Oficyna Wydawnicza "Impuls"

Przedmowa

Podziękowania

Wstęp

Perspektywa ujęcia

Ogniwa metodologiczne

Wyznanie

Rozdział I

Autorytet i „autorytety” jako problem kulturowy i społeczny oraz jego obecność w dyskursie publicznym transformacji w Polsce

Wstęp

Autorytet w kulturze (według) Leszka Kołakowskiego

Autorytet między degradacją i uwzniośleniem

Inteligencja w Polsce – bez autorytetu czy skazana na igranie nim?

Pułapka „systemu” i „sieci” autorytetów – trudności analiz Jacka Żakowskiego i nastawienia Adama Michnika

Przykład pułapki myślenia lewicowego o autorytetach

Autorytet jako człowiek-tworca etycznie wyniesiony niezależnością – poza sporem o władzę

Autorytet moralny w wersji salonowej z cudzysłowem – u Rafała Ziemkiewicza

Rozdział II

Tropy historyczne, socjologiczne i pytanie o wpływ w psychologii społecznej

Wstęp

Kryzys autorytetu jako kryzys kolejności w pułapce mimetycznego pragnienia (geniusz Williama Szekspira w oczach Rene Girarda)

Lunatycy i „zacofańcy” – dwa bieguny autorytetu w historii nauki według Artura Koestlera

Autorytet jako problem socjologii kultury, filozofii nauki i socjologii wiedzy

Wyzwanie „refleksyjności” wobec autorytetów w „posttradycyjnym” społeczeństwie: przypadek iluzji „aktywnego zaufania” u Anthony’ego Giddensa; w stronę autorytetu globalizacji proceduralnej

Między oznakami autorytetu jako źródła wpływu a autorytetem oznak – badania Stanleya Milgrama

Rozdział III

Szkoła frankfurcka, czyli o niemożności zniesienia autorytetu, a nawet o jego nieautorytarnej potrzebie w nowoczesności

Wstęp

Ericha Fromma postulat „autorytetu racjonalnego” poza konformizmem i anonimowością wpływu

Testament Maxa Horkheimera (kryzys autorytetu ojca i pułapka rozumu)

Theodora W. Adorna problemy z autorytetem w filozofii, sztuce i życiu społecznym: przeciw autorytetowi realnej siły pozoru

Rozdział IV

Ćwiczenia filozoficzne z myśli o autorytecie – przypadek Hannah Arendt

Wstęp

Autorytet w edukacji: poza posłuszeństwo Przeciw abdykacji i absolutyzacji autorytetu

Między liberalizmem i konserwatyzmem

Walka o tradycję przeciw jej rzecznikom – casus reformacji

Od absolutyzacji do formalizacji

Spory o źródła autorytetu

Autorytet cytatu jako źródła

Modalności pozycji autorytetu w kulturze

Rozdział V

Problem autorytetu a hermeneutyka Hansa-Georga Gadamera

Wstęp

W stronę krytyki czystego autorytetu

Wyzwolenie spod autorytetu przyrodoznawstwa: przeżycie

Autorytet i oświecenie – spor Hansa-Georga

Gadamera z Jurgenem Habermasem

Błąd oświecenia a oświeceniowy błąd Hansa-Georga Gadamera

Oświecenie i romantyzm – autorytet w walce na dwa fronty

Pochwała wpływu fragmentu: autorytet jako ślad

Klasyk jako autorytet: warunki realnego spotkania

Problem normatywności autorytetu

Rozdział VI

Z programu badań nad autorytetem u Richarda Sennetta (zapiski z lektury)

Wstęp

Poza ujęcia Maxa Webera i Zygmunta Freuda: autorytet jako dwoistość respektu i lęku

Mechanizm więzi (z) odrzucenia

Trzy przypadki: autorytet z odrzucenia, autorytet jako substytucja ideału, autorytet jako fantazmat zniknięcia

