Dziecko z autyzmem. Terapia deficytów poznawczych a teoria umysłu

Winczura Barbara

dr nauk humanistycznych, pedagog specjalny w zakresie resocjalizacji, oligofrenopedagog, dyplomowany specjalista w dziedzinie diagnozy i terapii dzieci i młodzieży ze spektrum autyzmu (ASD), diagnosta i terapeuta dzieci z trudnościami w rozwoju i zachowaniu oraz dzieci przewlekle chorych, specjalista edukacji i terapii dzieci z głęboką, wieloraką niepełnosprawnością. Jej główne zainteresowania naukowo – badawcze dotyczą: problematyki osób z zaburzeniami ze spektrum autyzmu (ASD), wczesnego wykrywania autyzmu oraz wspomagania rozwoju małych dzieci z zaburzeniami w rozwoju, teorii umysłu w autyzmie, zarówno w aspekcie badawczym, jak i terapeutycznym, a także zaburzeń łączonych (współchorobowości) w obszarze psychopatologii rozwoju dzieci i młodzieży.

Jest autorką bądź współautorką wielu publikacji książkowych oraz licznych artykułów z zakresu psychopatologii rozwoju dziecka, szczególnie zaburzeń ze spektrum autyzmu (ASD), zaburzeń emocjonalnych, zaburzeń w komunikacji oraz problematyki dzieci zagrożonych niepełnosprawnością rozwojową w aspekcie wczesnej interwencji i wspomagania rozwoju małego dziecka.

Pracuje jako adiunkt w Instytucie Pedagogiki Uniwersytetu Wrocławskiego.

Oficyna Wydawnicza "Impuls"

Przedmowa

Wprowadzenie

Rozdział I
Charakterystyka zaburzeń autystycznych

1. Poglądy na temat patogenezy rozwoju dziecka autystycznego
2. Zaburzenia w percepcji świata społecznego u dzieci autystycznych
3. Zakłócenia w komunikowaniu się u dzieci z autyzmem
4. Deficyt poznawczy w rozwoju dzieci autystycznych
5. Z badań nad inteligencją dzieci autystycznych

Rozdział II
Powstawanie i rozwój umysłowej reprezentacji świata dziecka

1. Aparat pojęciowy dziecięcej teorii umysłu
2. Dziecięca teoria umysłu a teorie naukowe
3. Etapy rozwoju dziecięcej teorii umysłu w świetle najnowszych koncepcji
4. Z badań nad dziecięcą teorią umysłu
5. Dziecięca teoria umysłu a kompetencja komunikacyjna
6. Neuropoznawczy model kształtowania się systemu „czytania umysłu"
7. Czynniki warunkujące rozwój dziecięcej teorii umysłu

Rozdział III
Zakłócenia w rozwoju teorii umysłu u dzieci autystycznych

1. Defekt w rozwoju teorii umysłu u dzieci autystycznych
2. Z badań nad różnymi aspektami rozwoju teorii umysłu u dzieci autystycznych
3. Neuropoznawczy model systemu „czytania umysłu" w rozwoju dzieci autystycznych
4. Perspektywy teorii umysłu u dzieci autystycznych

Rozdział IV
Metodologiczne podstawy badań

1. Cele i problematyka badań
2. Hipotezy badawcze
3. Zmienne i ich wskaźniki
4. Charakterystyka metody badawczej
4.1. Badania pilotażowe
4.2. Eksperyment pedagogiczny
5. Narzędzia badawcze
5.1. Theory of Mind Screening Schaal (TOM) - Skala Kontrolna Teorii Umysłu Steernemana
5.2. Próbki eksperymentalne
6. Teren i organizacja badań eksperymentalnych
7. Znaczenie badań pilotażowych dla przeprowadzanego eksperymentu
7.1. Określenie możliwości rozwojowych dzieci autystycznych do poddania się zadaniom eksperymentalnym na usprawnianie teorii umysłu
7.2. Sylwetki badanych dzieci autystycznych w świetle zebranego materiału badawczego
7.3. Sprawdzenie przydatności i adaptacja wybranego narzędzia badawczego

Rozdział V
Analiza i interpretacja wyników przeprowadzonych badań eksperymentalnych

1. Poziom rozwoju teorii umysłu przed rozpoczęciem eksperymentu w wybranej grupie dzieci autystycznych
1.1. Grupa eksperymentalna
1.2. Grupa kontrolna
1.3. Zbiorcza analiza wyników pretestu dla grup eksperymentalnej i kontrolnej
2. Rozwijanie teorii umysłu u badanych dzieci autystycznych
3. Poziom rozwoju teorii umysłu po zakończonym eksperymencie w wybranej grupie dzieci autystycznych
3.1. Grupa eksperymentalna
3.2. Grupa kontrolna
3.3. Zbiorcza analiza wyników posttestu dla grup eksperymentalnej i kontrolnej
4. Próba syntezy wyników badań w świetle weryfikacji hipotez

Rozdział VI
Konkluzje i implikacje praktyczne

Bibliografia

Załączniki

Piotr ma 8 lat i używa dziwacznych zestawień słów, nie buduje samo­dzielnie zdań, 9-letni Kamil mówi do siebie, używa pojedynczych stów, rzadko wypowiada proste zdania, Ola, 8 lat, mówi prostymi zdaniami, odpowiada na pytania, unika kontaktu wzrokowego, 11-letni Mateusz nie używa czasowników, zapisuje słowa na kartce, niechętnie porozu­miewa się z otoczeniem. Co łączy te dzieci? Wszystkie są dotknięte autyzmem. Na czym polega ta tajemnicza choroba? Na jakim etapie są badania nad autyzmem i wiedza na jego temat? Czy te dzieci mają szansę na rozwój? Co można dla nich zrobić? Autorka wyjaśnia, w jaki sposób dzieci z autyzmem porozumiewają się otoczeniem, czy są upośledzo­ne intelektualnie, jaki mają iloraz inteligencji i jakie możliwości rozwoju. Przedstawia dylematy i kontrowersje związane z definicją, klasyfikacją i i diagnozą autyzmu wszesnodziecięcego, omawia rozwój dziecięcej teorii umysłu oraz przebieg eksperymentu pedagogicznego ukazując sukcesy, niepowodzenia i trudności dzieci w tym eksperymencie.

W tej książce jest trochę teorii, metodologii, analizy i interpretacji wyni­ków oraz próba syntezy wniosków i badań. Wszystko, co zostało napisane na temat autyzmu w ciągu ostatnich 20 lat jest autorce znane. „ Pracę uwa­żam za oryginalną, nowatorską, mająca duże znaczenie dla teorii i praktyki autyzmu wczesnodziecięcego" - poleca pracę Barbary Winczury prof. dr hab. Władysława Pilecka. Z pewnością będzie pomocna w zgłębianiu „pięt­na drugiej potowy XX wieku" studentom pedagogiki i psychologii, wycho­wawcom dzieci dotkniętych autyzmem, a także ich rodzicom.

Joanna Habiera
źródło: Magazyn Literacki "Książki", nr 7/2009