Wstęp       

Małgorzata Kabat, Ewa Johnsson, Ewa Borowiec
Bogactwo form edukacji i ich modyfikacje    
Wprowadzenie    
Wielość form edukacyjnego funkcjonowania  
Podsumowanie     
Bibliografia     

Ewa Pasterniak-Kobyłecka
Jaki jesteś, nauczycielu współczesnej szkoły?   
Wprowadzenie   
Predyspozycje nauczyciela ważne z perspektywy społecznej     
Kompetencje nauczyciela-wychowawcy    
Wizerunek nauczycieli kreowany przez uczniów   
Ciągłość i zmiana obrazu nauczycieli w opiniach młodzieży   
Podsumowanie    
Bibliografia     

Halina Monika Wróblewska
Tutoring ekspercki w praktyce akademickiej. O wzajemnym wspieraniu się w nauce   
Wprowadzenie    
Tutoring jako zmiana jakościowa i forma edukacji spersonalizowanej     
Główne założenia programu tutorskiego „Uczeń jako badacz, naukowiec i odkrywca”     
Dotychczasowe efekty programu tutorskiego „Uczeń jako badacz, naukowiec i odkrywca”  
Tutoring jako przestrzeń wzajemnego wspierania się w nauce.
Perspektywa tutora   
Podsumowanie i refleksja końcowa   
Bibliografia     

Mirosława Kanar
Wzmacnianie kompetencji z zakresu edukacji włączającej wśród przyszłych pedagogów – egzemplifikacja dobrej praktyki  
Wprowadzenie   
Opis dobrej praktyki – działania w ramach Uniwersytetu Jutra     
Efekty projektu    
Podsumowanie i wnioski    
Bibliografia      
Paulina Kobyłecka-Bitner
Kompetencje moralne nauczyciela badacza. Zarys problemu  
Wprowadzenie    
Ustalenia terminologiczne    
Badania podejmowane przez nauczycieli a wartości      
Moralne granice badań   
Podsumowanie    
Bibliografia    

Lidia Kataryńczuk-Mania, Jolanta Maciąg, Anna Bąk
Kompetencje nauczyciela wychowania przedszkolnego w zakresie edukacji muzycznej 
Wprowadzenie    
Znaczenie zajęć muzycznych    
Podsumowanie      
Bibliografia   

Małgorzata Przybysz-Zaremba
Wybór ścieżki zawodowej    
Wprowadzenie      
Czynniki warunkujące wybór ścieżki zawodowej w świetle wybranych teorii oraz badań      
Podsumowanie i wnioski    
Bibliografia    

Malwina Gros
Zmieniając przestrzeń nauczania. Jak szkoła EduStation w Maszewie kształtuje nową erę edukacji   
Wprowadzenie   
Założenia zwinnej edukacji i budzącej się szkoły     
Kultura błędu    
Uczenie się przez działanie    
Współpraca i komunikacja     
Porozumienie bez przemocy (NVC)    
Uwagi końcowe     
Bibliografia   

Iwona Banach
O potrzebie wychowania do akceptacji niedoskonałości ciała, czyli o kształtowaniu postaw wobec niepełnosprawności w procesie edukacji
Wprowadzenie   
Nauczyciel wobec potrzeby zmian w postrzeganiu cielesności     
Uwagi końcowe     
Bibliografia     

Marian Kania
Autorytet nauczyciela edukacji muzycznej: konieczność, wyzwanie czy przeżytek?   
Wprowadzenie     
Nauczyciel edukacji muzycznej    
Podsumowanie     
Bibliografia    

Jasmine Al-Douri
Edukacja plastyczna w szkolnej przestrzeni XXI wieku. Arteterapia i inspiracje sztuką w praktyce  
Wprowadzenie     
Inspiracja – sztuka wielkich mistrzów malarstwa   
Plastyka – holistyczny rozwój dziecka    
Arteterapia w kilku słowach   
Notan i zentangle – techniki plastyczne wykorzystywane w edukacji plastycznej     
Podsumowanie     
Bibliografia    

Lidia Kataryńczuk-Mania, Tomasz Dobrowolski, Anna Bąk
Rola muzyki w wychowaniu dziecka w wieku przedszkolnym     
Wprowadzenie    
Wybrane metody wykorzystywane w zakresie edukacji muzycznej   
Podsumowanie     
Bibliografia     

Jakub Niewiński
Nauczanie wrażliwe kulturowo z wykorzystaniem praktyk kulinarnych. Scenariusz warsztatów    
Wprowadzenie    
Opis zajęć    
Podsumowanie zajęć     
Bibliografia     