Autorytet z ducha negacji

Autorytet ewoluującego paternalizmu

Autorytet relacji beznamiętnej jako perwersyjnej autonomii

W stronę autorytetu racjonalnego: poprzez cztery kryzysy

O wspólnictwie autorytetów i ich ofiar

Autorytet jako ślad wyższego świata

O trudnościach „czytania” autorytetu i o presji jego iluzji

O groźbie niskiego autorytetu

Rozdział VII

(Po)nowoczesna aura dla autorytetu – impulsy myśli Zygmunta Baumana

Wstęp

Ślady autorytetu w zarysie socjologicznym z 1962 roku

Etyczne fiasko autorytetu nowoczesności

Autorytet: między parweniuszem, idolem i spożywcą a życiem w roju

Autorytet z lęku i niepewności

Rozdział VIII

Pułapy i pułapki słownikowe

Wstęp

Bezradność słownikowa – odsłona pierwsza Słowniki filozoficzne i ich ograniczenia

Autorytet w nauce – ujęcie Janusza Goćkowskiego

Casus popularnego marksizmu

Wariant katolicki: afirmacja ideału

Przewrotność Roberta Nisbeta

Rozdział IX

Przymiarki pedagogiczne, mielizny i inne przeszkody psychologiczne

Wstęp

Trudności w problematyzowaniu autorytetu

Funkcjonalność autorytetu i jego ambiwalencja

Pierwszeństwo autorytaryzmu?

Słowniki psychologiczne

Profile autorytetu w perspektywie rozwojowej – Erik Erikson i Lawrence Kohlberg oraz ich niedoczytania pedagogiczne

Autorytet jako „specyfika i indywidualność” – źródło „partycypacji mistycznej” według Carla Gustava Junga

Rozdział X

Autorytet w perspektywie komunikacyjnej

Wstęp

Przypadek Jurgena Habermasa

Między narcyzmem i Cieniem

Pytanie o style bycia autorytetem: poza Hermanna Hessego

Estetyki oddziaływania

W stronę autorytetu symbolicznego

Rozdział XI

Autorytet w świetle Slavoja Žižka wykładni psychoanalizy Jacques’a Lacana

Wstęp

W kwestii autorytetu dyskursu naukowego

Typy dyskursu i pozycje autorytetu

Patologia autorytetu – pytania w kontekście groźby przemocy

Autorytet ojca (Imienia-Ojca) wobec dziecka

Wolność woli i perswazja (sugestia) autorytetu

Zmienne losy recepcji autorytetu: przypadki Hannah Arendt i Zygmunta Freuda

Autorytet wobec innych i ich dzieł

Autorytet jako efekt performacji: między emanacją i namiastką mądrości

Pozór autorytetu w wariancie totalitarnym

Autorytet wobec roszczeń ofiary i wyzwania cierpienia

Przeciw autorytetowi Nikogo

Rozdział XII

Nauczyciel jako autorytet – o błędach opisów i projektów normatywnych

Wstęp

Przeciw ideałowi niekwestionowania u Mieczysława Łobockiego

Pozorny prymat ufności

Przestrogi w pracach Henryki Kwiatkowskiej

Przeciw integralnej sentymentalności

W stronę autoryzacji – współmyślenie na marginesie rozważań Marii Dudzikowej o autorytecie nauczyciela

Marzenie Johna Holta o autorytecie „naturalnym” nauczyciela – z namawianiem do forteli w grze „w Szkołę” w pułapce formalizmu edukacyjnego

Rozdział XIII

Błąd sentymentalizmu, dydaktyzmu i psychologizmu – pytanie o ukryty autorytaryzm i bezradność wobec słabości autorytetu pedagogicznego nauczycieli

Wstęp

Stefana Baleya elementy psychologii wychowawczej a autorytet

Przeciw dydaktyzmowi Bolesława Niemierki

Psychologizm Jolanty Miluskiej i innych

O braku „fazowego” myślenia o autorytecie nauczyciela – z ograniczoną wizją „poziomu” autonomii i słabością badań nad aspektem stabilizującym komfort zamiast stymulacji rozwoju

Rozdział XIV

Autorytet pedagogiczny jako medium „obiektów niemych kulturowo” – o filozofii wychowania Zygmunta Mysłakowskiego

