Człowiek jako kikut współczesnej cywilizacji – przedmowa (Andrzej Olubiński, Monika Suska-Kuźmicka)   

Część I

O czynnikach zagrożeń rozwojowych

Wojciech Sroczyński

Zagrożenie człowieczeństwa w ponowoczesnym świecie   

Iwona Wagner

Zagrożenie korupcją w Polsce – wybrane aspekty zjawiska   

Andrzej Olubiński

System parametryzacji jako bariera rozwoju nauk społecznych i społeczeństwa   

Alina Sbruieva

Трансформация университета в контексте создания Европейского пространства высшего образования 

Barbara Dobrowolska

Globalizacja i parametryzacja w edukacji – upodmiotowienie czy masowość?    

Damian Labiak

Uczeń gimnazjum – przedmiot czy podmiot oddziaływań edukacyjnych?   

Część II

Dryfowanie w kierunku choroby i destrukcji

Alina Rozłucka

Autorytet oraz osoby ważne i znaczące w opiniach studentów   

Bożena Zawadzka, Agnieszka Klank

Edukacja seksualna dzieci i młodzieży czynnikiem sprzyjającym zdrowiu czy jego zagrożeniem? 

Aneta Uszkiewicz

Człowiek w pracy w XXI wieku

Michał Kurzyński, Cezary Kurkowski

Psychopedagogiczne i karnomaterialne aspekty przemocy wobec małoletniego w rodzinie

Karol Konaszewski

Autoidentyfikacje młodzieży nieprzystosowanej społecznie na przykładzie wychowanek Młodzieżowego Ośrodka Wychowawczego „Promyk” w Goniądzu

Piotr Zdunkiewicz

Chcemy być tacy jak wy. Gruzja u progu Europy 

Część III

Edukacja humanistyczna jako profilaktyka i terapia wobec choroby

Ryszard Podgórski

Personalizm aksjologiczny wobec wyzwań współczesności   

Sebastian Sobczuk

Wartości proekologiczne w ujęciu personalistycznym szansą przezwyciężenia globalnego kryzysu środowiska

Elena Kozlova

Инновационная культура будущего педагога: опыт структурно-функционального анализа

Edyta Borys, Lidia Willan-Horla

Wspieranie procesów uczenia na przykładzie wybranych projektów edukacyjnych 

Anna Książak-Gregorczyk

Rola szkoły w podejmowaniu aktywności społecznej przez uczniów  

Halina Nikolai

Підготовка вчителів хореографії у суспільстві ризику: досвід вищої педагогічної освіти в Україні  

Anna Fidelus

Udział samoświadomości w procesie readaptacji społecznej byłych więźniów 

Urszula Gosk, Monika Dominiak-Kochanek, Ewa Maria Kulesza

Wybrane zasoby wewnętrzne i zewnętrzne młodzieży z dysleksją rozwojową i młodzieży bez dysleksji rozwojowej. Badania porównawcze 

Ryszard Jabłoński

Zachowania suicydalne dzieci i młodzieży wyzwaniem dla nauczyciela

Część pierwszą, zatytułowaną „O czynnikach zagrożeń rozwojowych”, rozpoczyna artykuł Wojciecha Sroczyńskiego Zagrożenie człowieczeństwa w ponowoczesnym świecie. Autor m.in. stawia pytanie o rolę pedagogiki i pedagogii w edukacji dla bezpieczeństwa oraz podkreśla znaczenie dyskursu pedagogiki humanistycznej, pozytywnej, w kształtowaniu człowieczeństwa, przywróceniu wzorów tradycyjnego ładu społecznego, edukacyjnego i kulturowego, roli autorytetu w budowaniu ładu moralnego i relacji międzypokoleniowych. Problematykę zagrożeń w rozwoju człowieka kontynuuje Iwona Wagner w rozprawce Zagrożenie korupcją w Polsce – wybrane aspekty zjawiska, odnosząc się do skutków transformacji w Polsce, tj. bezrobocia, ubóstwa, patologii, marginalizacji społecznej oraz podziału społeczeństwa na wygranych i przegranych. Zdaniem autorki, nierozwiązane problemy społeczne przyczyniły się do powstania zjawiska korupcji jako przejawu instytucjonalnej niewydolności państwa polskiego. Na szczególną uwagę zasługują w tej części opracowania dotyczące systemu parametryzacji. Kwestie te podjął Andrzej Olubiński w artykule System parametryzacji jako bariera rozwoju nauk społecznych i społeczeństwa, koncentrując uwagę na merytorycznej dyskusji w zakresie roli wprowadzonego w życie systemu parametryzacji oceny osiągnięć naukowych, ze szczególnym uwzględnieniem nauk społecznych. Autor podjął krytyczną analizę systemu parametryzacji w edukacji jako poważnego źródła zagrożeń oraz bariery w rozwoju nauk społeczno-humanistycznych. Olubiński nakłania przedstawicieli nauk humanistyczno-społecznych do zaangażowania w proces wartościowania takiej aktywności oraz osiągnięć badawczych, które będą sprzyjały realizacji humanistycznych celów rozwoju ludzkiego życia. Alina Sbruieva w eseju Трансформация университета в контексте создания Европейского пространства высшего образования charakteryzuje podstawowe obszary transformacji uniwersytetów europejskich w ramach systemu bolońskiego. Krytycznie do parametryzacji i globalizacji odniosła się Barbara Dobrowolska w eseju Globalizacja i parametryzacja w edukacji – upodmiotowienie czy masowość? Zdaniem autorki, do czynników źródeł rozwojowych człowieka należą unifikacja i uprzedmiotowienie podmiotów edukacyjnych, a tym samym sprowadzenie kształcenia i edukacji do kompetencji o charakterze technicznym, biurokratycznym. Problematykę podmiotowości uczniów w szkole podjął Damian Labiak w tekście Uczeń gimnazjum – przedmiot czy podmiot oddziaływań edukacyjnych?, prezentując wyniki badań empirycznych dotyczących poczucia podmiotowości uczniów szkoły gimnazjalnej. Autor poszukuje odpowiedzi na następujące pytania: Czy i w jakim stopniu uczniowie czują się podmiotami oddziaływań edukacyjnych? Czy i jakie mają poczucie sprawstwa swoich działań oraz wyborów? Czy i jak dalece respektowane są ich prawa? Jak oceniają relacje interpersonalne między sobą a swoimi nauczycielami?

