Oficyna Wydawnicza "Impuls"

Wstęp         

Inetta Nowosad
Konteksty kształtowania polityki edukacyjnej przez rządy krajowe 
Wprowadzenie   

1.    Zjawisko transferu i jego wielowymiarowość w polityce edukacyjnej     
1.1.    Wprowadzenie        
1.2.    Transfer polityki (policy transfer)        
1.3.    Dyfuzja polityk (policy diffusion)       
1.4.    „Uczenie się” polityk        
1.5.    Zapożyczenia w polityce       
2.    Zapożyczenia w polityce edukacyjnej – szanse, ograniczenia, wyzwania    
2.1.    Wprowadzenie     
2.2.    Teoretyczne ramy Davida P. Dolowitza i Davida Marsha     
2.3.    Teoretyczny model Davida Phillipsa i Kimberly Ochs     
2.4.    Model dziesięciu kroków Richarda Rose’a     
2.5.    Konceptualna mapa kontekstu atrakcyjności ponadnarodowej Jeremy’ego Rappleye’a  
3.      „Globalna polityka edukacyjna”  w kształtowaniu reform szkolnych       
3.1.    Wprowadzenie       
3.2.    PISA i atrakcyjność systemów światowej klasy       
3.3.    Zapożyczanie polityki – specyficzna forma kształtowania polityki opartej na dowodach        
3.4.    Zwrot przestrzenny i zjawisko „podróżujących reform”     
Bibliografia do części I    

Bogusław Śliwerski
Komparatystyka polityk publicznych w dziedzinie edukacji
Badania, przepływy i inspiracje
Wprowadzenie     

4.    Znaczenie oświatowych badań komparatystycznych     
4.1.    Wprowadzenie     
4.2.    Komparatystyka oświatowa George’a Zygmunta Fijałkowskiego-Beredaya  
4.3.    Doniosłość pedagogiki porównawczej Bogdana Nawroczyńskiego     
4.4.    Pedagogika porównawcza wobec edukacji jako jednej z polityk publicznych     

5.    Orientacje reformatorskie w edukacji szkolnej. Tradycje i zapożyczenia    
5.1.    Renesans i próby odwrotu od pedagogiki nowego wychowania okresu dwudziestolecia międzywojennego     
5.2.    Początki naprawy polskiego wychowania    
5.3.    Aktualność progresywizmu Williama Jamesa w myśli pedagogicznej XXI wieku        
5.4.    Ideologie jako źródło nienaukowej krytyki lub afirmacji reform szkolnych      
5.5.    Postmodernistyczna reorientacja badań porównawczych myśli pedagogicznej     
5.6.    Nauczyciel jako strażnik mądrości   
5.7.    Etnopedagogiczna perspektywa zmian w edukacji     
5.8.    Szwajcarska demokratyzacja oświaty i autonomia szkół   
5.9.    Wczesna edukacja bez stopni w kantonie Lucerna  
5.10.    Wczesna edukacja bez stopni w Polsce  
5.11.    Dyfuzja innowacji według Everetta M. Rogersa   
5.12.    Chorwackie podejście do szkół alternatywnych    
5.13.    Słowackie problemy reformowania edukacji       
5.14.    Reformy na rzecz wyjścia z paraliżu oświatowego w Niemczech 
5.15.    Jak docenia się innowacyjne szkoły w Niemczech 
5.16.    Jak Czesi reformują szkolną edukację    

6.    Implikacje międzynarodowych badań oświatowych dla polityki reform szkolnych   
6.1.    Wyniki badań międzynarodowych PISA wymagają dystansu    
6.2.    Czesi podchodzą racjonalnie do wyników badań PISA   
6.3.    Spadek wyników fińskich piętnastolatków w badaniach PISA  
6.4.    Międzynarodowe badania osiągnięć dziesięciolatków w czytaniu   
6.5.    Raport OECD Education at a glance 2023       
6.6.    Dane Eurostatu o wykształceniu w krajach UE    
6.7.    Pedagogika międzykulturowa lekcją pokoju w warunkach wojny 
6.8.    Badania porównawcze uchodźstwa w kontekście wojny w Ukrainie   
6.9.    Descholaryzacyjny przełom uczenia się cybergeneracji 
Zakończenie        

Bibliografia do części II       

Indeks osób  

Wstęp

Publikacja Strategie, przepływy i bariery reform szkolnych. Studia z pedagogiki porównawczej stanowi wieloperspektywiczny opis dynamiki reform edukacyjnych w warunkach globalizacji. Naszą ambicją jest nie tylko wyjaśnić, jak i dlaczego idee, modele i rozwiązania „wędrują” pomiędzy krajami, lecz także wyposażyć w narzędzia do ich krytycznej analizy. Książka wpisuje się w dyskusje prowadzone w Polsce: o sensowności porównywania systemów, o presji rankingów i standardów międzynarodowych, o granicach centralizacji i możliwościach decentralizacji, wreszcie o tym, jak łączyć badania z praktyką tworzenia polityk publicznych w edukacji. W naszym przekonaniu przyjęte podejście pozwala lepiej rozumieć zjawiska, które po 1990 roku stały się codziennością.

