O autorach i redaktorach

Małgorzata Bała – muzyk, magister, absolwentka Papieskiej Akademii Teologicznej w Krakowie (Wydział Historii Kościoła, specjalność: muzyka kościelna), tyflopedagog, wieloletnia nauczycielka w Specjalnym Ośrodku Szkolno-Wychowawczym dla Dzieci Niewidomych i Słabowidzących w Krakowie, a w latach 2010–2020 wicedyrektorka Ośrodka kierująca Szkołą Muzyczną I stopnia im. Majora Hieronima Henryka Baronowskiego w Zespole Szkół i Placówek pn. „Centrum dla Niewidomych i Słabowidzących” w Krakowie. Jest zaangażowana w rozwój muzyczny dzieci i młodzieży z dysfunkcją wzroku, dba o promocję swoich uczniów i Szkoły w środowisku. Współpracuje z wieloma instytucjami, m.in. z: Państwowym Funduszem Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych, Wojewódzką Biblioteką Publiczną w Krakowie, Krakowskim Komitetem Zwalczania Raka, Polskim Stowarzyszeniem Stwardnienia Rozsianego, Konsulatem USA, Stowarzyszeniem Motocyklistów „Grupa-Południe”, krakowskim oddziałem Honorowych Dawców Krwi MPK, 21. Pułkiem Ułanów Nadwiślańskich, Operą Krakowską, orkiestrą Sinfonietta Cracovia, Europejskim Centrum Kultury im. K. Pendereckiego w Lusławicach, Muzeum Czartoryskich, Centrum Społeczności Żydowskiej, Kurią Krakowską, parafiami krakowskimi, społecznością Gminy Wieliczka, uwrażliwiając wymienione środowiska na potrzeby osób z niepełnosprawnością wzroku. W latach 2016–2020 współpracowała z Urzędem Marszałkowskim Województwa Małopolskiego w realizacji projektu „Małopolska. Kultura wrażliwa”.

Magdalena Gatlik – magister, nauczyciel bibliotekarz, tyflopedagog. Od 20 lat pracuje w krakowskim ośrodku dla dzieci niewidomych przy ulicy Tynieckiej, obecnie określanym jako Zespół Szkół i Placówek pn. „Centrum dla Niewidomych i Słabowidzących”.

Marek Jakubowski – magister pedagogiki specjalnej w zakresie tyflopedagogiki i oligofrenopedagogiki, absolwent Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu. Jest zatrudniony w Specjalnym Ośrodku Szkolno-Wychowawczym dla Dzieci Niewidomych w Owińskach, koło Poznania. Poza pracą w szkolnictwie przez wiele lat prowadził Studio Tyflografiki, zajmujące się wydawaniem reliefowych pomocy dydaktycznych. Jest autorem i współautorem wielu graficznych publikacji dotykowych z kategorii mapy tyflologiczne (m.in.: planów komunikacyjnych Poznania, Krakowa, Nowego Sącza, Tarnowa, planu sytuacyjnego Sejmu RP, planów stacji metra warszawskiego, tyflologicznych map morskich na rejsy dla niewidomych, tyflologicznych map Gruzji i Armenii) i z kategorii tyflografiki (m.in.: zestawów tyflografik dzieł sztuki dla Galerii Zachęta w Warszawie, dla Muzeum Narodowego w Poznaniu i Gdańsku, zestawów tyflografik zabytków kultury dla Tarnowa, Krakowa i Nowego Sącza, zestawów tyflografik dla ogrodów botanicznych w Powsinie i Bolestraszycach). Jest współzałożycielem Stowarzyszenia Pomocy Niewidomym i Słabo Widzącym Absolwentom Ośrodka Szkolno-Wychowawczego dla Dzieci Niewidomych w Owińskach „Być Potrzebnym”, a także założycielem Muzeum Tyflologicznego w Owińskach. Za swoją działalność i szczególne osiągnięcia w zakresie pedagogiki specjalnej i tyflokartografii był trzykrotnie uhonorowany nagrodą Ministra Edukacji Narodowej. Wśród innych wyróżnień, które otrzymał, można wymienić: odznakę honorową Polskiego Związku Niewidomych, nagrodę Ministra Infrastruktury, Medal Komisji Edukacji Narodowej, Order Uśmiechu.  

