prof. UKW dr hab. Przemysław Paweł Grzybowski – wykładowca na Wydziale Pedagogiki Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy. Interesują go zagadnienia związane z edukacją międzykulturową, edukacją w środowiskach defaworyzowanych, tanatopedagogiką, a także śmiech jako czynnik edukacji i poprawiania jakości życia. Koordynator „Międzyszkolnika” Forum Młodych Pedagogów przy Komitecie Nauk Pedagogicznych PAN, opiekun Akademickiego Centrum Wolontariatu UKW, esperantysta i wolontariusz ruchu doktorów klaunów. Wybrane publikacje: Doktor klaun! Terapia śmiechem, wolontariat, edukacja międzykulturowa (Kraków 2012); Śmiech w edukacji. Od szkolnej wspólnoty śmiechu po edukację międzykulturową (Kraków 2015); Śmiech życia i śmierci. Od osobistych historii po edukację do pamięci o okupacji, gettach i obozach koncentracyjnych (Bydgoszcz 2019). Strona internetowa: www.grzybowski.ukw.edu.pl.

dr Katarzyna Marszałek – wykładowczyni na Wydziale Pedagogiki Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy. Nauczycielka akademicka, pedagożka, pracowniczka socjalna, mediatorka. Od 1988 roku związana z harcerstwem, od grudnia 2007 roku w stopniu harcmistrzyni, pełniąca liczne funkcje dotyczące m.in.: działania pionów metodycznych, zespołu programowego, komisji stopni instruktorskich, zespołu kadry kształcącej, drużynowej. Jest także kierowniczką Harcerskiego Instytutu Badawczego ZHP oraz pełni jeszcze inne funkcje na szczeblu komendy hufca i komendy chorągwi. Jej zainteresowania naukowe dotyczą działalności organizacji pozarządowych, zwłaszcza harcerskich, w Polsce. Wybrane publikacje: Wybór źródeł do dziejów ZHP (t. 1–3) (Kraków 2014); Wybór źródeł do dziejów ruchu harcerskiego w Polsce. Ruch harcerski w Polsce w latach 1980–1989 (Kraków – Bydgoszcz 2017); Wybór źródeł do dziejów Związku Harcerstwa Rzeczypospolitej (t. 1–3) (Kraków 2017); Harcerska lista (nie)obecności. Analiza polskiej bibliografii harcerstwa za lata 1989–2017 (Kraków 2018); Wybór źródeł do dziejów ZHP i ZHR w latach 2017–2018 (Kraków 2018).

Oficyna Wydawnicza "Impuls"

Wprowadzenie            

Zarys gelotologicznych kategorii pojęciowych          

Elementy kultury śmiechu w Prawie Skautowym i Harcerskim           

Harcerski śmiech w świetle wywiadu Harcerskiego Instytutu Badawczego ZHP „Śmiech w harcerskiej edukacji i służbie”           

Komiczne wątki w harcerskiej twórczości i metodzie           

Harcerscy ludzie śmiechu w czasie drugiej wojny światowej       

Komiczny obraz harcerstwa w kulturze popularnej         

Podsumowanie i nowe tropy. Ku harcerskiej kulturze (u)śmiechu    

Aneks. Antologia przykładów

Załącznik nr 1
Elementy kultury śmiechu w Prawie Skautowym, Prawie Harcerskim i Prawie Zucha oraz komentarzach do nich     

