Z recenzji prof. dra hab. Bogusława Śliwerskiego

Otrzymujemy znakomitą rozprawę z pedagogiki porównawczej, która wpisuje się w najlepsze tradycje polskiej myśli pedagogicznej i współczesną metodologię badań komparatystycznych na świecie. Ma to ogromne znaczenie dla dostrzeżenia przez badaczy zarówno nauk społecznych, jak i humanistycznych w naszym kraju, że nie wolno lekceważyć pedagogiki jako nauki. Wykorzystanie międzynarodowych badań pedagogicznych, w przypadku których ponad­czasowe oraz ponadpaństwowe możliwości implementowania pewnych prawidłowości znakomicie sprawdziły się w reformowaniu systemu szkolnego przez odpowiedzialnych   i   świetnie   wykształconych polityków   najwyżej   rozwiniętych   na   świecie państw, sprzyja zarazem nieprawdopodobnemu skokowi rozwojowemu społeczeństwa. Książka Inetty Nowosad mogła powstać dzięki niezwykle precyzyjnemu planowi badań autorki, ich logicznej konceptualizacji i strukturze oraz bogactwu źródeł naukowych, oświatowych i administracyjno-politycznych małego państwa, które stało się liderem edukacyjnych zmian na świecie.

O książce

Książka zatytułowana Singapur – azjatycki tygrys edukacyjnych reform. Fenomen makropolityki oświatowej zwraca uwagę na niewielki kraj na mapie świata – określany często w mediach jako „Mała czerwona kropka” (Little red dot). Termin ten został szybko przyjęty zarówno przez singapurskich polityków, jak i obywateli, którzy za pomocą tego określenia wyrażają dumę z sukcesu własnego narodu pomimo jego fizycznych ograniczeń. Singapur jest bowiem małym krajem o powierzchni nieco ponad 700 kilometrów kwadratowych. Tworząc kulturowy tygiel, zamieszkuje go ponad 5,5 miliona ludzi o różnym pochodzeniu i wyznawanej religii.

Prezentowana polskim czytelnikom książka może stanowić ramy dyskusji nad singapurskim systemem edukacji, realizowaną skutecznie polityką edukacyjną i przyszłymi kierunkami rozwoju. Jednak lektura publikacji może również być cenną lekcją w procesie uczenia się od najlepszych. Nie chodzi tu o bezkrytyczne kopiowanie elementów czy całości rozwiązań formalnych wypracowanych przez Singapur. Książka wskazuje bowiem na niebezpieczeństwa związane z przyjmowaniem systemu singapurskiej edukacji jako modelu dla reszty świata, bez wcześniejszego zrozumienia jego kontekstu, wyłącznie jako pokłosia atrakcyjności międzynarodowej. W dorobku pedagogiki porównawczej nie brakuje argumentów na uzasadnienie takiego stanowiska.

Publikacja składa się z pięciu rozdziałów. Pierwszy, zatytułowany W stronę doskonałości na poziomie systemu szkolnego, wprowadza czytelnika w aktualnie rozwijany nurt badań oraz teorii kształtowania jakości i efektywności systemów edukacyjnych. Podejmuje również rozważania nad potencjałem polityki edukacyjnej i wdrażanych na jej mocy reform w doskonaleniu rodzimej edukacji. Zwraca uwagę na słabości decyzji politycznych czyniących w większości krajów z reform drogę donikąd, osadzoną często w trudnych do pokonania mitach i złudzeniach blokujących poprawę edukacji i szanse rozwoju kolejnych pokoleń młodych ludzi.

Osiągnięcie wysokiej skuteczności poprawy i doskonalenia na poziomie systemu edukacji jest jednak silnie związane z wykorzystaniem w kreowanej polityce czynników kontekstowych – specyficznych uwarunkowań kulturowych, które umacniały doświadczenie społeczne na przestrzeni dziejów danego narodu. Stąd za konieczne uznano omówienie w drugim rozdziale wartości specyficznych dla kontekstu singapurskiego, ale nie tylko. Są to bowiem wartości mocno zakorzenione również w pozostałych krajach cechujących się silnym wzrostem gospodarczym, zwanych azjatyckimi tygrysami. Dlatego drugi rozdział nosi tytuł Kontekst kulturowy azjatyckich tygrysów i przybliża specyfikę Azji w badaniach kultur narodowych, by dalej na tej podstawie móc lepiej zrozumieć tygiel kulturowy Singapuru i promowane przez jego przywódców azjatyckie wartości. Ważność analizowanych w tej części książki treści pozostaje istotna również z innego powodu. Służyć ma uniknięciu europocentrycznego podejścia. Jest to o tyle trudne, że duża część literatury badawczej do dziś ma głównie orientację zachodnią...