Paweł Masarczyk – absolwent studiów magisterskich na kierunku filologia angielska (specjalność: kultura – media – translacja) na Uniwersytecie Śląskim. Jest zaangażowany w projekt Tyflopodcast (pierwszy polski podcast podejmujący tematykę życia z niepełnosprawnością wzroku), prowadzony przez Fundację Instytut Rozwoju Regionalnego. Interesuje się rozwojem nowoczesnych technologii pomagających osobom niepełnosprawnym, zagadnieniami związanymi z dostępnością cyfrową oraz sytuacją osób niewidomych i słabowidzących na świecie. Zainteresowania te miał okazję pogłębiać w trakcie stażów (np. w instytucjach europejskich) i wolontariatów (takich jak Dni Dostępności Cyfrowej). Tematyce sytuacji osób niepełnosprawnych poświęcił pracę zarówno licencjacką, jak i magisterską.

Anna Mitko – magister, absolwentka pedagogiki specjalnej na Uniwersytecie Pedagogicznym w Krakowie. W ramach studiów pierwszego stopnia ukończyła specjalność: tyflopedagogika z pedagogiką przedszkolną i wczesnoszkolną, natomiast studia magisterskie ukończyła ze specjalnością: edukacja i rehabilitacja osób z niepełnosprawnością intelektualną. Przez wiele lat współpracowała z Akademią Przyszłości, pełniąc różne role: tutora (2013–2015), lidera (2014–2016), koordynatora wojewódzkiego (2016–2017), a następnie trenera wewnętrznego Stowarzyszenia Wiosna. Obecnie pracuje jako tyflopedagog.

Agnieszka Nawrocka – magister, tyflopedagog, oligofrenopedagog, terapeuta pedagogiczny, absolwentka pedagogiki nauczania początkowego na Uniwersytecie Jagiellońskim, absolwentka studiów podyplomowych z zakresu organizacji zarządzania oświatą. Od 1991 roku jest zawodowo związana z Zespołem Szkół i Placówek pn. „Centrum dla Niewidomych i Słabowidzących” w Krakowie (poprzednia nazwa: Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy dla Dzieci Niewidomych i Słabowidzących). Od 2001 roku stale współpracuje z: Małopolskim Ośrodkiem Doskonalenia Nauczycieli, Krakowskim Instytutem Rozwoju Edukacji, Galicyjskim Centrum Doskonalenia Nauczycieli, Podkarpackim Centrum Usług Dydaktycznych. Prowadzi lekcje otwarte dla studentów wyższych uczelni, nauczycieli szkół ogólnodostępnych, słuchaczy studiów podyplomowych, webinaria i wykłady na konferencjach dotyczących problematyki dzieci z niepełnosprawnością wzroku. Jest instruktorką Związku Harcerstwa Polskiego (zaangażowaną w działalność Nieprzetartego Szlaku) oraz laureatką wielu nagród (m.in. Odznaki Honoris Gratia, Medalu Komisji Edukacji Narodowej, Odznaki Honorowej za Zasługi dla Ochrony Praw Dziecka).

Sławomir Olszewski – doktor habilitowany w dziedzinie nauk społecznych, pedagog specjalny. Jest zatrudniony na stanowisku profesora w Instytucie Pedagogiki Specjalnej Uniwersytetu Pedagogicznego im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie. Jego zainteresowania badawcze koncentrują się wokół: problematyki kształcenia uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim, przejawów i uwarunkowań percepcji własnej przestrzeni życiowej, zachowań agresywnych dzieci i młodzieży z lekką niepełnosprawnością intelektualną, a także tożsamości pedagoga specjalnego i zmian terminologii w pedagogice specjalnej.

Katarzyna Parys – doktor habilitowany w dziedzinie nauk społecznych, pedagog specjalny. Jest zatrudniona na stanowisku profesora w Instytucie Pedagogiki Specjalnej Uniwersytetu Pedagogicznego im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie. Od 2007 roku pełni funkcję kierownika Katedry Integracji Społecznej. Swoje zainteresowania badawcze koncentruje wokół: zagadnień związanych z kształceniem specjalnym, działań wspierających uczniów niepełnosprawnych w psychospołecznym rozwoju, kreatywności osób niepełnosprawnych oraz zmian terminologii w pedagogice specjalnej. Dorobek naukowy obejmuje: 2 monografie autorskie, 4 współautorskie oraz ponad 90 artykułów i rozdziałów opublikowanych w czasopismach i recenzowanych pracach zbiorowych.