Przykład 1. Ignacy Kozielewski – Zagadnienia moralności (1911–1914)     
Przykład 2. Prawo „Scoutowe”, Legitymacja Janiny Antoniewiczówny (1911)     
Przykład 3. Prawo Skautowe wraz z komentarzem. 8 punkt (1911)     
Przykład 4. Andrzej Małkowski – „Scouting” jako system wychowania młodzieży na podstawie dzieła Generała Baden-Powella (1911)    
Przykład 5. Bronisław Bouffałł – „Boy Scouts”. Indyanizm w wychowaniu (1912)     
Przykład 6. Mieczysław Schreiber i Eugeniusz Piasecki – Harce młodzieży polskiej na podstawie dzieła Gen. R. Baden-Powella „Scauting for boys” (1912)   
Przykład 7. Robert Baden-Powell – Młodzi wywiadowcy. Punkt 8 prawa obowiązującego wywiadowców (1912)    
Przykład 8. Robert Baden-Powell – Skauting dla młodzieży (1913)       
Przykład 9. Kazimierz Lutosławski – Czem jest skauting polski (1913)     
Przykład 10. Komentarz Naczelnictwa Skautowego do 8 punktu Prawa Skautowego (1914)     
Przykład 11. Maria Arct-Golczewska – Podręcznik skauta. Książka dla młodych harcerzy według dzieła generała Baden-Powella (1914) 
Przykład 12. Andrzej Małkowski – Pierwsze kroki w skautostwie (1916)    
Przykład 13. Kazimierz Lutosławski – Czuwaj. Sześć gawęd obozowych o typie skautowym. Jasność (1917)   
Przykład 14. Jan Zawada (Kazimierz Lutosławski) – Wesołość (Ósme prawo skautowe) (1917)    
Przykład 15. Bolesława Zienkowiczówna – Zuch jest pogodny, wesoły, nie przeklina i nie wymyśla (1917)    
Przykład 16. Kazimierz Lutosławski – Letniska młodzieży szkolnej. Harcerz jest zawsze pogodny (1919)    
Przykład 17. Stanisław Sedlaczek – Gawęda obozowa o 8 punkcie Prawa (1920)    
Przykład 18. Stefan Kuta – Rozważania harcerskie w dziesięciu gawędach. VIII prawo harcerskie: Pogodność (1920)  
Przykład 19. Janina Tworkowska – Zastęp harcerek. Praca radosna (1922)   
Przykład 20. Stanisław Sedlaczek – W Polsce będzie lepiej. Pogoda ducha (1924)    
Przykład 21. Franciszek Marian Usarz – Metodyka ćwiczeń polowych (1925)     
Przykład 22. Stanisław Sedlaczek – Podstawy etyczne skautingu Baden-Powellowskiego (1928)       
Przykład 23. Stanisław Sedlaczek – Wytyczne metodyki harcerskiej (1931)    
Przykład 24. Aleksander Kamiński – Potęga uśmiechu. Z sali szpitalnej (1932)   
Przykład 25. Stanisław Sedlaczek – Drogowskaz harcerski. Harcerz jest zawsze pogodny (1936)  
Przykład 26. Janina Tworkowska – Nasze gry i ćwiczenia (1936)     
Przykład 27. Ewa Grodecka – Nasze prawo, przyrzeczenie i pozdrowienie (1937)  
Przykład 28. ZHP Organizacja Harcerzy – Wytyczne starszoharcerskie dotyczące 8 punktu Prawa Harcerskiego (1939) 
Przykład 29. Bolesław Zimmer – Wychowanie harcerskie (1939) 
Przykład 30. Stanisław Sedlaczek – Harcerstwo. Komentarz do 8 punktu Prawa Harcerskiego (1941)  
Przykład 31. Jan Mauersberger – Komentarz do 8 punktu Prawa Harcerskiego (1942)     
Przykład 32. Józefa Łapińska – Komentarz do 8 punktu Prawa Harcerskiego (1943)  
Przykład 33. Aleksander Kamiński – Skauting i harcerstwo. Osiągnięcie szczęścia jedynym prawdziwym powodzeniem (1946)    
Przykład 34. Wniosek Tymczasowej Naczelnej Rady Harcerskiej w sprawie prawa i przyrzeczenia harcerskiego. Radość (1946)   
Przykład 35. Stefan Wyszyński – Komentarz do 8 punktu Prawa Harcerskiego (1970)    
Przykład 36. Ola Rybak „Kawka” – Komentarz do 8 punktu Prawa Harcerskiego (1990)   
Przykład 37. Wiktor Jacewicz – Naczelne hasła moralne skautingu (1992)    
Przykład 38. Komentarz do Prawa Harcerskiego dla instruktorów ZHR. Harcerz jest pogodny (1993)    
Przykład 39. Piotr Łysoń – Komentarz do 8 punktu Prawa Harcerskiego. Harcerz jest zawsze pogodny (1993)     
Przykład 40. Józef Glemp – Komentarz do 8 punktu Prawa Harcerskiego (1995)    
Przykład 41. Irena Lepalczyk – Moje harcerstwo (1997)     
Przykład 42. Stefan Mirowski – Komentarz do 8 punktu Prawa Harcerskiego (1997)  
Przykład 43. Stefan Mirowski – Harcerskie Ideały (1997)     
Przykład 44. Idee zawarte w Prawie i Przyrzeczeniu Harcerskim. Co oznacza pogoda? Czy harcerka ma być zawsze uśmiechnięta i beztroska? (1998)  
Przykład 45. Grzegorz Nowak – Harcerski dekalog – krótki komentarz. Harcerz jest zawsze pogodny (2004)   
Przykład 46. Rada Naczelna ZHR – Komentarz do 8 punktu Prawa Harcerskiego. Harcerz jest zawsze pogodny. Harcerka jest zawsze pogodna (2005) 
Przykład 47. Rada Naczelna ZHP – Uchwała Rady Naczelnej ZHP w sprawie komentarza do prawa harcerskiego (2008)  
Przykład 48. Henryk Glass – Komentarz do 8 punktu Prawa Harcerskiego. Harcerz jest zawsze pogodny (2012)   
Przykład 49. Dariusz Supeł – Komentarz przewodniczącego ZHP do 8 punktu Prawa Harcerskiego. Harcerz jest zawsze pogodny (2017)  