Wstęp

Przeciw sentymentalizacji autorytetu

W stronę autorytetu post-konwencjonalnego

Autorytet przeciw Erosowi? (pytanie o pedagogiczne minimum wpływu)

Autorytet w kontekście dydaktyki przeżycia, podniet i sprzężenia

Autorytet między napięciem i rozproszeniem

Rozdział XV

Autorytet przeciw dominacji. Radykalna wizja autorytetu w pedagogice amerykańskiej (Larry Grossberg, Henry A. Giroux i Peter McLaren)

Wstęp

Cztery typy elitaryzmu i autorytetu w edukacji

Źródła walki o autorytet (w) edukacji

Autorytet między dominacją a hierarchią

Zadanie pracy wobec autorytetu

Autorytet i intelektualiści

Jak bronić autorytetu przed konserwatyzmem i liberalizmem?

Autorytet w perspektywie trójwymiarowej niewspółobecności

W stronę głosu jako przejawu autorytetu

Trzy sposoby widzenia kryzysu autorytetu

Od zysku z krytyki autorytetu do odzysku autorytetu (dla) krytyki Peter McLaren o językowym i etycznym upełnomocnieniu do walki o autorytet

Edukacja jako walka o nowe oblicze autorytetu

Zamiast zakończenia – czyżby mission impossible?

Bibliografia

Posłowie

Słowo od autora

Maria Dudzikowa – Na marginesie maszynopisu

Stanisław Zbigniew Kowalik – Opinia o książce

Zbigniew Kwieciński – Recenzja wydawnicza (fragmenty)

Bogusław Śliwerski – Rekomendacja lektury

Indeks nazwisk

polecamy również: https://www.impulsoficyna.com.pl/okladki/pdf-y/Wywiad%20z%20prof.%20Lechem%20Witkowskim.pdf

[…] Trzeba wielkiej erudycji, talentu i odwagi, żeby zmierzyć się krytycznie z takimi tuzami nauki, jak np. Kołakowski, Arendt czy Giddens, i podjąć z nimi polemikę […] gratuluję dzieła Lechowi Witkowskiemu – unikatowego i z racji interdyscyplinarnego ujęcia i ogromnej erudycji, a także pasji poznawczej i dociekliwości. […].

prof. zw. dr hab. Maria Dudzikowa

[…] jestem pod wrażeniem tego wszystkiego, co w niej znalazłem. […] Prac o podobnym temperamencie pisarskim już prawie nie ma – może dlatego, że nikt nie chce być autorytetem rzeczywistym. […] na szalę wywalczenia sobie takiej pozycji położył wiele: ogromną erudycję (wszechstronne oczytanie), mrówczą pracowitość (cytaty), analityczną wnikliwość własnego umysłu oraz heurystyczność myślenia (nowatorskie i zaskakujące świeżością interpretacje). Myślę, że efekt jest doskonały […].

prof. zw. dr hab. Stanisław Kowalik

[…] Przedłożona do wydania książka Lecha Witkowskiego to bez wątpienia najważniejsze dzieło, jakie napisano dotychczas na temat wielu aspektów funkcjonowania autorytetu w sferze publicznej, edukacji i w kulturze z perspektywy wielu dyscyplin humanistyki światowej, w ujęciu łączącym długie okresy w dziejach kultury z wrażliwością na najważniejsze kwestie współczesności. Autor to wybitny myśliciel i badacz, który z wielką swobodą porusza się tak na polach filozofii, socjologii, psychologii, psychoanalizy, pedagogiki, kulturoznawstwa, jak na obszarach współczesnej polityki, ideologii, edukacji i praktyk kulturowych. Tylko z warsztatu tak utalentowanego, pracowitego i odważnego uczonego mogła wyjść książka tak wszechstronnie analizująca wszelkie problemy związane z autorytetem, napisana z niebywałym rozmachem erudycyjnym i głęboką dociekliwością krytyczną, subtelnością, precyzją i często błyskotliwością języka. Książka to specyficzna, bo obfitująca w zaskakujące i błyskotliwe krytyki i polemiki, w których Autor nieustannie i swobodnie przekracza „święte” granice specjalizacji naukowych i gatunków pisarstwa naukowego, stawia na głowie rzekome autorytety wielu koryfeuszy, otwiera nowe ścieżki dalszych studiów, zachęca do sporów i dyskusji.

