Tadeusz Lewowicki 

Wybitny polski uczony, przedstawiciel nauk o wychowaniu. Profesor zawodowo związany jest od 1968 roku z Uniwersytetem Warszawskim. Od wielu lat jest kierownikiem Katedry Dydaktyki, którą przejął po prof. Wincentym Okoniu i prof. Czesławie Kupisiewiczu. Kieruje także Zakładem Pedagogiki Ogólnej w Instytucie Nauk o Edukacji Wydziału Etnologii i Nauk o Edukacji Uniwersytetu Śląskiego w Cieszynie oraz pracuje w Wyższej Szkole Pedagogicznej ZNP w Warszawie. Przewodniczący Komitetu Nauk Pedagogicznych PAN, członek licznych krajowych i zagranicznych towarzystw naukowych. Znakomity znawca i kreator nowych nurtów w dydaktyce i pedeutologii. Wychowawca wielu pokoleń pedagogów. Autor cenionych prac pedagogicznych, publikowanych w kraju i za granicą.

Do tej pory opublikował ponad 400 prac naukowych. Wydał 9 autorskich książek, jest współautorem i redaktorem około 50 prac zbiorowych. Jego liczne artykuły ukazywały się w pracach zbiorowych i czasopismach wydawanych w krajach europejskich i w Ameryce Północnej.

Prace te opublikowane zostały m.in. w języku angielskim, arabskim, czeskim, francuskim, hiszpańskim, niemieckim, rosyjskim, słowackim i słoweńskim. Jest członkiem rad redakcyjnych tak renomowanych czasopism jak "Ruch Pedagogiczny", "Edukacja" i "Pedagogika Szkoły Wyższej".

Organizator zespołów badań nad pograniczami, twórca naukowej szkoły edukacji międzykulturowej, twórca teorii zachowań tożsamościowych. Prowadził wykłady i odbywał staże w wielu krajach europejskich, Australii i w USA.

Doktor honoris causa Uniwersytetu Opolskiego oraz Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie.

Oficyna Wydawnicza "Impuls"

Wstęp      

Część I 
Gimnazjalista jako podmiot działań szkoły w zakresie kształtowania świadomości regionalnej, narodowej, europejskiej oraz rozwijania tożsamości otwartej na świat

Barbara Chojnacka-Synaszko, Beata Kozieł
Wprowadzenie     

Beata Kozieł
Kształtujemy poczucie zakorzenienia w kulturze i postawy społeczne wobec Innego (przeciwdziałamy stereotypom i uprzedzeniom, budujemy postawy tolerancyjne)      
Scenariusze     

Barbara Chojnacka-Synaszko, Beata Kozieł
Kształtujemy tożsamość gimnazjalisty –  lokalno-regionalną, narodową i europejską      
Scenariusze     

Część II
Kształtowanie postaw młodzieży wobec dziedzictwa regionu, narodu i Europy oraz rozwijanie tolerancji – zadaniem szkoły średniej

Barbara Grabowska
Wprowadzenie     

Barbara Grabowska, Aleksandra Gancarz
Stosunek do dziedzictwa kulturowego   
Scenariusze   

Barbara Grabowska
Spotkania z Innym – wolne od stereotypów, pełne otwartości i tolerancji  
Scenariusze    

Wykaz publikacji w serii „Edukacja Międzykulturowa” 

Spis scenariuszy    

Przygotowanie do życia we współczesnym świecie, a tym bardziej do życia w świecie jutra, wymaga starań edukacyjnych umożliwiających dzieciom i młodzieży, jak również dorosłym rozumne funkcjonowanie w warunkach wielokulturowości – w państwach i społeczeństwach wielokulturowych. Proces integracji europejskiej, otwarcie granic i nasilone migracje ludności sprawiają, że stajemy się tego coraz bardziej świadomi. Nasilają się kontakty z ludźmi innych narodowości, kultur, wierzeń, odmiennego od naszego koloru skóry. Stykamy się i to coraz częściej i w różnych sytuacjach – z tymi ludźmi w Polsce i poza jej granicami. Skłania to do bliższego poznania tych różnych Innych i stworzonych przez nich kultur. Wydaje się to właściwą drogą do zapobiegania uprzedzeniom, stereotypom, konfliktom. To droga kształtowania klimatu pokojowego współistnienia i – co ważniejsze – pomyślnej współpracy.