Załącznik nr 2
Wybrane odpowiedzi z wywiadu Harcerskiego Instytutu Badawczego ZHP „Śmiech w harcerskiej edukacji i służbie”     

I.    W jakich okolicznościach śmiejecie się podczas harcerskich spotkań i służby?  
II.    Jakie znacie harcerskie dowcipy, kawały?     
III.    Jakie znacie harcerskie żarty, figle i psikusy?  
IV.    Proszę opisać zabawne zdarzenia z harcerskiej działalności, których byliście świadkami, oraz występujące we wspomnieniachi legendach Waszych drużyn

Załącznik nr 3
Komiczne utwory harcerskie i o harcerstwie     

Przykład 50. Jerzy Braun – O harcerzu piosenka wesoła (1921)     
Przykład 51. Jerzy Braun – Śpiew żałosny czatownika (1921)    
Przykład 52. Z teczki „Łazika” (1921)     
Przykład 53. N.N. – Kuplet „Wita”. Na nutę znanego krakowiaka (1923)    
Przykład 54. Helena Bobińska – Pionierzy. Śmiech (1924)       
Przykład 55. Jerzy Braun – Szopka harcerska. Humor harcerski (1924)  
Przykład 56. „Stary Wilk” – „Wilcza” galeryjka (luty 1924)     
Przykład 57. Eugeniusz Szulc – Zagadki (1929)     
Przykład 58. Robert Baden-Powell – Wskazówki dla skautmistrzów. Rozwój humoru. Cenienie dowcipu, nie błazeństwa (1930)
Przykład 59. Aleksander Kamiński – Wesół i śmiały (1932)       
Przykład 60. Jadwiga Zienkowiczówna – Gdy zuchy śpiewają. Fragment (1933)  
Przykład 61. L. Ziolka – Z nas się każdy postara (1933)        180
Przykład 62. Papcio Chmiel (Henryk J. Chmielewski) – Urodziłem się w Barbakanie. Wspomnienie dotyczące drugiej połowy lat 30. XX wieku  
Przykład 63. Humor harcerski (1938)    
Przykład 64. M. Kowalikowski – Z.et H.a P.u. Fragment (1938)    
Przykład 65. Stefan Łoś – Piosnka kucharza harcerskiego (1938?)   
Przykład 66. N.N. – Pieśń dziadowska o harcerzach (1938?)     
Przykład 67. N.N. – Precz smutek wszelki (1938?)     
Przykład 68. N.N. – Raduje się serce (1938?)    
Przykład 69. W. Ruszkowski – Niedola skauta (1938?)       
Przykład 70. Eugeniusz Szulc – Krakowiaki obozowe (1939)    
Przykład 71. Irena Bobowska – *** (1940?)        
Przykład 72. Maria Masłowska – Humor harcerski (1942) 
Przykład 73. Wanda Zaorska – By uśmiech wyjrzał na smutne buzie (1944?)       
Przykład 74. Co myśli o harcerzach kobieta stateczna? (1945)     
Przykład 75. Echo obozowe w zielonym dniu (1946)       
Przykład 76. Mariusz Umiejski, Zenon Wypijewski – Komenda: Odmaszerować, czyli „zielony dzień” (27 sierpnia 1946)  
Przykład 77. Zakon obozowy (1946)     
Przykład 78. List od syna (1955)       
Przykład 79. Andrzej Wasilewski – Postrzyżyny Humoru (1957)  
Przykład 80. J. Gillowa – Kto nauczył się śmiać (1958)        202
Przykład 81. Jerzy Litwiniuk – Stój! Kto idzie? (1958)        202
Przykład 82. Lech Konopiński – Druh Ogórek. Ballada (1959)        
Przykład 83. Bogdan Brzeziński – „Brudne” słowa (1960)     
Przykład 84. Bogdan Brzeziński – Fraszki (1960)       
Przykład 85. Stefan Chmielnicki – Gwiazdor. Monolog wierszem (1960)     
Przykład 86. Wanda Chotomska – Hipopotam (1960)     