Tekst książki jest uporządkowany w 15 dużych rozdziałów, a w każdym z nich Autor podejmuje inny aspekt problematyki autorytetu, z innej w każdym rozdziale perspektywy teoretycznej i specyficznego zasobu źródeł. Każda z tych części jest bogata w nowatorskie odczytania, analizy i krytyki tak klasyków humanistyki, jak autorów współczesnych z rożnych pokoleń i dyscyplin naukowych. Zaletą takiej konstrukcji książki jest możliwość jej studiowania zarówno jako całości, jak i jako odrębnych minimonografi i krytycznych, dotyczących rożnych ujęć problematyki autorytetu we współczesnej sferze publicznej, kulturze i edukacji.

Książka o tak wielu wątkach i perspektywach jest trudna do oceny przez jednego czytelnika. Dlatego poprzestanę na podkreśleniu, że jest to wybitne dzieło, zasługujące ze wszech miar na wydanie […].

prof. zw. dr hab. Zbigniew Kwieciński

[…] Otrzymujemy książkę, która jest wyjątkowym darem humanisty dla młodych pokoleń, dla zupełnie nowej generacji studentów i doktorantów, badaczy kultury, którzy mają odwagę rzucić wyzwanie akademickim autorytetom w poszukiwaniu odpowiedzi na kluczowe pytania dla reprezentowanej przez nich dyscypliny wiedzy. Jest to pierwsza – nie tylko w naszym kraju – interdyscyplinarna rozprawa naukowa poświęcona kategorii autorytetu, której szczególnie wyróżnionym odbiorcą mają być pedagodzy. Mimo tego, że pojęcie autorytetu nie jest dla nich nowe, to jednak podejmowane dotychczas badania historyczne czy normatywne miały nie tyle dociekać istoty tego fenomenu, ile przyjąwszy a priori jego wartość, rozstrzygać o tym, jak uczynić go bardziej doniosłym czy skutecznym w praktyce wychowawczej. […]_

[…] Znakomicie uzasadnia swoją tezę, że autorytet symboliczny jest w swojej strukturalnej istocie ambiwalentny.[…]

[…] W pedagogice ogólnej, w teorii wychowania w szczególności, pojęcie autorytetu stanowi przecież klucz do analiz istoty i efektywności procesu wychowania. Autorytet występuje tu jako zasada wychowania, jako warunek wychowania, jako środek wychowania, a nawet jako metoda wychowania. […]

[…] Rozprawa stawia nas przed niezwykle ważnymi pytaniami o sens teoretyczny, kulturowy, społeczny, polityczny, a nawet historyczny autorytetu jako jednej z kategorii pedagogicznych. […]Autor znakomicie odkrywa w przestrzeni dotychczasowej wiedzy tropy, które on postarał się już odczytać, zidentyfikować, nazwać je, a którymi warto się dalej posłużyć jako inspiracją czy zachętą do prowadzenia dalszych dociekań naukowych. […] Witkowski zakreśla nam obszar już zidentyfikowanych przez niego pól teoriopoznawczych w odniesieniu do pojęcia autorytetu, które wcale nie muszą być dłużej traktowane jako oczywiste, pewne, niepodważalne, ale także jako i z tego powodu niebezpieczne, utrwalające stereotypy, osłabiające naszą czujność na dociekanie prawdy, gdy można się zadowolić czymś znacznie łatwiejszym. Słusznie zatem upomina się o nieustanną redefinicję kategorii autorytetu, ostrzegając nas przed negatywnymi skutkami potraktowania dotychczasowych schematów poznawczych, wyjaśniających jako rozstrzygających o jedynie słusznej sekwencji czy kumulacji wiedzy. Podważa łatwość zbyt powierzchownego przenoszenia określonych sposobów definiowania czy wyjaśniania tego pojęcia z tekstów, których rozumienie domaga się krytycznego wysiłku, dystansu, nieulegania zarysowanym w nich profilom epistemologicznym autorytetu.