Rozdział trzeci, zatytułowany Singapur – tygrys w skórze lwa, zwraca uwagę na silny w tym kraju związek reform edukacyjnych ze wzrostem gospodarczym i postępem, który wyniósł Singapur z grona ubogich i skonfliktowanych państw Trzeciego Świata na pozycję lidera przemian i innowacji w grupie krajów wysoko rozwiniętych. Wnikając w rodzimy już kontekst Singapuru, zwrócono uwagę na istotne społeczno-polityczne uwarunkowania przemian edukacyjnych oraz kreowane polityczne linie rozwojowe, w tym strategie przywódców.

Rozdział czwarty eksponuje rolę nauczycieli w procesie poprawy i rozwoju systemu edukacji. Fundament singapurskiej polityki edukacyjnej stanowi bowiem założenie, że szkoła może być dobra jedynie w takim stopniu, w jakim dobrzy będą uczący w niej nauczyciele. Wszystkie światowej klasy systemy szkolne zwracają szczególną uwagę na kwestię najlepszego wyboru swoich nauczycieli i ich najwyższych kwalifikacji, odwracając się od biurokratycznej kontroli i odpowiedzialności na rzecz profesjonalnych form organizacji pracy. Nigdzie bowiem na świecie system szkolny nie jest lepszy niż jego nauczyciele. Najważniejsze zatem inwestycje polityczne dotyczą jakości pracy nauczycieli, a nie np. wielkości klasy. Wysoce efektywne systemy, w tym Singapur, wypracowały elastyczne ścieżki kariery i zachęty do rozwoju zawodowego nauczycieli. Motywują swoich nauczycieli do wprowadzania innowacji w edukacji, do ciągłego doskonalenia własnej pracy i swoich kolegów oraz umożliwiają przygotowanie, które wiedzie do wzmocnienia praktyki nauczycielskiej.

Stąd rozdział zatytułowany Nauczyciele – siła kształtująca przyszłość Singapuru skupia się na roli polityki edukacyjnej w rozwijaniu potencjału nauczycieli, którzy ostatecznie wpływają na kształtowanie i przekształcanie społeczeństwa przez trwałe zaangażowanie uczniów i społeczności w sprawy swojego kraju. Powszechnie przyjmuje się, że standardy akademickie i zawodowe nauczycieli stanowią krytyczny element warunków uczenia się niezbędnych do osiągnięcia celów edukacyjnych narodu.

Rozdział piąty, Singapur: trajektoria sukcesu, stanowi podsumowanie wcześniejszych, bardziej szczegółowych rozważań. Kluczowe czynniki wpływające na sukces singapurskiego systemu edukacji przedstawiono w aspekcie radzenia sobie ze zmianą. W rozdziale tym starano się wydobyć – przez pryzmat istniejących paradoksów – siłę dynamizującą oraz wzmacniającą efektywność procesów edukacyjnych i sukces systemu edukacji. Umiejętność pokonywania pozornych, jak się okazuje, sprzeczności stała się siłą tego kraju i fundamentem osiąganego postępu. Paradoksy te można uznać za sprzeczność pozorną, sprzeczność z tzw. zdrowym rozsądkiem, dotyczą one bowiem tych samych grup zjawisk – tu osadzonych w kluczowych dla funkcjonowania systemu obszarach, takich jak podejście do zmiany, zmierzenie się z ideą równości edukacyjnej i zarządzanie systemem edukacji.

Treści zawarte w książce mogą się przyczynić do innego oglądu procesów edukacyjnych, a także pomóc w interpretacji ich zastosowania (zawsze z uwzględnieniem kontekstowych ograniczeń) – czy to w praktyce, w badaniach, czy w politycznych procedurach decyzyjnych. Mianowicie mogą:

1.    Być zarzewiem debat, inspirować dyskusje na temat skutecznej poprawy funkcjonowania szkół, w tym potencjału interwencji politycznych.
2.    Wprowadzać nowe argumenty do debat, a tym samym być pomocne w podejmowaniu decyzji.
3.    Działać jako narzędzie ukazujące nowe obszary praktykowania poprawy pracy szkół na poziomie systemu, jak również zwracać uwagę na czynniki wpływające na poprawę, które różnią się w poszczególnych krajach.
4.    Być pomocnym narzędziem w planowaniu, projektowaniu i wdrażaniu interwencji politycznych oraz w podejmowaniu refleksji nad projektami doskonalącymi poprawę funkcjonowania szkół.
5.    Stanowić wkład w kształcenie i doskonalenie nauczycieli, ukazując inne praktyki w szkolnej codzienności.

Oczywiście nie należy zapominać, że każdy kraj jest inny i każdy będzie musiał znaleźć swoją własną ścieżkę rozwoju. Jednak doświadczenia zdobyte na tej drodze przez Singapur mogą pomóc uniknąć wielu błędów i pozwolić lepiej zmierzyć się z istniejącymi przeciwnościami. Przypominają dobrze o tym słowa umieszczone przy wejściu do Narodowego Instytutu Edukacji (NIE) w Singapurze: „Edukacja to podróż, podróż w nieznaną i szybko zmieniającą się przyszłość”.