Monografia składa się z dwóch komplementarnych części, które realizują podwójny cel. Część pierwsza, o tytule Konteksty kształtowania polityki edukacyjnej przez rządy krajowe, porządkuje kategorie i język opisu polityk edukacyjnych, wprowadzając polskiego czytelnika w międzynarodowe ramy pojęciowe transferu, zapożyczeń i dyfuzji. Część druga, zatytułowana Komparatystyka polityk publicznych w dziedzinie edukacji. Badania, przepływy i inspiracje, testuje i ilustruje te ramy w szeregu studiów porównawczych i historyczno‑analitycznych, pokazując, jak komparatystyka przekłada się na konkret: rozpoznawanie orientacji reformatorskich, krytykę uproszczeń, ostrożne wnioskowanie z danych międzynarodowych i uświadamianie ograniczeń, których nie widać z poziomu pojedynczej szkoły.

Część pierwszą otwiera rozdział Zjawisko transferu i jego wielowymiarowość w polityce edukacyjnej – stanowi on mapę pojęciową. Uporządkowane zostały tu kluczowe kategorie: transfer, dyfuzja, zapożyczenia, uczenie się z polityk, recepcja i import; wskazano na ich genezę, zakresy oraz powiązania. Takie ujęcie pozwala badaczom i praktykom odróżniać rozmaite mechanizmy „przepływów” (od inspiracji po przymus), rozróżniać aktorów (państwo, organizacje międzynarodowe, środowiska eksperckie, władze lokalne) i konsekwencje ich działania.

Rozdział drugi, zatytułowany Zapożyczenia w polityce edukacyjnej – szanse, ograniczenia, wyzwania, prezentuje i zestawia wiodące modele analityczne: kontinuum Davida P. Dolowitza i Davida Marsha, sekwencyjny model Davida Phillipsa i Kimberly Ochs, „dziesięć kroków” Richarda Rose’a oraz mapę kontekstu atrakcyjności ponadnarodowej Jeremy’ego Rappleye’a. Treść „uczy” poruszania się między teorią a empirią: jak oceniać atrakcyjność rozwiązań, jak rozpoznawać selektywność i symbolikę „pożyczek”, wreszcie – jak badać sprawczość różnych aktorów i negocjacyjny charakter zapożyczeń. Omówione różne podejścia badaczy ukazują bogate spektrum tego, „jak czytać reformy”; gdzie szukać źródeł impulsów, jakie pytania zadawać o decyzje, wdrożenie i internalizację.

Rozdział trzeci – „Globalna polityka edukacyjna” w kształtowaniu reform szkolnych – punkt ciężkości przesuwa z teorii zapożyczeń na ich „globalne środowisko życia”. Opisano wpływ ponadnarodowych porównań i instytucji na krajowe agendy reform, ze szczególnym odniesieniem do badań osiągnięć (np. PISA) oraz promowanych „pakietów reform”. Analizie poddano sposoby, w jakie rankingi i wskaźniki dostarczają legitymizacji dla zmian, oraz napięcia między uniwersalnymi rekomendacjami a lokalnym kontekstem historycznym i instytucjonalnym. Nie chodzi tu o potępianie czy idealizowanie globalnych porównań, ale zrozumienie współczesnych zakotwiczonych w edukacji ­zjawisk, które je kształtują.

Otwierający część drugą rozdział Znaczenie oświatowych badań komparatystycznych rekonstruuje genealogię i sens komparatystyki, przypominając dorobek polskich i międzynarodowych klasyków. Ukazano tu cele, funkcje i tradycje badań porównawczych w naukach o edukacji. W tym rozdziale zostały też wskazane miejsca komparatystyki w obszarze polityk publicznych oraz spektrum strategii badawczych (ujęcia historyczne, porównania instytucjonalne, analizy konfiguracji). Omówiono kryteria doboru przypadków, ograniczenia porównań i typowe błędy inferencji między poziomami (uczeń – szkoła – system). Można przyjąć, że to „odczarowanie” porównań: nie służą one prostym rankingom, lecz krytycznemu uczeniu się – kwestionowaniu oczywistości i poszukiwaniu alternatyw.

Rozdział piąty o tytule Orientacje reformatorskie w edukacji szkolnej. Tradycje i zapożyczenia stanowi wielowątkowy przegląd źródeł głównych orientacji i tradycji reform, z odniesieniami do współczesnych sporów o ich ideologiczne nacechowanie. Przedstawiono przykłady rozwiązań (m.in. zakres autonomii szkoły, alternatywne organizacje nauczania, modele oceniania, rozwiązania wczesnoszkolne) wraz z uwarunkowaniami ich adaptacji i barierami wdrożenia. Zarysowane zostały także mechanizmy dyfuzji i wzajemnego uczenia się między krajami, w tym doświadczenia regionu.