Magdalena Pasteczka-Cholewa – magister pedagogiki specjalnej (tyflopedagog i oligofrenopedagog), asystentka w Instytucie Pedagogiki Specjalnej Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie. Jej zainteresowania naukowe koncentrują się wokół zagadnień dotyczących aktywności społecznej i zawodowej osób niepełnosprawnych intelektualnie.

Władysława Pilecka – prof. dr hab., psycholog, emerytowany profesor zwyczajny Uniwersytetu Jagiellońskiego. Jej zainteresowania naukowe koncentrują sie wokół problematyki rozwoju psychospołecznego dzieci niepełnosprawnych, szczególnie zaś przewlekle chorych, z niepełnosprawnością umysłową oraz głębokimi wadami wzroku. Opublikowała ponad 150 prac, w tym 8 monografii: Dynamika rozwoju psychicznego dzieci chorych na astmę i mukowiscydozę (1990), Stymulacja psychoruchowego rozwoju dzieci o obniżonej sprawności intelektualnej (1992, współredakcja), Jak wspomagać psychospołeczny rozwój dzieci niepełnosprawnych somatycznie (1999, współautorstwo), Przewlekła choroba somatyczna w życiu i rozwoju dziecka. Problemy psychologiczne (2002), Dziecko ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi w ekosystemie (2005, współredakcja), O poznawaniu siebie i świata przez dziecko ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi (2008, współredakcja), Dziecko ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi w drodze ku dorosłości. Psychopedagogiczne podstawy edukacji, rewalidacji i terapii trudności w uczeniu się (2009, współredakcja), Psychologia zdrowia dzieci i młodzieży (2011, redakcja), a także 4 podręczniki akademickie oraz liczne artykuły i rozdziały w opracowaniach zwartych. W latach 2002–2015 była członkiem amerykańskiego towarzystwa naukowego The Society of Pediatric Psychology.

Dorota Rysiak – magister, tyflopedagog, nauczycielka orientacji przestrzennej oraz samodzielnego poruszania się niewidomych i słabowidzących w Zespole Szkół i Placówek pn. „Centrum dla Niewidomych i Słabowidzących” w Krakowie. Jest absolwentką Uniwersytetu Jagiellońskiego. Ukończyła studia podyplomowe z tyflopedagogiki (specjalność: orientacja przestrzenna i integracja) w Wyższej Szkole Pedagogiki Specjalnej w Warszawie (w 2000 roku) oraz studia podyplomowe z wczesnej rehabilitacji niewidomych i słabowidzących dzieci, zorganizowane przez Akademię Pedagogiki Specjalnej w Warszawie (w 2001 roku). W 2014 roku ukończyła studia podyplomowe z usprawniania widzenia słabowidzących w Górnośląskiej Wyższej Szkole Pedagogicznej w Mysłowicach. Prowadzi lekcje otwarte i warsztaty dla studentów i nauczycieli. Od lat uczestniczy w projektach związanych z dostosowaniem otoczenia do potrzeb osób niewidomych i słabowidzących. Interesuje się tyflografiką i projektowaniem uniwersalnym.

Piotr Stefański – magister, tyflopedagog, oligofrenopedagog oraz terapeuta wczesnego wspomagania. Jest absolwentem Wyższej Szkoły Pedagogicznej im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie (obecnie: Uniwersytet Pedagogiczny). Od 1989 roku jest zawodowo związany z Zespołem Szkół i Placówek pn. „Centrum dla Niewidomych i Słabowidzących” w Krakowie (poprzednia nazwa: Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy dla Dzieci Niewidomych i Słabowidzących). Jest instruktorem Związku Harcerstwa Polskiego, przez ponad 20 lat zaangażowanym w działalność Nieprzetartego Szlaku. Jest współzałożycielem Stowarzyszenia Rodziców i Przyjaciół Dzieci Niewidomych i Słabowidzących Nadzieja (obecnie pełni funkcję prezesa) oraz prezesem Fundacji Niepełnosprawni Razem. Zainicjował wiele przedsięwzięć dotyczących rewalidacji, edukacji, kultury, sportu, turystyki i rekreacji dzieci, młodzieży i dorosłych z dysfunkcją wzroku. Jest pomysłodawcą i organizatorem Międzynarodowego Kongresu Tyflopedagogicznego, który odbył się w Krakowie w 2019 toku.