Ewa Parkita
Formy muzycznych oddziaływań edukacyjnych w procesie transformacji cyfrowej    
Wprowadzenie     
Kompetencje niezbędne do funkcjonowania w społeczeństwie XXI wieku     
Cyfrowe zasoby edukacyjne w nauczaniu muzyki    
Nowe wyzwania edukacji muzycznej w erze cyfrowej    
Podsumowanie     
Bibliografia

Anna Lis-Zaldivar, Joanna Ziemkowska
Obecność roślin w przygotowaniu do pracy młodzieży z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym, odbywającej praktyki w Nadleśnictwie Głusko    
Wprowadzenie     
Przyroda na terenie Nadleśnictwa Głusko    
Wartość pracy     
Praktyki w Nadleśnictwie Głusko     
Wyniki badań     
Podsumowanie wyników wiedzy deklaratywnej
Wnioski   
Bibliografia    

Lidia Wawryk
Koncepcja resilience a profilaktyka pozytywna   
Wprowadzenie   
Koncepcja resilience i koncepcja profilaktyki pozytywnej     
Podsumowanie     
Bibliografia     

Joanna Ziemkowska
Alpakoterapia jako forma wspierania rozwoju osób z niepełnosprawnością intelektualną na przykładzie działalności Wąbrzeskiego Stowarzyszenia Pomocy Dzieciom Specjalnej Troski     
Wprowadzenie   
Zooterapia    
Alpakoterapia   
Ośrodek w Wąbrzeźnie    
Charakterystyka i przebieg zajęć    
Wyniki badań własnych     
Podsumowanie    
Bibliografia  

Nikola Antosik-Kot
Rekomendacja książki Zbyszka Melosika Dyscyplina naukowa i tożsamość naukowca, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 2024
Bibliografia

Rekomendacja książki Zbyszka Melosika Dyscyplina naukowa i tożsamość naukowca, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 2024

Zbyszko Melosik urodził się 25 kwietnia 1956 roku w Poznaniu. Od ponad 40 lat związany jest z Uniwersytetem im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Zaczynał jako magistrant, a aktualnie jest profesorem zwyczajnym na Wydziale Studiów Edukacyjnych. Od 2020 roku pełni funkcję prorektora ds. współpracy z otoczeniem społecznym UAM. Uchodzi za jednego z wybitniejszych współczesnych polskich socjologów. Jego działalność dydaktyczna, jak również naukowo-badawcza pod koniec 2019 roku została uhonorowana odznaczeniem Prezydenta RP – Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski. Znany jest z bezkompromisowego i krytycznego podejścia do problematyki kultury i edukacji, w szczególności amerykańskiej. Uznanie zawdzięcza bogatemu i różnorodnemu dorobkowi naukowemu. Swoje rozważania ulokował między innymi w następujących obszarach: kultura popularna, tożsamość, kult ciała oraz determinanty zmian kulturowych w kontekście edukacji. Jego przemyślenia mają charakter interdyscyplinarny, co sprawia, że spojrzenie profesora Zbyszka Melosika na dany problem charakteryzuje wszechstronność, wie­lowymiarowość i często też niekonwencjonalność. Należy również podkreślić, że publikacje naukowe uczonego odpowiadają aktualnym problemom i tendencjom społecznym. Wśród wielu książek wartych uwagi wymienić można takie jak: Pasja i tożsamość naukowca. O władzy i wolności umysłu; Piłka nożna. Tożsamość, kultura i władza; Kultura popularna i tożsamość młodzieży. W niewoli władzy i wolności; Tożsamość, ciało i władza w kulturze instant.

Monografia, po którą ostatnio sięgnęłam, nosi tytuł Dyscyplina naukowa i tożsamość naukowca. Została ona wydana w 2024 roku w Wydawnictwie Naukowym UAM w Poznaniu. Lektura ta stanowi pewnego rodzaju wzbogacenie i kontynuację wątków zawartych w książce noszącej tytuł Pasja i tożsamość naukowca. O władzy i wolności umysłu. Opisywana rozprawa profesora Zbyszka Melosika ma charakter publicystyczno-naukowy i – biorąc pod uwagę obfitość treści (w tym liczbę stron – 628) – można uznać ją za monumentalne dzieło. Zagłębiając się w lekturę, nie odczuwa się „ciężaru” stylu naukowego, który nierzadko towarzyszy czytelnikom tego typu pozycji. Można nawet odnieść wrażenie, że płynie się przez tę książkę strona po stronie. Sam autor we wprowadzeniu nadmienił, że „wszystkie strony świata stają się jedną stroną, która zaraz potem przekształca się w nieograniczoną ilość stron”. Niewątpliwie wspomniany przez profesora Melosika „świat” wskazuje również na interdyscyplinarność, która stanowi nieodłączną część sposobu, w jaki autor przekazuje swoją wizję intrygującej go od dziesiątek lat rzeczywistości, i którą starannie wypielęgnowaną w tekstach naukowych przedstawia.

