Książka Lidii Bielinis uzupełnia naszą wiedzę na temat wyjątkowo rzadko badanego zagadnienia, jakim jest technologicznie wspomagane uczenie się młodzieży akademickiej. Stanowi przykład opracowania perfekcyjnie zaprojektowanego metodologicznie i niezwykle uczciwego oraz rzetelnego w zakresie zastosowanych procedur naukowego wnioskowania. Autorka, prowadząc swój erudycyjny wywód, jako badaczka zawsze zachowuje niezbędny dystans, bazuje na danych, a jednocześnie śmiało żongluje licznymi nowymi teoriami, takimi jak choćby konektywizm, generatywizm czy smart education. W konsekwencji publikacja ta ukazuje ugruntowany, wiarygodny i kapitalnie udokumentowany obraz znaczeń i sensów nadawanych przez młodych dorosłych procesowi uczenia się podczas zajęć akademickich z wykorzystaniem różnorakich stref cyfrowych (np. portali społecznościowych).

Z recenzji dr. hab. Michała Klichowskiego, prof. UAM

o książce:

Tematem rozważań prowadzonych w tej książce są sposoby doświadczania przestrzeni cyfrowej w procesie uczenia się młodych dorosłych. Podejmuję tutaj próbę odkrycia i analizy znaczeń, jakie uczeniu się wspomaganemu technologiami nadają studentki i studenci – przyszli nauczyciele i pedagodzy. Problematyka prezentowana w opracowaniu ma doniosłe znaczenie teoretyczne, a co więcej, lokuje się na pograniczu wielu dyscyplin naukowych (pedagogiki, andragogiki, socjologii, psychologii i nauk o mediach). W swoich dociekaniach badawczych uwzględniam nowe wątki związane z uczeniem się osób dorosłych. Przyglądam się zarówno zasobom przestrzeni cyfrowej, które uzupełniają klasyczne kursy uniwersyteckie, jak i przestrzeni komunikacji zapośredniczonej przez media społecznościowe, aby rozpoznać znaczenia/sensy, jakie takiemu uczeniu się nadają studenci i studentki. Ich przeżycia, wrażenia i emocje mają znaczący wpływ na moje myślenie o uczeniu się w szkole wyższej. Stanowią też podstawę do namysłu nad sposobami pracy dydaktycznej z młodymi dorosłymi, którą moglibyśmy, a może powinniśmy współcześnie realizować, wykorzystując przestrzeń cyfrową.

Książka została podzielona na trzy części: teoretyczną (część pierwsza), metodologiczną (część druga) oraz empiryczną (część trzecia), które strukturalnie tworzy sześć rozdziałów.

W rozdziale pierwszym prezentuję rozważania dotyczące przestrzeni cyfrowej, będącej kluczową kategorią dla prowadzonych analiz. Ukazuję procesy rozwoju technologii i mediów, z którymi badacze wiążą powstanie przestrzeni cyfrowej, analizuję ewolucję technologii informacyjno-komunikacyjnych w edukacji oraz przedstawiam genezę mediów społecznościowych wraz z dostępnymi serwisami/portalami, komunikatorami i grupami dyskusyjnymi. Następnie dokonuję przeglądu ujęć kategorii „przestrzeń cyfrowa” zaproponowanych przez przedstawicieli różnych dyscyplin naukowych oraz podejmuję próbę utworzenia jej autorskiej konceptualizacji. W dalszej części omawiam cyfrowe pokolenia (m.in. cyfrowych tubylców, ekranolatków, pokolenie C, pokolenie sieci, pokolenie Z czy pokolenie aplikacji), wskazuję na cechy odróżniające je od poprzednich generacji oraz – w efekcie podjętej analizy – ukazuję dwa oblicza (edukacyjne oraz społeczne) tego fenomenu. W ostatniej części rozdziału pierwszego prezentuję kilka uwag dotyczących dwóch etapów rozwoju człowieka: wczesnej oraz wschodzącej/wyłaniającej się dorosłości. Oba są istotne dla prowadzonych badań dlatego, że to osoby będące przedstawicielami tych okresów rozwojowych zostały uczestnikami badań. 

W rozdziale drugim skoncentrowałam się na problematyce uczenia się w epoce cyfrowej. Najpierw przedstawiam teorie edukacyjne wyjaśniające procesy uczenia się przed okresem dynamicznego rozwoju technologii i mediów. Następnie skrótowo omawiam modele dydaktyczne wspierane zasobami dostępnymi w przestrzeni cyfrowej. Podejmuję także próbę analizy zagadnień związanych z edukacją osób dorosłych – dokonuję przeglądu teorii uczenia się od modeli refleksyjnych (Johna Deweya, Terry’ego Bortona, Davida A. Kolba, Grahama Gibbsa, Donalda A. Schöna) aż do teorii transformatywnego uczenia się Jacka Mezirowa. Przedstawiam ponadto nowe koncepcje uczenia się – konektywizm i generatywizm, szczególnie istotne dla procesów edukacyjnych wykorzystujących elementy przestrzeni cyfrowej. W dalszej części tego rozdziału prezentuję najważniejsze doniesienia naukowe na temat uczenia się wspieranego technologiami – zarówno w edukacji szkolnej, jak i w kształceniu osób dorosłych. Rozdział zwieńcza uzasadnienie potrzeby prowadzenia badań w wybranym przeze mnie obszarze. 