Trud kształtowania postaw wobec Innych i ich kultur podejmowany jest m.in. na gruncie edukacji. Wprowadza się rozmaite elementy edukacji wielokulturowej – uwzględniającej zróżnicowanie regionalne, etniczne, narodowościowe, kulturowe. Ogólne ramy tej edukacji zostały wyznaczone w podstawach programowych, a w praktyce szkolnej pojawiają się różne realizacje – z większym lub mniejszym wkładem autorskim nauczycieli. Wciąż jednak brakuje opracowań metodycznych, które mogłyby być pomocne w edukacji wielokulturowej. Niniejsza książka jest próbą chociażby częściowego wypełnienia tej luki. Jednocześnie stanowi ona kontynuację zbioru opracowań teoretyczno-metodycznych przeznaczonych do wykorzystania w przedszkolach i w szkołach podstawowych – publikacji pod naszą redakcją Dzieci w procesie kształtowania postaw kulturowych. Przewodnik po ścieżkach edukacji regionalnej, wielo- i międzykulturowej (materiały dla nauczycieli przedszkoli i szkół podstawowych).

Ta książka została pomyślana jako pomoc dla nauczycieli gimnazjów i szkół ponadgimnazjalnych. Podobnie jak poprzednia publikacja – zawiera ona wprowadzenia przedstawiające teoretyczne tło propozycji metodycznych, a następnie scenariusze zajęć. W tym wstępie, podobnie jak we wstępie do poprzedniego zbioru, należy podkreślić, że teoretyczne wprowadzenia zawierają przede wszystkim wątki psychologiczne, pedagogiczne, w części również socjologiczne. Motywami przewodnimi są kwestie tożsamości, wprowadzanie w świat różnych kultur, prawidłowości rozwojowe oraz działania kształcące i wychowawcze. We wprowadzeniach znajdują się liczne odwołania do literatury, co zainteresowanym Czytelnikom ułatwi poszukiwanie źródeł pogłębienia wiedzy oraz samodzielne studia. Autorkami tych teoretycznych partii książki są nauczycielki akademickie, zatrudnione w Wydziale Etnologii i Nauk o Edukacji Uniwersytetu Śląskiego. Wszystkie autorki od lat zajmują się zagadnieniami edukacji wielo- i międzykulturowej.

Na metodyczną część książki składają się głównie scenariusze zajęć opracowane przez nauczycieli – słuchaczy studiów podyplomowych na Wydziale Etnologii i Nauk o Edukacji UŚ – oraz przez studentów (w części także nauczycieli) kierunku pedagogika na tym wydziale. Scenariusze te powstały w ramach prac związanych z udziałem w studiach podyplomowych i/lub udziałem w zajęciach specjalizacyjnych z edukacji wielo- i międzykulturowej. Przygotowanie projektów metodycznych odbyło się pod kierunkiem nauczycieli akademickich – także autorek teoretycznych wprowadzeń. Scenariusze były poddawane praktycznej weryfikacji i ewaluacji. We wszystkich uwzględniono podobne elementy – poczynając od celów zajęć, poprzez propozycje metod i form zajęć, pomocy dydaktycznych, przebieg zajęć – na (w większości) wykorzystanej literaturze kończąc. Do wielu scenariuszy dołączono wzory zabaw, gier i innych pomocy. W większości konspekty są autorskimi propozycjami słuchaczy i studentów przywołanych wyżej studiów. Nazwiska autorów podane zostały w przypisach przy każdym scenariuszu. Przywołane są w tym zbiorze także wybrane przykłady zajęć autorstwa osób spoza środowiska UŚ. Informacje o autorach i źródłach także zamieszczono w przypisach.