Patrick Temmesfeld – tyflopedagog, od 2019 roku jest wiceprzewodniczącym zarządu Deutsche Blindenstudienanstalt e.V. (blista) (Niemieckiego Instytutu dla Niewidomych). Pełni także funkcję członka zarządu Verband für Blinden und Sehenbehidertenpädagogik – VBS (Stowarzyszenia Pedagogiki dla Niewidomych i Słabowidzących).

Małgorzata Trojańska – doktor nauk humanistycznych w zakresie pedagogiki. Jest zatrudniona na stanowisku adiunkta w Instytucie Pedagogiki Specjalnej Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie. Pełni funkcję pełnomocnika rektora ds. osób niepełnosprawnych. Swoje zainteresowania naukowe koncentruje wokół zagadnień związanych z obszarem wychowania jednostek z niepełnosprawnością intelektualną oraz działań zmierzających do aktywizacji społecznej i zawodowej osób z niepełnosprawnością.

Małgorzata Woś – doktor nauk medycznych, lekarz specjalista w dziedzinie okulistyki, kierownik Oddziału Okulistyki z Pododdziałem Szpitala Specjalistycznego im. S. Żeromskiego w Krakowie. Wprowadziła zabiegi z diagnostyki i leczenia schorzeń dróg łzowych, we współpracy z lekarzami innych specjalizacji (radiologia, laryngologia) w województwie małopolskim. Jest członkiem Polskiego Towarzystwa Okulistycznego, Europejskiego Stowarzyszenia Okulistów Dziecięcych ­(European Paediatric Ophthalmological Society – EPOS) oraz Światowego Stowarzyszenia Okulistyki Dziecięcej i Zeza (World Society of Paediatric Ophthalmology and Strabismus – WSPOS). Jest uczestniczką oraz prelegentką licznych szkoleń i konferencji krajowych oraz zagranicznych, a także autorką i współautorką publikacji naukowych w czasopismach okulistycznych, ogólnomedycznych, biochemicznych. Zainicjowała i współorganizowała coroczną konferencję „Praktycy praktykom – od objawu do rozpoznania”. Jest także współorganizatorką konferencji naukowo-szkoleniowej „Pacjenci z wadami twarzoczaszki – podejście interdyscyplinarne” oraz akcji „Zdrowooczni – zwiększenie świadomości dzieci na temat badania wzroku”. Współpracuje z organizacją „Lekarze nadziei” oraz Stowarzyszeniem Rodziców i Przyjaciół Dzieci Niewidomych i Słabowidzących Nadzieja.

Oficyna Wydawnicza "Impuls"

Wprowadzenie             

Władysława Pilecka
Wspomaganie rozwoju tożsamości dzieci i młodzieży z dysfunkcją widzenia szansą ich sukcesów życiowych          

Paweł Masarczyk
„Twoje ograniczenia leżą prawdopodobnie o wiele dalej, niż się spodziewasz” – możliwości budowania ścieżki edukacyjno-zawodowej przez osoby niewidome          

Katarzyna Parys
Idee pedagogiki specjalnej w działaniach tyflopedagogów     

Sławomir Olszewski
Autodiagnoza w pracy tyflopedagoga        

Anna Mitko, Małgorzata Trojańska
Obciążenia zawodowe tyflopedagogów w kontekście doświadczanej niepełnosprawności     

Małgorzata Woś
Diagnostyka zaburzeń narządu wzroku u małych dzieci z uwzględnieniem specyfiki ich wieku    

Agnieszka Nawrocka
Dostosowanie otoczenia i wymagań edukacyjnych do potrzeb ucznia niewidomego i słabowidzącego w szkole   

Patrick Temmesfeld
Wybrane problemy dotyczące kształcenia osób niewidomych i słabowidzących w Niemczech    

Małgorzata Bała
Znaczenie kształcenia muzycznego dla osób z niepełnosprawnością narządu wzroku – dobre praktyki metodyczne i organizacyjne       

Dorota Rysiak
Dostosowanie otoczenia do potrzeb osób słabowidzących     

Marek Jakubowski
Pomoce dydaktyczne dla osób niewidomych – o pasji zawodowej tyflopedagogów i efektach ich twórczych poszukiwań       

Magdalena Pasteczka-Cholewa, Magdalena Gatlik
Doświadczenia studentów pedagogiki specjalnej w konstruowaniu książek dotykowych dla dzieci z dysfunkcją narządu wzroku       