Część druga, zatytułowana „Dryfowanie w kierunku choroby i destrukcji”, wprowadza Czytelnika w problematykę uwarunkowań społeczno-edukacyjnych, kulturowych, politycznych oraz cywilizacyjnych, które stanowią zagrożenie ludzkiej godności, świata wartości i zdrowia, prowadząc do destrukcyjnych zachowań, a tym samym odbierając nadzieję na człowieczeństwo. Otwiera ją artykuł Aliny Rozłuckiej Autorytet oraz osoby ważne i znaczące w opiniach studentów, zawierający tematyczną analizę badań własnych nad studentami w tym zakresie. Z przeprowadzonych badań wynika, że autorytet w życiu współczesnej młodzieży ulega obecnie zmianom, a jego miejsce zajmują osoby ważne i znaczące, najczęściej anonimowe. Opierając się również na wynikach badań empirycznych dotyczących młodzieży, Karol Konaszewski na przykładzie wychowanek Młodzieżowego Ośrodka Wychowawczego „Promyk” w Goniądzu rozważa zagadnienia autoidentyfikacji młodzieży nieprzystosowanej społecznie. Interesujący dyskurs nad edukacją seksualną dzieci i młodzieży podjęły Bożena Zawadzka i Agnieszka Klank, które przedstawiają zagadnienia związane z edukacją seksualną dzieci i młodzieży: problemy dotyczące zdrowia seksualnego i prokreacyjnego w ujęciu potocznym i profesjonalnym oraz czynniki ryzyka i możliwości ich zapobieganiu. Autorki podkreśliły znaczenie edukacji seksualnej dla rozwoju człowieka oraz działań prewencyjnych w odniesieniu do seksualizacji dzieciństwa, przedwczesnego rodzicielstwa i pedofilii. Kolejny artykuł, pióra Anety Uszkiewicz, podejmuje problematykę mobbingu i dyskryminacji w miejscu pracy oraz aspekty prawne w świetle danych statystycznych, nakreślając obraz zjawiska mobbingu w Polsce. Michał Kurzyński oraz Cezary Kurkowski w artykule Psycho­pedagogiczne i karnomaterialne aspekty przemocy wobec małoletniego w rodzinie koncentrują uwagę na ukazaniu skali zjawiska przemocy w rodzinie, psycho­pedagogicznych aspektach przemocy oraz legislacyjnym ujęciu pomocy w sytuacji przemocy. Wskazali również przykłady działań, rozwiązań i programów pomocy oraz wsparcia ofiar przemocy w rodzinie. Część tę domyka esej Piotra Zdunkiewicza Chcemy być tacy jak wy. Gruzja u progu Europy, który ukazuje sytuację międzynarodową Gruzji, szczególnie w tworzeniu relacji z partnerami politycznymi. Autor obszernie prezentuje zagadnienie pomocy społecznej i aktualnych problemów nurtujących współczesną Gruzję oraz rolę Polski w demokratyzacji Gruzji. 777 W trzeciej części książki, noszącej tytuł „Edukacja humanistyczna jako profilaktyka i terapia wobec choroby”, znalazło się dziewięć artykułów poświęconych edukacji humanistycznej i proekologicznej oraz terapii i wsparciu jako działaniom profilaktyczno-kompensacyjnym. Problematykę ontologiczno-egzystencjalną personalizmu podjął Ryszard Podgórski w rozprawce Personalizm aksjologiczny wobec wyzwań współczesności. Autor szuka odpowiedzi na pytania: Co należy robić, aby nie pogubić się w świecie pełnym sprzeczności, zamętu i przemian? Jak zachować zdrowy rozsądek i znaleźć rozwiązanie? Prowadzi teoretyczny dyskurs dotyczący świata wartości wobec zagrożeń i wyzwań współczesnego świata. Zdaniem Podgórskiego świat, w którym przyszło nam żyć, nie jest doskonały. Potrzebuje przemian, o czym świadczy każda nierówność, najmniejsza niesprawiedliwość, wszelkie zło. Podobnie Sebastian Sobczuk w kolejnym artykule, zatytułowanym Wartości proekologiczne w ujęciu personalistycznym szansą przezwyciężenia globalnego kryzysu środowiska, ukazuje przyczyny zbliżającego się zagrożenia. Zdaniem autora człowiek współczesny coraz wyraźniej zaczyna doceniać wartości, które mogłyby go zabezpieczyć przed kryzysem ekologicznym świata. Z drugiej zaś strony, człowiek współczesny zapomniał o wartościach duchowych, kulturowych lub wartościach wyższych, gubiąc po drodze „być – czuć” w pogoni za „mieć”. W obliczu sytuacji kryzysowej współczesnego globalnego człowieka Elena Kozlova przedstawia w eseju Инновационная культура будущего педагога: опыт структурно-функционального анализа elementy struktury innowacyjnej kultury przyszłego pedagoga. Autorka zwraca uwagę na całokształt innowacyjnej kultury przyszłego pedagoga jako systemowej formacji światopoglądowej, twórczej, informacyjnej i technologicznej. Kolejne dwa artykuły trzeciej części tomu skupiają się na roli szkoły i wspierania procesów uczenia się na podstawie danych projektów edukacyjnych. Edyta Borys i Lidia Willan-Horla w eseju Wspieranie procesów uczenia na przykładzie wybranych projektów edukacyjnych skoncentrowały się na modelu humanistycznym i krytycznym, odnosząc się do udziału i doświadczeń wyniesionych z dwóch inicjatyw edukacyjnych: projektów „Umiem się uczyć” i „100 osób – 100 możliwości”. Autorki odwołały się do poznawczego, emocjonalnego i społecznego wymiaru uczenia się, wskazując na możliwość wykorzystywania ich w praktyce edukacyjnej. Następny tekst, pióra Anny Książak-Gregorczyk, dotyczy roli szkoły w podejmowaniu aktywności społecznej przez uczniów. 