[…] Lech Witkowski doskonale podważa stawiane także przez pedagogów tezy, kiedy pyta, czy dysponują oni właściwym zapleczem teoretycznym, aby wyjaśniać powody ich zaistnienia i możliwego korygowania. […]

[…] Książka ta, czy tego chcemy, czy nie, zrywa z obiegowo spłyconym „zyskiem symbolicznym”, jaki pedagogika utrwaliła w swoich dotychczasowych tekstach, gdyż dominujące w nich narracje zostały tu albo podważone, albo wydobyto z nich to, co do tej pory nie było w nich dostrzeżone. Pożytki z wyróżnionych przez autora tej książki lektur są nie do przecenienia, gdyż odsłania w nich wątki dopuszczające problematyzację wcześniej przesądzonych już kwestii, a nawet zachęca nas do podważenia monopolu na istniejące wyjaśnienia czy interpretacje. Na tym też polega szczególna wartość tej rozprawy, że generowane przez jej autora sądy czy opinie zobowiązują do ich dalszej weryfikacji, do zakwestionowania, a może jedynie do uzupełnienia.[…]

[…] Lech Witkowski udowodnił humanistom, że zbyt wcześnie wzięli się za formułowanie definicji pojęcia autorytetu, skoro tak naprawdę jeszcze dobrze tego fenomenu nie rozpoznali. I ma rację, tyle tylko, że w takiej perspektywie nie byłoby możliwe definiowanie czegokolwiek dopóty, dopóki nie osiągniemy stanu względnie pełnej wiedzy o interesującym nas zjawisku. Może właśnie dzięki temu, że dotychczasowe definicje autorytetu są niesatysfakcjonujące dla intelektualisty tej klasy, jego krytyczna analiza umożliwiła wycięcie w buszu wielości i bogactwa źródeł wiedzy ścieżki do przechadzki po wciąż jeszcze nierozpoznanym i niezgłębionym terytorium. Jeśli będą pojawiały się na naszym rynku wydawniczym i naukowym takie teksty jak niniejsza rozprawa Lecha Witkowskiego , będę spokojny, że nie grozi nam żaden kryzys autorytetów. Chyba że mamy na uwadze kryzys recepcji ich dzieł, czego w tym przypadku nie przewiduję. […]

[…] Kolejna w dorobku tego filozofa książka wyznacza niewątpliwie kolejny przełom w humanistycznej debacie naukowej i oby pedagodzy, do których sumień lub/i świadomości on apeluje (także w przypisach), chcieli się choć trochę otworzyć na siebie przez pryzmat często bolesnych o nich i dla nich myśli czy opinii.[…]

prof. zw. dr hab. Bogusław Śliwerski

Lech Witkowski, Wyzwania autorytetu. Recenzje [10.03.10]

„Lech Witkowski udowodnił humanistom, że zbyt wcześnie wzięli się za formułowanie pojęcia autorytetu, skoro tak naprawdę jeszcze dobrze tego fenomenu nie rozpoznali - pisze w posłowiu do „Wyzwań autorytetu” prof. Bogusław Śliwerski (w posłowiu zostały pomieszczone także inne recenzje wewnętrzne profesury, np. Zbigniewa Kwiecińskiego czy Stanisława Zbigniewa Kowalika), i z taką konkluzją nie wypada się nie zgodzić.

Podobnie jak z opiniami reszty recenzentów, którzy doceniają „temperament pisarski” autora tej książki. I tutaj warto się zatrzymać, bowiem jest to rzadka i cenna właściwość wśród prac bazujących na teoriach skupionych wokół pedagogiki: krytyczna metoda nie tyle analizy tekstów autorów uchodzących za autorytety (którzy bywają przez Witkowskiego błyskotliwie punktowani), co współdziałanie z tymi tekstami, wyprowadzanie rozmaitych teorii (od Arendt, szkoły frankfurckiej, Gadamera czy Žižka) z manowców ogólności czy prostowanie niewłaściwych, stereotypowych poglądów, funkcjonujących w świadomości potocznej.