Książka została podzielona na dwie części. Można zauważyć, że podrozdziały należące do każdej z nich w swojej istocie dotyczą różnej problematyki, jednakże poruszone problemy znajdują się tam nie bez przyczyny, w wyniku czego otrzymujemy całość stanowiącą – tak jak sam tytuł książki wskazuje – dzieło skupione wokół dyscyplin naukowych oraz tożsamości naukowca. Część pierwsza, zatytułowana Teoria i rzeczywistość dyscyplin naukowych, odnosi się między innymi do rozumienia dyscyplin w kontekście struktury, interdyscyplinarności, tożsamości, hierarchizacji i podziałów. Ponadto profesor Melosik specjalnie podkreśla rolę geniuszu i status naukowca w tak złożonym procesie, jakim jest „uprawianie nauki”. Zasługujący na uwagę jest również aspekt kontrowersji wokół cyfryzacji książki. Ta kwestia niewątpliwie nawiązuje do potrzeb społeczeństwa, które coraz chętniej wybiera alternatywne i cyfrowe odpowiedniki papierowych woluminów. Profesor Melosik zastanawia się nad tym, czy książki cyfrowe są pewnego rodzaju zagrożeniem dla tych namacalnych, tradycyjnych, czy – wręcz przeciwnie – w myśl Shermana Younga „nowe technologie uratują kulturę książki”.

Druga część publikacji nosi tytuł Dyscyplinarne konteksty i kontrowersje: studia przypadków. Autor w niecodzienny sposób zestawia filozoficzne komponenty estetyki z czołowymi naukami ścisłymi, takimi jak astrologia, alchemia, fizyka czy matematyka. Niekonwencjonalne spojrzenie na aspekt piękna, męskości i kobiecości w odniesieniu do nauk ścisłych pozwala wielowymiarowo spojrzeć nie tylko na daną dziedzinę wiedzy, ale także przede wszystkim na otaczającą nas rzeczywistość, przyrodę, człowieka. To pozwala znaleźć głębszy sens świata, który złożony jest z wielu materii, dziedzin, nierzadko też nieoczywistych. Kolejny problem, na którym skupia się profesor Melosik, nawiązuje do kontrowersji wokół dziedziny wiedzy, jaką jest pedagogika. Chodzi tu mianowicie o podważanie i umniejszanie jej roli w kontekście nauki.

Kolejną niezwykle interesującą kwestię stanowi istota matematyki, powszechnie uchodzącej za „królową nauk”. Przedstawiona została ona przez profesora Melosika jako korespondująca z estetyką. Autor w jednym z podrozdziałów (Matematyka, estetyka i piękno) poddaje wnikliwej analizie argumenty za i przeciw powiązaniom nauk ścisłych ze sztuką. Warte uwzględnienia są przytoczone przez autora słowa Henriego Poincarégo, który stwierdził, że:

Naukowiec nie bada natury, ponieważ jest to użyteczne; bada ją, ponieważ zachwyca się nią, a zachwyca się nią, ponieważ jest ona piękna… to właśnie intelektualne piękno czyni inteligencję nieuniknioną i silną.