Przykład 87. Wanda Chotomska – Janek i tato (1960)       
Przykład 88. Maria Dańkowska – Bohater (1960)     
Przykład 89. Maria Dańkowska – Cztery rozmowy (1960)      
Przykład 90. Maria Dańkowska – Harcerskie szczyty (1960?)        
Przykład 91. Maria Dańkowska – Obozowe pamiętniki (1960)       
Przykład 92. Maria Dańkowska – Ogłoszenia drobne (1960?)    
Przykład 93. Janusz Gazda – W harcówce (1960)        
Przykład 94. Janusz Gazda – Wielka encyklopedia harcerska i Mały słownik harcersko-polski (1960)  
Przykład 95. Jadwiga Korczakowska – Niesprawiedliwie. Monolog chłopca (1960)     
Przykład 96. Karol Kord – Hasła (1960)     
Przykład 97. Jerzy Litwiniuk – Grunt to grunt (1960)    
Przykład 98. Jerzy Litwiniuk – Myśli samotnego żubra (1960)    
Przykład 99. Jerzy Litwiniuk – Niezwykłe przygody druha Paliwody. Monolog (1960)     
Przykład 100. Jerzy Litwiniuk – Nowe dziady obozowe (1960)    
Przykład 101. Jerzy Litwiniuk – Przysłowia (1960)        227
Przykład 102. Jerzy Litwiniuk – Wywiad z Yetim (1960)     
Przykład 103. Seweryna Szmaglewska – Czarne Stopy. Beczka śmiechu (1960)     
Przykład 104. Bajka o strasznym kompozytorze i o druhu Dębowe Ucho (1961)    
Przykład 105. Maria Dańkowska, Michał Gardowski, Janina Słuszniakówna – Zastępowemu na ucho. Rzeczpospolita Babińska (1961) 
Przykład 106. Zygmunt Janik – Nie zaszkodzi pożartować (1961)   
Przykład 107. Jerzy Litwiniuk – Bajka o skamieniałym biszkopcie (1961)     
Przykład 108. Uharcerzona dorożka. Z repertuaru „Teatrzyku na Murze” szczepu „Huragan” w Krakowie (1961)  
Przykład 109. Wojciech Dąbrowski – Staromiejski Hufiec „Wawel”. Fragment autobiografii i kuplety (1962)          
Przykład 110. Jan Brzechwa – Harcerzom (z S. Marszaka) (1964)        
Przykład 111. Sołtys Kierdziołek (Jerzy Ofierski) – Wycieczka szkoły do Warszawy (1964)  
Przykład 112. Wojciech Dąbrowski – Obozowy kabaret. Fragment piosenki (1965)     
Przykład 113. N.N. – Serenada z obozu drużyny żeglarzy (1967)       
Przykład 114. N.N. – Zakończenie „Kroniki Obozowej” wierszowanej i śpiewanej przez „Drużka”, ku uciesze i rozweseleniu obozowników, przy ogniskach w obozie w Niedźwiedzimkierzu (1967) 
Przykład 115. Wiesław Hudon – „Cudaki”. Piosenka „Cudaków” na melodię Furmana (1968)
Przykład 116. Wiesław Hudon – „Cudaki”. Przedstawienie „Cudaków” (1968)   
Przykład 117. Edmund Niziurski – Siódme wtajemniczenie. Immatrykulacja (1969) 
Przykład 118. Wojciech Dąbrowski – Uśmiechnij się. Piosenka z obozu w Wołosatem (7–8 sierpnia 1972) 
Przykład 119. Krystyna Pac-Gajewska – Druh dyżurny. Piosenka do muzyki Michała Suleja (1974)  
Przykład 120. Włodzimierz Ścisłowski – Pierwsza warta. Piosenka do muzyki Michała Suleja (1974)  
Przykład 121. N.N. – Jedna z okolicznościowych piosenek odśpiewanych przy ostatnim ognisku podczas Operacji „Bieszczady 40” (1975)
Przykład 122. Skaucik (1981?)    
Przykład 123. Anegdotki i plotki (1982)       