Metodę Witkowskiego można, jak się zdaje, wpisać w linię publikacji skupionych wokół polityki i polityczności zagadnień (można zatem odnieść wrażenie, że „Wyzwania autorytetu” mogłyby ukazać się równie dobrze w Krytyce Politycznej), mimo że bezpośrednio strategią polityczności nie epatują – a i nie odnoszą się do niej wprost. Ale że jest ona wyczuwalna, można przekonać się już w pierwszym rozdziale (który może dezorientować czytelnika), w którym autor skupia się w dużej mierze na osobach Jacka Żakowskiego, Adama Michnika i Rafała Ziemkiewicza. Wpleceni w kontekst założeń Leszka Kołakowskiego, ale i Witolda Gombrowicza – stają się oni w rękach autora figurami nie tyle retorycznymi, co merytorycznymi probierzami dla pewnej grupy społeczeństwa (o merytoryce jednak oni sami czasem, jak to publicyści, zapominają), a więc reprezentantami szerszych stanowisk i nastawień związanych walką o autorytet w zależności od konkretnej opcji politycznej. Ale dlaczego, jak napisałem, może to być dezorientujące?

Może to być związane z przyzwyczajeniami dotyczącymi podobnych monografii: Witkowski po krótki wstępie skupia się na tym zagadnieniu chyba jednak zbyt rozlegle, bo czytelnik pozbawiony zrazu znajomości narzędzi, którymi autor chce te zjawiska rozbierać na czynniki pierwsze, może odczuć wrażenie przeładowania opisem i drobiazgowym relacjonowaniem poszczególnych stanowisk, a niedosycenia arsenałem w postaci erudycji i błyskotliwości opinii krytycznych, w których zazwyczaj Witkowski celuje w późniejszych partiach książki. Poza tym problematyczne mogą się wydawać refleksje, można powiedzieć, autotematyczne autora, w których stosuje on nie tyle dygresje czy technikę właściwą dla eseju (tak jest, eseizację i umiejętne ubarwianie naukowych wywodów trzeba uznać za dobrą markę Witkowskiego), ale nadmiernie i zbyt oczywiście tłumaczy np. moment i przyczyny powstania książki (wielokrotnie np. przypomina: Geneza tej książki dla jej autora jest dość niezwykła. Praca powstała w wyniku nieudanej próby napisania artykułu o pojęciu autorytetu). Podobnie jak wówczas, gdy decyduje się on na środowiskowe wycieczki, które (choć z pewnością potrzebne), niekiedy prezentują się dość dwuznacznie

Na przykład fragment, gdy Witkowski opisuje konflikty na macierzystej uczelni i wyjaśnia swoje wobec nich stanowisko, z wykorzystaniem aparatu teoretycznego (ale także np. Szekspira) nastawione są na zdecydowanie lokalnego adresata (pracownicy Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy), co dla czytelnika niezorientowanego w temacie, brzmi, niestety dość groteskowo (choć intencje były zapewne jak najbardziej uczciwe). Lech Witkowski pisze:

Napisałem ten paragraf w momencie, gdy Girard pozwolił mi zrozumieć pułapkę mimetycznej rywalizacji, w jaką zostałem uwikłany w Instytucie Pedagogiki UKW, łącznie ze zrozumieniem, że doszło do fazy, w której po okresie rocznej emigracji wewnętrznej w środowisku, która była następstwem nieudanych prób przerwania rytualizacji pozoru na wydziale, wycofałem się z oficjalnej płaszczyzny konfliktu, nie chcą dać się jej spalić, co przewiduje zrozumienie logiki mimetycznej rywalizacji u Szekspira przez Girarda.