W sumie powstało oryginalne opracowanie teoretyczno-metodyczne, będące wynikiem współpracy pracowników akademickich, nauczycieli i studentów. Rozważania teoretyczne i propozycje metodyczne dotyczą wybranych, kluczowych kategorii pojęciowych i zagadnień właściwych edukacji w gimnazjum i w szkołach ponadgimnazjalnych, a związanych z wielokulturowością i towarzyszącymi jej zjawiskami – pożądanymi i niepożądanymi. Propozycje metodyczne są stosunkowo bogate w warstwie informacyjno-poznawczej, a jednocześnie sprzyjają aktywności uczniów i dają okazję do przeżyć – składając się na wielostronny proces kształcenia i wychowania. Należy przy tym podkreślić, że przyjęcie przez autorów projektów metodycznych podobnego schematu przedstawiania własnych propozycji nie ograniczyło możliwości indywidualnego czy zespołowego zróżnicowania (autorskich przecież) pomysłów. Zbiór ten zatem przygotowano jako teoretyczno-metodyczną pomoc dla zainteresowanych nauczycieli. Poszczególne propozycje można traktować jako gotowe wzory zajęć, można również znaleźć w nich inspiracje do tworzenia własnych projektów czy modyfikacji odpowiednich w określonych warunkach i sytuacjach edukacyjnych. Będziemy – wraz z autorami opracowań teoretycznych oraz propozycji metodycznych – radzi, jeżeli Czytelnicy skorzystają z tych możliwości. Pragniemy zwrócić szczególną uwagę Czytelników na te wątki proponowanych zajęć, które nie tylko sprzyjają podejściu właściwemu edukacji wielokulturowej – ukazującej różne kultury, ale także są właściwe edukacji międzykulturowej – zachęcającej do otwartości na Innych i ich kultury, do poznawania i – co więcej – korzystania z dorobku innych kultur, wzajemnego wzbogacania kultury własnej grupy i innych kultur. To szansa na kształtowanie – jak określa się to w socjologii i w pedagogice międzykulturowej – wielowymiarowej tożsamości obejmującej identyfikacje zarówno lokalne, regionalne, jak i narodowe oraz państwowe, ale również europejskie, globalne. Z myślą o osobach, które zechcą się bliżej zapoznać z literaturą poświęconą edukacji międzykulturowej i szukać także innych inspiracji, na końcu książki zamieszczono wykaz publikacji składających się na serię „Edukacja Międzykulturowa”. Wierzymy, że edukacja międzykulturowa stanie się ważną, pożyteczną i jednocześnie pasjonującą przygodą zawodową dla coraz większej liczby nauczycieli i wychowawców.

* Wydanie niniejszej publikacji było możliwe dzięki pomocy władz akademickich Wydziału Etnologii i Nauk o Edukacji Uniwersytetu Śląskiego oraz Wyższej Szkoły Pedagogicznej ZNP. Znaczący udział w wydaniu tego zbioru ma Oficyna Wydawnicza „Impuls”, która z powodzeniem wypełnia funkcje zarówno wydawcy książek, jak i mecenasa działalności naukowej. Pragniemy podziękować wszystkim osobom, które przyczyniły się do powstania tomu.

Redaktorzy tomu

Edukacja wielo- i międzykulturowa jako zadanie, opierając się na systemie założeń teoretycznych, wymaga równocześnie wsparcia metodycznego. Dlatego działający od lat zespół badaczy opracował swoisty przewodnik adresowany do zaangażowanych w edukację nauczycieli. […]

Publikacja wyraźnie wskazuje na znaczenie uczestnictwa młodzieży gimnazjalnej i licealnej w różnych kręgach kulturowych, a zarazem podkreśla rolę procesu kształtowania się tożsamości w tym okresie życia. Na uwagę zasługuje koncepcja książki jako uporządkowanych zestawów scenariuszy zajęć opartych na udostępnionych odbiorcy założeniach teoretycznych. Dzięki temu korzystający z niej nauczyciele i wychowawcy uzyskują możliwości modyfikowania propozycji metodycznych stosownie do lokalnych uwarunkowań i okoliczności. Praca nie uzależnia więc pedagogów praktyków od proponowanych rozwiązań, lecz otwiera im perspektywy własnych, autorskich działań inspirowanych zamieszczonymi scenariuszami. […] Publikacja popularyzuje wśród pedagogów praktyków wartościową dydaktycznie i wychowawczo ideę kształcenia wielostronnego. Przyczynia się także do doskonalenia praktyki edukacji wielo- i międzykulturowej przez ukazanie jej różnorodnych, atrakcyjnych dla młodzieży form.

Z recenzji prof. dr. hab. Stefana Mieszalskiego