Cytat wskazuje na interdyscyplinarność matematyki i potrzeby dostrzegania w niej filozoficznego i estetycznego sensu. Takie postrzeganie niewątpliwie zniekształca obraz i wizję nauk ścisłych opartych wyłącznie na prostych, oczywistych i niepodważalnych faktach. Właśnie te konkretne schematy czy sposób rozwiązywania problemów korespondują ze sztuką, która wymaga kreatywności, twórczości i wszechstronnego myślenia. Te aspekty poruszone przez profesora Zbyszka Melosika mogą wzbudzić zdumienie i skłonić do poddania głębszej refleksji kwestie, które powszechnie uchodzą za oczywiste. Pedagodzy upatrują znaczącą rolę opisywanych treści w kontekście edukacji. Chodzi tutaj o przedstawianie dzieciom i młodzieży nauk ścisłych jako takich, w których można doszukiwać się emocjonalności, uczuć czy piękna. Takie niekonwencjonalne postrzeganie nauk może być pomocne w pobudzaniu ciekawości poznawczej oraz kształtowaniu kreatywności i twórczości, bowiem są to elementy, na których opiera się tożsamość naukowca i jego zamiłowanie do określonej dziedziny wiedzy.
Równie silne emocje wzbudza podrozdział zatytułowany Męskość i kobiecość w fizyce. Profesor Melosik uświadamia, jak wiele stereotypów oraz kontrowersji wciąż można zauważyć wokół roli kobiet – zwłaszcza ich niebagatelnego wkładu w rozwój nauk ścisłych. W obecnym świecie sytuowanie mężczyzn najwyżej w hierarchii w obszarze nauk ścisłych jest zadziwiające. Chociażby dlatego, że kobiety – na równi z mężczyznami – osiągały i nadal osiągają sukcesy z zakresu fizyki i innych nauk ścisłych. Przykładem wybitnej postaci jest Maria Skłodowska-Curie. Przełom w jej karierze naukowej niewątpliwie stanowi historyczne wydarzenie z 1903 roku. Wtedy wybitna Polka wraz z mężem Piotrem Curie i Henrim Becquerelem dostała Nagrodę Nobla za zasługi w fizyce. Osiem lat później przyznano wyróżnienie uczonej po raz drugi, jednak tym razem z chemii. Dlatego też zadziwiająca jest skala dyskryminacji kobiet w przestrzeni zawodowej i naukowej w obecnych czasach. Profesor Zbyszko Melosik w swojej rozprawie dotyczącej tego aspektu pokazuje czytelnikowi, z jak wieloma sprzecznościami wciąż można się spotkać w kontekście umniejszania roli kobiety specjalizującej się w danej dziedzinie wiedzy. Tak krzywdzące postrzeganie powinno być zmienione, biorąc pod uwagę chociażby wspomniane wydarzenia historyczne, które miały miejsce w ubiegłym wieku. Problematyka poruszana przez autora ze względu na swoją aktualność godna jest poddania wnikliwej analizie. Opisywane treści są ważne w przestrzeni społecznej.

W recenzowanej książce wzbudził we mnie szczególne zainteresowanie istotny problem, który dotyczy umniejszania roli pedagogiki, a także kwestionowania i obniżania jej dyscyplinarnego statusu względem innych dziedzin naukowych. Niemniej istotne znaczenie ma zaakcentowanie przez profesora Melosika rozbieżności między kontynentalnym a anglosaskim podejściem do pedagogiki. Autor wskazuje kontrowersyjne poglądy i stanowiska na temat pedagogiki jako nauki. Nie ulega wątpliwości, że niektóre komponenty pedagogiki ingerują niemal w każdą dziedzinę wiedzy, niezależnie od tego, czy przynależy ona do nauk ścisłych, czy humanistycznych. Profesor Melosik, nawiązując do sformułowań przedstawicieli innych dyscyplin, przytacza opinie, w których o pedagogice mówi się, że cechuje ją „intelektualna niższość” i „niewielki status w hierarchii akademickiej”, stanowi ona „nieustanny obiekt drwin” czy klasyfikuje się ją do „intelektualnych nieużytków”. Ponadto zaskakującym argumentem kwestionującym naukowość pedagogiki może być feminizacja zawodu nauczycielskiego oraz wybieranie przez kobiety ścieżki zawodowej związanej z pedagogiką. Istniejący problem dyskryminacji kobiet w przestrzeni zawodowej, o którym wspomina profesor Zbyszko Melosik, może utwierdzić w przekonaniu, że w obecnej kulturze społecznej wciąż obowiązuje porządek patriarchalny, a kobieta traktowana jest jako „słabsza jednostka”. To zadziwiające zjawisko, chociażby biorąc pod uwagę fakt, że wiele współczesnych kobiet jest aktywnych zawodowo (nawet kosztem macierzyństwa), a reprezentantki płci żeńskiej zajmują takie same stanowiska jak mężczyźni, wykonują typowe „męskie zawody”, osiągają wielkie sukcesy i – co istotne – mówi się o tym głośno. Chciałoby się rzec: „W końcu żyjemy w XXI wieku!”. Niestety, pozycja kobiet na rynku pracy wciąż pozostaje pełna sprzeczności. Przedstawione przez profesora Melosika poglądy zwracają uwagę na to, jak duża jest skala problemu związanego z kwestionowaniem naukowości pedagogiki, mimo jej niebagatelnego wpływu w szczególności na rozwój współczesnej edukacji czy innych dyscyplin naukowych.