Jednak, wracając do clou sprawy i tej bez dwóch zdań cennej, oryginalnej książki, imponować może (prócz szerokości perspektyw i mnogości kontekstów) umiejętne poruszanie się wśród autorytetów wiedzy o autorytecie (szczególnie nowatorskie ujęcie koncepcji Richarda Sennetta), a nade wszystko polemiczny i krytyczny stosunek Witkowskiego do obowiązujących bezrefleksyjnie teorii. Tak było np. we fragmencie o Anthony Giddensie i teorii społeczeństwa posttradycyjnego, o której to autor mówi wprost: gdyby (...) nie sformułował jej autorytet, jakim jest Giddens, pewnie nie warto by o nią kruszyć kopii. Dla takiej niezależności i umiejętnego ogarnięcia zasobów oczytania, warto sięgnąć po tę książkę. Czy zatem Lech Witkowski pozostanie autorytetem w zakresie wiedzy o autorytecie? Mamy wiele powodów przypuszczać, że jest już nim od dawna. Po tej publikacji ta opinia ulegnie wzmocnieniu.

Grzegorz Czekański
źródło:  http://www.ksiazka.net.pl/index.php?id=49&tx_ttnews[tt_news]=3581

Choć promowana jest hasłem „Megahit w Impulsie”, książka Lecha Witkowskiego „Wyzwania autorytetu” nie jest książką dla każdego. Jednak każdy, kto aspirował będzie kiedykolwiek do roli autorytetu – czy to dla wychowanków w szkole, czy dla własnych dzieci – powinien sięgnąć po nią i spróbować posmakować rozważań autora, którego cechuje nie tylko ogromna wiedza, ale również niesamowita umiejętność prowadzenia narracji. Lech Witkowski jest bowiem nie tylko badaczem, który potrafi wyniki swych rozważań zaprezentować w sposób przystępny, ale również (a może – przede wszystkim) – człowiekiem o sporym zacięciu i temperamencie pisarskim.

Bardzo krótko Witkowski prezentuje w tej książce perspektywę i metodologię ujęcia problemu autorytetu. Natomiast od razu zaszokuje wielu czytelników zapewne szczerość autora. Witkowski bowiem wyznaje otwarcie, że licząca ponad 500 stron księga powstała z powodu… niemożności napisania krótkiego tekstu naukowego o autorytecie. A następnie bardzo szybko przechodzi do konkretnych już rozważań – rozważań nad myślą poszczególnych autorów. Rozważań wymagających sporej odwagi i ogromnej erudycji.

W tej książce Witkowski bowiem zderza ze sobą wielkie autorytety i autorytety małe lub pozorne. Komentuje wypowiedzi publiczne, książki i teksty publicystów, naukowców oraz filozofów. Wspomina o tekstach tak bardzo współczesnych, że wprost „gorących” – o publikacjach Rafała Ziemkiewicza, Leszka Kołakowskiego, Adama Michnika czy Jacka Żakowskiego, ale też o dziełach, które już zyskały status „kanonicznych” – jak myśl Gadamera czy Arendt . Pokazuje ich silne strony i słabości, pokazuje, co w ich publikacjach uniwersalne, godne uwagi, a co po prostu „naciągane”. Obnaża słabości i wskazuje mielizny intelektualne. Te swego rodzaju „notatki z lektury” wielkich zachwycą każdego polonistę czy filozofa – nawet jeśli z niektórymi tezami Witkowskiego przyjdzie mu polemizować.

Bardzo ważne jest, że wyniki swych badań Witkowski próbuje odnieść do teorii i praktyki pracy pedagoga. Niezmiernie cennym będzie na przykład ukazanie autorytetu w perspektywie komunikacyjnej czy wskazanie, że nauczyciel – wbrew wszystkim nowoczesnym poglądom i modom – jednak powinien po prostu być autorytetem. Witkowski wskazuje też na słabostki i pułapki sentymentalizmu, dydaktyzmu czy psychologizmu w pracy pedagogicznej.