Przykład 124. Wanda Chotomska – 100 uśmiechów na minutę. Piosenka zespołu „Gawęda” (1982)  
Przykład 125. Paweł Wieczorek – Zielone straszydło. Opowieści przy ognisku (1982)  
Przykład 126. Krzysztof Mika, Darek Lenard – Pieśń Zetowska. Na melodię Pieśni dziadowskiej o harcerzach (1983)  
Przykład 127. Andrzej Mogielnicki – Vademecum skauta. Piosenka z albumu Lady Pank (1983)    
Przykład 128. Anegdota dla zuchów (1984)       
Przykład 129. N.N. – Obóz Tylna Góra (1984)    
Przykład 130. Anegdota dla zuchów (1985)        
Przykład 131. Lech Paczyński – Gruby i inni (1986)     
Przykład 132. Marek Kudasiewicz – Obrzędowy piec. Chrzest biszkoptów (1987)  
Przykład 133. Marek Kudasiewicz – Obrzędowy piec. O zabawnych harcerskich powiedzeniach (1987)  
Przykład 134. Marek Kudasiewicz – Obrzędowy piec. O komicznych harcerskich pseudonimach (1987)  
Przykład 135. Marek Kudasiewicz – Obrzędowy piec. Pogrzeb śmiecia (1987)    
Przykład 136. Marek Kudasiewicz – Obrzędowy piec. Zielony dzień (1987)  
Przykład 137. List z obozu harcerskiego (1987)       
Przykład 138. 15 Drużyna Bieszczadzka LO Miechów – Dzienniczek obozowy (1988)   
Przykład 139. 15 MDH Drużyna Bieszczadzka Miechów – Fraszki (1988)     
Przykład 140. Tomasz Belica – Apel (1988)    
Przykład 141. Harcerski kabaret „Drzazga” – Harcerskie „Dziady” (1988)
Przykład 142. Harcerstwo prawdziwe (1988)        
Przykład 143. Kropla skałę (1988)       
Przykład 144. Mariusz Kwiatkowski – Ludzki wyrok (1988)  
Przykład 145. Nie pali się (1988)     
Przykład 147. A. Pardwa, A. Sitko, M. Teodorowicz – Zakochany harcerzyk (1988)  
Przykład 148. Proszę druha (1988)    
Przykład 149. Arkadiusz Rogula – Alarm (1988)     
Przykład 150. Zakalec kształceniowej piekarni. Adaptacja monografii Józefa Kozieleckiego Smutek spełnionych baśni (1988)  
Przykład 151. Zarządzenie specjalne (1988)    
Przykład 152. Z opowiadań Gucia (1988)    
Przykład 153. Leon Dmytrowski – Polski zuch (1989)   
Przykład 154. Krzysztof Daukszewicz – Na wietrze (1990)    
Przykład 155. Jacek Prześluga – Ęcyklopedia szalonego małolata. Fragment (1993)  
Przykład 156. Barbara Wyka – Gdzie życie płynie... (1995)    
Przykład 157. Leszek Czajkowski – Dziesięciu dzielnych harcerzy. Piosenka z albumu Śpiewnik oszołoma (1996)
Przykład 158. Artur Andrus – O wadze różnych zjawisk albo wiersz, którym autor może się komuś narazić, ale co mu tam (2004)
Przykład 159. Lidia Kmiecik-Zielniak – Fraszki (2007)     
Przykład 160. List do rodziców (2010?)    
Przykład 161. Filip Springer – Co jest śmieszne (2010)    
Przykład 162. Krzysztof Daukszewicz – Oflagowałem się (7 czerwca 2012)     
Przykład 163. MW – Drużyna zuchów Szydło (2016)     
Przykład 164. Wojciech Maziarski – Pan Prezes i podstępni harcerze. Fragment (2017)        
Przykład 165. 24 Zjazd ZHP, Poradnik kandydata na naczelnika, cz. 2: Jak wybrać zespół (2019)  
Przykład 166. Hasło „Harcerz”. Nonsensopedia. Polska encyklopedia humoru (2021)    