Pragnę podzielić się również odczuwanym niedosytem w kontekście struktury i treści książki. Po pierwsze z mojego punktu widzenia interesującym dodatkiem do opisywanych przez profesora Melosika treści mogłyby okazać się wywiady narracyjne z naukowcami z wybranych dyscyplin naukowych, którzy subiektywnie mogliby podzielić się odczuciami dotyczącymi ich tożsamości naukowca. Po drugie przypuszczam, że grupą, do której adresowana jest książka, może być społeczność akademicka, a takie empiryczne wzbogacenie rozważań z pewnością mogłoby okazać się pomocne dla wielu studentów zainteresowanych tematyką szeroko rozumianej tożsamości.

Monografia profesora Zbyszka Melosika zatytułowana Dyscyplina naukowa i tożsamość naukowca w moim odczuciu jest dziełem wielowymiarowym. Autor odwołuje się do różnych dyscyplin naukowych. Posługuje się językiem świadczącym o mądrości, dojrzałości intelektualnej, często odwołuje się do stwierdzeń, poglądów i przekonań reprezentantów różnych dziedzin wiedzy, w zróżnicowany sposób i z dbałością o najmniejsze szczegóły – od doboru słów/sformułowań po logiczną strukturę książki – przedstawia obraz danego problemu. To wszystko czyni rozprawę niezmiernie bogatą pod względem naukowym i intelektualnym. Z przekonaniem mogę stwierdzić, że poruszane w niej problemy zainteresują czytelników. Nie tylko tych skupiających swoje zainteresowania wokół nauk społecznych, ale także innych. Pragnę podkreślić, że właśnie dotarcie do reprezentantów ścisłych dyscyplin naukowych może zaowocować zmianami w postrzeganiu różnych zjawisk i stanów rzeczy w przestrzeni społecznej czy zawodowo-naukowej. Książka Zbyszka Melosika to propozycja uniwersalna, która trafi zarówno do reprezentantów społeczności akademickiej oraz fanatyków nauki, jak i innego odbiorcy zainteresowanego poruszanymi w niej kwestiami społecznymi.

Nikola Antosik-Kot

Bibliografia

https://heritage.bnf.fr/france-pologne/pl/maria-sklodowska-curie-art [dostęp: 19.08.2024].
Melosik Z., Dyscyplina naukowa i tożsamość naukowca, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 2024.
Ordery Odrodzenia Polski dla osób zasłużonych w służbie państwu i społeczeństwu, 19 grudnia 2019, https://www.prezydent.pl/aktualnosci/ordery-i-odznaczenia/ordery-odrodzenia-polski-dla-osob-zasluzonych-w-sluzbie-panstwu-i-spoleczenstwu,7310 [dostęp: 22.08.2024].
Wykład otwarty prof. zw. dr. hab. Zbyszko Melosika, https://web.archive.org/web/
20180423034146/http://www.wsb.edu.pl/prof-zbyszko-melosik-w-wsb,
new,ds,102.html,6167 [dostęp: 22.08.2024].

Monografia pod redakcją Ewy Pasterniak-Kobyłeckiej, Małgorzaty Kabat i Lidii Kataryńczuk-Mani poddaje refleksji pedagogicznej zagadnienia związane z oceną i tworzeniem warunków do mądrej edukacji, która sprzyja dziecku i młodzieży, uwzględniając różnorodność oddziaływań oraz trudności w funkcjonowaniu ucznia zarówno w środowisku szkoły, jak i przestrzeni współczesnego życia.

Z recenzji prof. dr hab. Urszuli Szuścik

W zebranych w tym tomie artykułach liczni badacze i praktycy edukacyjni poruszają różnorodne aspekty pracy nauczyciela i współczesnej szkoły w kontekście edukacji zarówno formalnej, jak i nieformalnej. Książka stanowi inspirujące źródło wiedzy i praktycznych przykładów dla nauczycieli, pedagogów i studentów kształcących się na kierunkach nauczycielskich, a także osób zainteresowanych nowoczesnymi trendami w edukacji. To wartościowa pozycja dla tych, którzy poszukują odpowiedzi na pytanie, jak kształtować szkołę i procesy edukacyjne w dynamicznie zmieniającym się świecie.

Z recenzji dra hab. Sławomira Śliwy