na wolność. Autorka ustaliła m.in., jak więźniowie reagują na ofertę resocjalizacyjną, czy skłonni są z niej skorzystać, czy wykluczają kolejny pobyt w więzieniu czy też nie, jaki jest ich stosunek do personelu wychowawczego, do pracy, do szkoły itp. Dr Toroń odkryła krytyczne ustalenia skazanych, którzy uznali, iż nie ma resocjalizacji bez dobrej woli skazanych w tej sprawie, bez posiadania pozytywnych planów życiowych oraz bez postanowienia o zmianie dotychczasowego trybu życia i bez zabezpieczenia im stosownych warunków penitencjalnych.

Uważam książkę dr Barbary Toroń za bardzo wartościową, opartą na dobrym warsztacie badawczym i bogatej literaturze, a także za dobry materiał poznawczy i bardzo dobry materiał dydaktyczny. Książka powinna służyć penitencjarystom, studentom oraz pracownikom naukowym zajmującym się problematyką odbywania kary pozbawienia wolności w Polsce.

Z recenzji prof. dr. hab. Henryka Machela

Tematyka podjęta w książce jest ważna i aktualna, a perspektywa zaprezentowana przez Autorkę – interesująca, interdyscyplinarna, najbliższa pedagogice, socjologii i kryminologii.

Książka przyczyni się do wzbogacenia wiedzy z zakresu pedagogiki resocjalizacyjnej, pedagogiki penitencjarnej, socjologii i kryminologii. Wpisuje się ona w nurt dyskusji nad znaczeniem badań biograficznych w naukach społecznych.

Z recenzji prof. dr hab. Anny Nowak