W rozdziale szóstym, zatytułowanym Implikacje międzynarodowych badań oświatowych dla polityki reform szkolnych, analizie poddano sposoby wykorzystania wyników badań porównawczych w formułowaniu i ewaluacji reform. Wskazano ryzyka technokratycznego redukcjonizmu oraz zasady ostrożnego wnioskowania z danych złożonych (różne poziomy analizy, zmienne kontekstowe, ograniczenia wskaźników). Zarekomendowano podejścia łączące dane ilościowe z analizą instytucjonalną i kulturową oraz omówiono wątki szczególne (edukacja w sytuacjach kryzysowych, migracje, doświadczenia konfliktów zbrojnych).

Obu częściom przyświeca teza, że reformy są jednocześnie procesem politycznym i kulturowym. Podróż idei zawsze odbywa się przez gęstą sieć interesów, procedur i znaczeń przypisywanych przez jednostki i całe społeczeństwa. Dlatego żywimy nadzieję, że książka zaciekawi szerokie grono odbiorców; okaże się przewodnikiem dla badaczy, decydentów, dyrektorów szkół i nauczycieli zainteresowanych sensowną zmianą, która nie gubi kontekstu lokalnego. Pozycja ta bowiem otwiera i porządkuje pole komparatystyki polityk publicznych w edukacji w Polsce, włączając nas w aktualny, międzynarodowy obieg idei. Stanowi propozycję wspólnego języka i zestawu narzędzi, którymi można opisywać oraz wyjaśniać reformy w warunkach globalnych przepływów idei. Wzmacnia to kumulatywność badań i ich porównywalność. Dla praktyków (nauczycieli, dyrektorów, urzędników) niniejsza publikacja może być swoistym kompasem: podpowiada, które rozwiązania warto traktować jako inspiracje, a kiedy zapalić czerwone światło, bo „pakiet reform” jest jedynie politycznym spektaklem. Dla badaczy to mapa z przykładami: wskazuje na ramy teoretyczne, które dają się operacjonalizować, oraz studia przypadków sprawdzające ich użyteczność. Wspólny przekaz obu części można ująć w słowach: komparatystyka jest w Polsce potrzebna nie po to, by kopiować rozwiązania, lecz by lepiej rozumieć własne problemy, rozpoznawać bariery i projektować sensowne zmiany.

W naszym przekonaniu prezentowana publikacja z jednej strony porządkuje i rozwija aparat pojęciowy polskiej pedagogiki porównawczej, z drugiej strony wyposaża w kryteria oceny reform i wrażliwość na lokalny kontekst. Szczególne znaczenie opracowania widzimy w epoce nadmiaru danych i przewagi „technicznej” wiedzy nad mądrością. Tu książka może pomóc utrzymać trzeźwość w interpretacji rankingów, wzmocnić pokorę wobec złożoności i odwagę w myśleniu o przyszłości edukacji. Dzięki temu może stać się punktem odniesienia dla polskiej debaty o edukacji – zarówno tej naukowej, jak i publicznej.

Praca Inetty Nowosad i Bogusława Śliwerskiego ukazuje najważniejsze problemy i wyzwania w dziedzinie współczesnej polityki oświatowej oraz prowadzenia reform szkolnych z uwzględnieniem badań komparatystycznych. Zawiera pogłębioną wiedzę z tej tematyki, wiele postulatów i wniosków dotyczących sposobów poznania naukowego zjawisk o zasięgu globalnym, krajowym i lokalnym, a także utrzymania właściwych relacji między reprezentantami władzy politycznej, oświatowej, przedstawicielami nauki i ogółu ludności.

Z recenzji prof. dr. hab. Mirosława J. Szymańskiego

Część przygotowana przez Inettę Nowosad, zatytułowana Konteksty kształtowania polityki edukacyjnej przez rządy krajowe, posiada walor odkrywczy, proponując nowy język i nieznane dotychczas polskiemu czytelnikowi zaplecze teoretyczne. […] Część autorstwa Bogusława Śliwerskiego, o tytule Komparatystyka polityk publicznych w dziedzinie edukacji. Badania, przepływy i inspiracje, […] ma charakter syntetyzujący – pokazuje, jak korzystając z istniejącego zaplecza w postaci modeli, koncepcji i teorii, można odczytywać zarówno praktykę edukacyjną, jak i myśl pedagogiczną. Taki podział monografii sprawia, że możliwe byłoby opublikowanie dwóch odrębnych książek, z których każda posiadałaby wspomniane wyżej walory. Autorzy jednak postanowili inaczej, zachęcając czytelnika do studiowania na dwa różne sposoby, co niewątpliwie stanowi wartość tego dzieła.

Z recenzji prof. dr. hab. Romana Lepperta