Celem rozdziału trzeciego jest zaprezentowanie założeń metodologicznych badań własnych. Szczegółowo opisuję tam cele realizowanych badań, ich przedmiot i problematykę badawczą oraz wybrany jakościowy model badań. Ukazuję też związki pomiędzy podstawowymi dla projektu kategoriami analitycznymi, którymi są: przestrzeń cyfrowa, młodzi dorośli i doświadczanie. Następnie dokonuję dokładnego przeglądu różnych tradycji badawczych i osadzam badania własne w paradygmacie konstruktywistycznym (Mertens, 2010; Guba, Lincoln, 1994). W dalszej części koncentruję się na opisie zastosowanej strategii badawczej – studium przypadku, określam granice badań własnych w ramach przypadku pierwszego i drugiego. Przedstawiam także procedury doboru próby, gromadzenia i analizowania danych. 

Krótki rozdział czwarty jest w istocie wprowadzeniem do części empirycznej, którą tworzą dwa kolejne rozdziały. Jego treść pozwala wrócić do pytań szczegółowych ujętych w problematyce badawczej rozprawy, a ponadto rekapituluje sposoby analizy i interpretacji zebranych danych.

Rozdział piąty stanowi prezentację wyników przeprowadzonych badań w ramach pierwszego przypadku. Jest zapisem wypowiedzi, opinii i stwierdzeń młodych dorosłych na temat doświadczania przestrzeni cyfrowej w procesie uczenia się na uniwersytecie. Składa się z trzech podrozdziałów, w których odwołuję się do danych pochodzących z refleksyjnych esejów (listów), obserwacji uczestniczącej oraz wywiadów netnograficznych. Analizując refleksyjne listy studentów i studentek, posługuję się interpretacją temporalną. Rekonstruuję przeszłe doświadczenia szkolne oraz pozaszkolne młodych dorosłych z przestrzenią cyfrową, odnosząc je do teraźniejszości. W analizie danych pochodzących z obserwacji uczestniczącej grup edukacyjno-dyskusyjnych oraz wywiadów netnograficznych sięgam do ram interpretacyjnych koncepcji konektywizmu oraz teorii transformatywnego uczenia się. Odwołanie się do siatki pojęciowej teorii adekwatnej do opisu uczenia się w epoce cyfrowej oraz teorii uczenia się osób dorosłych pozwoliło mi scharakteryzować różne obszary doświadczania przestrzeni cyfrowej przez studentów i studentki na realizowanych przez nas zajęciach. Dotyczą one konstruowania wiedzy z wykorzystaniem różnych źródeł i opinii, zachodzenia procesu uczenia się poza człowiekiem, umiejętności odnajdywania informacji i wiedzy w sieci oraz doświadczania dylematu dezorientacyjnego, będącego rezultatem uczestnictwa w grupach edukacyjno-dyskusyjnych w serwisie Facebook.

Ostatni rozdział ukazuje wyniki badań prowadzonych w ramach drugiego przypadku. Stanowi zapis wypowiedzi, stwierdzeń i doświadczeń studenckich odnoszących się do zajęć, na których wykorzystywaliśmy nowoczesne technologie. Składa się z siedmiu podrozdziałów, których układ wyznaczają różne typy danych pochodzących z wywiadów netnograficznych i obserwacji uczestniczącej, refleksyjnych esejów, a także tworzonych przeze mnie not terenowych. Dane mające źródło w wywiadach netnograficznych oraz obserwacji uczestniczącej analizuję, korzystając z wybranych kontekstów kultury współczesnej, m.in. kultury instant, konsumpcji czy dyskursów rynkowych. Odwołuję się ponadto do aparatu pojęciowego teorii transformatywnego uczenia się i konektywizmu. Określone partie materiału empirycznego odnoszę do typów sensorycznych z konceptu diagnostyczno-terapeutycznego programowania neurolingwistycznego. Wykorzystanie siatek pojęciowych wymienionych teorii i konceptów umożliwiło mi zrozumienie i zrekonstruowanie znaczeń, jakie młodzi dorośli nadają przestrzeni cyfrowej w procesie uczenia się. W interpretacji materiału empirycznego pochodzącego z refleksyjnej narracji studenckiej odwołuję się do ramy teoretycznej koncepcji konektywizmu.

Przedstawione w książce interpretacje i wnioski dotyczą jednej z wielu możliwych wersji doświadczania przestrzeni cyfrowej w procesie formalnej edukacji akademickiej, nie podlegają zatem generalizacji. Są raczej próbą uchwycenia tego, co unikatowe w studiowanych przypadkach. Nie ulega jednak wątpliwości, że poruszane w publikacji zagadnienia związane z edukacją dorosłych wspomaganą zasobami przestrzeni cyfrowej oraz problematyka kształcenia nauczycieli stanowią niezwykle płodne obszary do dalszych eksploracji naukowych. Naszym zadaniem – jako badaczy i nauczycieli przyszłych nauczycieli – jest podejmowanie badań służących stałemu poszerzaniu wiedzy na temat sensownych sposobów przygotowania zawodowego absolwentów kierunków pedagogicznych i nauczycielskich.