O autorach i redaktorach  

Wprowadzenie

Tempo rozwoju człowieka i zmiany pojawiające się w biegu życia zależą od wielu czynników biopsychospołecznych. Zarówno sam człowiek, jak i jego otoczenie może podejmować kroki hamujące, utrudniające czy wręcz zakłócające rozwój, a także takie, które mają charakter pozytywny, stymulują i wspierają ten proces. Poziom zapotrzebowania na wsparcie jest cechą warunkowaną właściwościami indywidualnymi i okolicznościami zewnętrznymi, ulega zmianom na poszczególnych etapach życia. Każdy człowiek, niezależnie od poziomu sprawności, napotyka sytuacje, w których potrzebuje wsparcia. Osoby z niepełnosprawnością nie stanowią wyjątku pod tym względem. Potrzebują one czasami specyficznych rozwiązań pozwalających wykluczyć lub ominąć napotykane trudności. Jednak intensywność wsparcia nie musi być w ich przypadku większa, niż ma to miejsce w stosunku do ludzi pełnosprawnych. Chodzi o to, by oferowana pomoc była adekwatna do potrzeb, umożliwiała rozwiązanie problemów, wzmacniała posiadane zasoby, słowem ‒ służyła ich rozwojowi. Taki właśnie namysł towarzyszył autorom zebranych w książce opracowań. Elementem łączącym teksty jest refleksja nad potrzebami i możliwościami osób niewidomych i słabowidzących, jak również nad działaniami, które mogłyby sprzyjać optymalizacji ich rozwoju, poprawie jakości ich funkcjonowania i osiąganiu poczucia dobrostanu. We wszystkich artykułach autorzy przedstawiają rozwiązania, które wedle ich wiedzy, dociekań naukowo-badawczych, praktyki zawodowej i doświadczeń osobistych można rekomendować jako działania wspomagające rozwój osób niewidomych i słabowidzących. Otwierają przestrzeń do dialogu, wymiany myśli i doświadczeń, a także zachęcają do refleksji.

W tekście wprowadzającym Władysława Pilecka podkreśla istotę kształtowania pozytywnej tożsamości u dzieci i młodzieży z niepełnosprawnością wzroku. Autorka wskazuje na mechanizmy jej budowania u osób niepełnosprawnych, na potencjalne trudności z tym związane i ich przyczyny. Szczególną uwagę poświęca trzem teoriom psychologicznym (przywiązania, odporności i tożsamości niepełnosprawności), na których można oprzeć działania wspierające rozwój osobowości oraz kształtowanie dojrzałej, pozytywnej tożsamości i poczucia samoskuteczności.
W pewnym sensie kontynuacją i praktyczną ilustracją rozważań W. Pileckiej jest tekst Pawła Masarczyka. W opracowaniu tym czytelne jest przesłanie, że pomimo wymagań i ograniczeń wynikających z niepełnosprawności można i trzeba wyznaczać sobie wartościowe cele oraz konsekwentnie dążyć do ich realizacji. Autor, odwołując się do doświadczeń własnych, informuje o możliwościach rozwoju młodego człowieka po ukończeniu edukacji na poziomie szkoły średniej, dostępnych również dla osób niewidomych i słabowidzących. W tekście zamieścił informacje na temat konkretnych narzędzi, programów, instytucji, które mogą wspomóc młodego człowieka kreującego swoją ścieżkę edukacyjno-zawodową.

Kolejne trzy opracowania są ściśle związane z osobą tyflopedagoga. W pierwszym z nich Katarzyna Parys prezentuje idee pedagogiki specjalnej jako punkt odniesienia dla racjonalnych działań pedagogów. Teoretyczne założenia przenosi na konkretne sytuacje i zachowania, sugerując sposoby postępowania, które mogą służyć kształtowaniu i wzmacnianiu podmiotowości, autonomii, emancypacji osób z niepełnosprawnością wzroku, a także normalizacji i poprawie jakości ich życia. Swoje rozważania autorka obrazuje wypowiedziami osób niewidomych i słabowidzących. Z kolei Sławomir Olszewski zaprasza do refleksji nad celowością i możliwością dokonywania autodiagnozy przez tyflopedagogów, określonej jako potencjalne antidotum na brak autonomii i bezkrytyczne przyjmowanie narzuconych ustaleń. Zgłaszając propozycje ukierunkowanych działań autodiagnostycznych, wskazuje warunki niezbędne do ich podejmowania i realizacji, a także potencjalne korzyści i zagrożenia związane z procesem samopoznania. Trzeci tekst dotyczący tyflopedagogów przygotowały Anna Mitko i Małgorzata Trojańska. Jest to opracowanie o charakterze empirycznym. Autorki prezentują w nim wyniki badań własnych, informujące o obciążeniach zawodowych pedagogów specjalnych w ich subiektywnej ocenie. Część spośród badanych to osoby z niepełnosprawnością wzroku. Celem opracowania jest analiza obciążeń zawodowych powiązanych z niepełnosprawnością doświadczaną przez tyflopedagogów, a także ukazanie stosowanych rozwiązań służących przezwyciężaniu trudności lub ich minimalizowaniu.