Samo streszczenie, próba określenia, czym zajmuje się Witkowski, stanowiłaby już wraz z komentarzem materiał do odrębnej rozprawy naukowej. Może więc omówmy teraz pokrótce: jak Witkowski pisze. I tu zaskoczenie. Autor, stosując całe bogactwo terminologii naukowej z zakresu filozofii, pedagogiki, miejscami także psychologii i socjologii, równocześnie nie pokłada w nim bezbrzeżnej wiary. Przeciwnie – stara się pisać przede wszystkim prosto. Używa wspaniałego języka literackiego, każde pojęcie tłumaczy i całość sprawia wrażenie bardzo przystępnej. Nadto Witkowski nie ukrywa swego nastawienia do niektórych poglądów – zdarza mu się pisać dość emocjonalnie, co jednak należy uznać raczej za zaletę jego książki. Autor jawi się jako znakomity badacz, ale nade wszystko – jako świetny pisarz. Potwornie boję się tego określenia, jednak miejscami ma się wrażenie, jakbyśmy czytali solidną naukową… gawędę! Czy może raczej – barwną, choć dotyczącą bardzo ważnych tematów opowieść.

Doskonale wiem, jakie będą zarzuty wobec tej publikacji. A to, że autor dokonuje wyboru myślicieli i publicystów, do których się odnosi. A to, że niektóre fragmenty dotyczą tekstów i autorów, o których za pewien czas nikt już nie będzie pamiętał. Że Witkowski miejscami łączy różne dziedziny nauki, czasem zanadto upraszczając. Ale nie dajmy się zwieść – „Wyzwania autorytetu” to przede wszystkim świetna książka. Choć bowiem bardzo daleka od „poetyki” współczesnych poradników, bowiem rzetelna i oparta na materiale, którego zebranie musiało zająć bardzo wiele czasu, to zarazem mogąca posłużyć jako swego rodzaju poradnik właśnie dla każdego aspirującego do roli autorytetu pedagoga czy wychowawcy. To po prostu lektura obowiązkowa.

Piotr Piekarski
źródło: wortal literacki granice.pl, http://www.granice.pl/recenzja.php?id=5&id3=2556

„Autorytet ma nos z wosku, który można odkształ­cać do woli" - napisał Alain de Lilie, francuski filozof. A jak się miewa autorytet w książce Lecha Witkowskiego, profesora, filozofa, kulturoznawcy i pedago­ga. Jak funkcjonuje w wyobraźni ludzkiej? Czym jest? Jaką wartość ma dziś? Witkowski odczytuje autorytet na nowo, nadaje mu nowe znaczenia. Autor uprawia „redefinicję, rewizję i rewitalizację autorytetu" - czy­tamy w przedmowie. Zajmuje się tym zagadnieniem w każdej postaci - od symbolicznego po ten w wersji salonowej, autorytet w życiu społecznym, w edukacji i rozwoju osobistym, w historii, socjologii, psychologii, kulturze, filozofii, w edukacji.

„Kawał dobrej roboty poprzedzonej rzetelnymi studiami. Trzeba wielkiej erudycji, talentu i odwagi, żeby krytycznie się zmierzyć z takimi tuzami nauki, jak Kotakowski, Arendt czy Giddens i podjąć z nimi po­lemikę" - chwali pracę Witkowskiego znana pedagog, prof. Maria Dudzikowa, nazywając ją unikatowym dziełem pełnym pasji poznawczej i dociekliwości. Nie zabrakło w tej imponującej książce także takich na­zwisk, jak Max Weber, Erich Fromm, Theodor Adorno, ale także Rafał Ziemkiewicz, Adam Michnik i Jacek Żakowski - choć często w ujęciu nietypowym czy kontrowersyjnym, bo Witkowski nie boi się odsłaniać, obok mocnych, także słabych stron ludzi i ich dzieł.

„Aby ukarać mnie za moją pogardę dla autorytetów, los sprawił, że sam stałem się autorytetem" - powiedział kiedyś Albert Einstein. Dziś byłby jednym z nielicznych ocalałych. „Cóż po autorytecie w cza­sie marnym?" - właśnie...

Magazyn Literacki "Książki", nr 3/2010
Joanna Habiera