Załącznik nr 4
Dowcipy o pionierach, skautach i harcerzach    

Bibliografia       

Nota o autorach 

Zapraszamy do audycji radiowej o nowej książce pt. "Harcerska kultura śmiechu w Polsce. O śmiechu i nie tylko w harcerskim Prawie, edukacji, służbie i twórczości"

18 litego gośćmi Marzeny Florkowskiej w programie radiowym Radia Kraków byli autorzy książki "Harcerska kultura śmiechu w Polsce. O śmiechu i nie tylko w harcerskim Prawie, edukacji, służbie i twórczości": dr Katarzyna Marszałek i prof. Przemysław Grzybowski z Katedry Pedagogiki Ogólnej i Porównawczej Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy.

Dr Katarzyna Marszałek od 1988 związana jest z harcerstwem, od grudnia 2007 roku w stopniu harcmistrza.
Prof. Przemysław Grzybowski interesuje się zagadnieniami pedagogiki międzykulturowej i porównawczej, a także m.in. zjawiskiem śmiechu w edukacji.

22 lutego obchodzony jest Dzień Myśli Braterskiej. To dzień urodzin założyciela skautingu, sir Roberta Baden-Powella (1857) i jego żony Olave Baden-Powell (1889).

źródło: https://www.radiokrakow.pl/audycje/harcerska-kultura-smiechu-w-polsce?fbclid=IwAR3WrAfjMQPs7OuOusDic0GfZbxtjQ3YCimumL49zIgwu4SMmn8unGp3R8A

Zapraszamy do darmowych publikacji w e-book PDF:

1. Harcerska kultura śmiechu w Polsce. O śmiechu i nie tylko w harcerskim Prawie, edukacji, służbie oraz twórczości - https://www.impulsoficyna.com.pl/wybor-zrodel-do-dziejow-zhp-i-zhr/2315-1800-harcerska-kultura-smiechu-w-polsce.html#/29-wersja_ksiazki-wersja_elektroniczna_pdf

2. LUBSKO - NASZE MIEJSCE. Wspomnienia nauczycielskie, uczniowskie, harcerskie i nie tylko - https://www.impulsoficyna.com.pl/historia/2314-1796-lubsko-nasze-miejsce.html#/29-wersja_ksiazki-wersja_elektroniczna_pdf