Cennych informacji medycznych dostarcza tekst przygotowany przez Małgorzatę Woś. Autorka dokonuje przeglądu metod stosowanych w diagnostyce okulistycznej, wskazuje symptomy zaburzeń widzenia ujawniające się we wczesnych okresach życia. Zamieszczone w tym tekście informacje mogą być przydatne dla rodziców i opiekunów. Dzięki wiedzy na temat prawidłowości i nieprawidłowości w reakcjach wzrokowych dziecka będą oni mogli podjąć działania adekwatne do danej sytuacji.

Najobszerniejsza grupa tekstów dotyczy dostosowania przestrzeni edukacyjnej do potrzeb i możliwości osób niewidomych i słabowidzących. Agnieszka Nawrocka, odwołując się do przepisów prawa oświatowego, wskazuje przeznaczone dla uczniów z niepełnosprawnością wzroku rozwiązania, które w założeniu mają im umożliwić pełnoprawne uczestnictwo w procesie edukacji. Równocześnie wyraża sprzeciw wobec nieuzasadnionego zwalniania uczniów niewidomych i słabowidzących z zadań i obowiązków oraz stosowania ulg, które nie sprzyjają pomocy, lecz ograniczają rozwój. Zagadnienie kształcenia uczniów niewidomych i słabowidzących w Niemczech opisuje Patrick Temmesfeld. Koncentrując się na problematyce edukacji integracyjnej, autor akcentuje osiągnięcia w tym zakresie, przybliża ciekawe rozwiązania stosowane w niemieckim instytucie dla niewidomych Blista w Marburgu (Bundesweites Kompetenz­zentrum für Menschen mit Blindheit und Sehbehinderung). Ponadto zwraca uwagę na problemy, których do dziś nie udało się rozwiązać. Z kolei tekst Małgorzaty Bały dotyczy edukacji muzycznej uczniów z niepełnosprawnością wzroku. Autorka wskazuje na ogólnorozwojową i rewalidacyjną funkcję muzyki oraz aktywności muzyczne możliwe do podejmowania w ramach rehabilitacji dzieci i młodzieży z dysfunkcją narządu wzroku. Szczególnie interesujące są informacje na temat rozwiązań organizacyjnych i metodycznych wykorzystywanych w szkole muzycznej dla uczniów niewidomych i słabowidzących. Zaprezentowane działania, którym przysługuje miano dobrych praktyk, są efektem wieloletnich poszukiwań i doświadczeń krakowskich pedagogów. Dorota Rysiak podejmuje temat dostosowania otoczenia do potrzeb osób słabowidzących. Odwołując się do modelu funkcjonowania wzrokowego Anne L. Corn, analizuje jedną spośród trzech grup czynników sprawnego posługiwania się wzrokiem, tj. grupę czynników zewnętrznych. Konkretne uwagi i zalecenia sformułowane w artykule mogą służyć działaniom normalizacyjnym i budowaniu przyjaznej przestrzeni zabezpieczającej potrzeby osób z dysfunkcją narządu wzroku. Proponowane rozwiązania mają charakter uniwersalny i nie ograniczają się do placówek szkolnych. Powinny znaleźć szerokie zastosowanie w różnego rodzaju instytucjach, czyniąc przestrzeń fizyczną bardziej dostępną, bezpieczną i komfortową dla osób niewidomych i słabowidzących.

Dla uczniów z niepełnosprawnością wzroku szczególnie ważne są środki dydaktyczne. Zagadnienie to jest omawiane w dwóch kolejnych artykułach. Marek Jakubowski, odwołując się do dorobku wybitnych tyflopedagogów i własnej praktyki, pokazuje, jak praca zawodowa staje się pasją motywującą do podejmowania twórczych działań, skutkujących powstaniem ciekawych i przydatnych w edukacji uczniów niewidomych pomocy. Z tekstu wybrzmiewa przekonanie o celowości sięgania do tradycji, o zasadności szukania inspiracji w dotychczasowych propozycjach metodycznych. Opisywany przez tego autora Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy dla Dzieci Niewidomych w Owińskach jawi się jako miejsce, w którym poszukuje się nowoczesnych rozwiązań odpowiadających potrzebom uczniów z niepełnosprawnością wzroku oraz uwzględnia się współczesne możliwości technologiczne, a z drugiej strony jako miejsce, w którym z pietyzmem traktowane są dotychczasowe osiągnięcia tyflopedagogów. Z kolei Magdalena Pasteczka-Cholewa i Magdalena Gatlik podejmują temat książek odpowiadających potrzebom dzieci z dysfunkcją wzroku i wskazują rozwiązania, które powinni uwzględniać producenci książek przeznaczonych dla dzieci niewidomych i słabowidzących. Ponadto zamieściły w tekście kilka projektów przygotowanych przez studentów pedagogiki specjalnej. Zaprezentowane wytwory studenckie poddały krytycznej analizie. Autorki zwracają uwagę na trafne rozwiązania oraz braki i niedoskonałości przygotowanych książek. Tekst ma wyraźne walory edukacyjne, gdyż pokazuje, jak przemyślany musi być proces konstruowania pomocy dydaktycznych, aby odpowiadały one potrzebom poznawczym ucznia z niepełnosprawnością wzroku.

Sądzę, że przemyślenia i rozwiązania zaproponowane w książce mogą być pomocne podczas projektowania celów i działań sprzyjających rehabilitacji osób z niepełnosprawnością wzroku i ich autorehabilitacji. Publikacja ta może zatem okazać się przydatna dla pedagogów specjalnych, studentów kierunków pedagogicznych i tych, którzy angażują się w działania adresowane do osób z niepełnosprawnością wzroku. Mam nadzieję, że zamieszczone tutaj uwagi i sugestie pozwolą Czytelnikom z namysłem odnieść się do doświadczeń własnych, zarówno utwierdzając w słuszności podejmowanych działań, jak i skłaniając do wprowadzenia zmian we własnym postępowaniu lub do skorzystania z nowych, niestosowanych dotychczas rozwiązań.

Katarzyna Pary

Książka stanowi wartościową pozycję wydawniczą. Na podkreślenie zasługuje jej konstrukcja, z wyraźnym przejściem od zagadnień teoretycznych do rozwiązań praktycznych, wzbogaconych ciekawymi przykładami. Z różnorodności materiału redaktorzy stworzyli tematyczną jedność. Zamieszczone w publikacji teksty łączy wspólny cel, jakim jest poprawa jakości funkcjonowania osób z niepełnosprawnością narządu wzroku. Ze względu na zróżnicowaną treść książka może być doskonałym przewodnikiem dla pedagogów, pedagogów specjalnych, psychologów, studentów pedagogiki, a także innych czytelników zainteresowanych problematyką osób z niepełnosprawnością narządu wzroku, zarówno w aspekcie rozważań teoretycznych, jak i praktyki edukacyjnej i rehabilitacyjnej.

prof. dr hab. Jadwiga Kuczyńska-Kwapisz

Teksty zgromadzone w publikacji wpisują się we współczesne trendy obecne w pedagogice specjalnej. Autorzy przedstawiają treści skoncentrowane wokół wybranych aspektów budowania zasobów osobistych oraz wspierania w edukacji i codziennym funkcjonowaniu osób niewidomych i słabowidzących. Łączy ich troska o funkcjonowanie osoby z niepełnosprawnością wzroku (m.in. w roli ucznia) w różnych sferach życia (najczęściej w kontekście edukacyjnym). […] Jest to ważna książka pod względem poznawczym i praktycznym. Będzie służyć nauczycielom, terapeutom i innym specjalistom, którzy zajmują się wspomaganiem rozwoju i edukacji uczniów z niepełnosprawnością wzroku. Zawiera bowiem wiele cennych wskazówek pomocnych w pracy zawodowej tyflopedagoga. Będzie przydatna także dla rodziców dzieci dotkniętych dysfunkcją wzroku oraz dla studentów pedagogiki specjalnej.

dr hab. Małgorzata Walkiewicz-Krutak, prof. APS