Zdaniem autorki stosowanie w szkole odpowiednich metod pracy dostosowanych do rozwoju osobowości uczniów pozwoli na uzyskanie zarówno przez nich, jak i ich nauczycieli poczucia godności, podmiotowości i akceptacji wśród społeczeństwa. Halina Nikolai w artykule Підготовка вчителів хореографії у суспільстві ризику: досвід вищої педагогічної освіти в Україні prowadzi teoretyczny dyskurs oraz poddaje szczegółowej analizie kształcenie nauczycieli choreografii na Ukrainie w zagrożonym społeczeństwie. 

W części trzeciej znajdują się również artykuły dotyczące leczenia choroby przez terapię, opiekę i wsparcie. Autorzy wskazują różnorodne formy opieki, wsparcia i terapii w odniesieniu do dzieci, młodzieży i dorosłych, doświadczających sytuacji kryzysowych, traumatycznych i destrukcyjnych. Anna Fidelus w artykule Udział samoświadomości w procesie readaptacji społecznej byłych więźniów podejmuje kwestie funkcji samoświadomości w życiu człowieka z perspektywy pedagoga oraz analizuje czynniki i mechanizmy kształtujące świadomość siebie, odnosząc się do samoświadomości byłych więźniów. Urszula Gosk, Monika Dominiak-Kochanek i Ewa Maria Kulesza w eseju Wybrane zasoby wewnętrzne i zewnętrzne młodzieży z dysleksją rozwojową i młodzieży bez dysleksji rozwojowej. Badania porównawcze skupiły uwagę na poszukiwaniu pozytywnych i mocnych stron ucznia z dysleksją na podstawie podmiotowego podejścia do człowieka, które nabiera wymiaru naukowej, społecznej i terapeutycznej konieczności. Zaprezentowane badania wpisują się w nurt orientacji pozytywnej, rozwijanej w ostatnim czasie w obszarze pedagogiki, psychologii i innych nauk społecznych, akcentującej zasoby jednostki sprzyjające jej rozwojowi, poczuciu szczęścia, satysfakcji i jakości życia. W ostatnim artykule, zatytułowanym Zachowania suicydalne dzieci i młodzieży wyzwaniem dla nauczyciela, Ryszard Jabłoński przedstawia wyniki badań studentów kierunków nauczycielskich i czynnych nauczycieli dotyczące poziomu wiedzy z suicydologii i opinii na temat samobójstw. Zdaniem autora ważnym zadaniem w profilaktyce zachowań suicydalnych jest podnoszenie umiejętności zawodowych nauczycieli, pedagogów i innych pracowników oświaty w tej dziedzinie. 

W kontekście powyższych stwierdzeń sądzimy, że wszystkie części, a w ich ramach poszczególne teksty, które składają się na całość niniejszego tomu „Zagrożonego Człowieczeństwa”, w określonym stopniu wpisują się w zasygnalizowane problemy: z jednej strony, coraz bardziej widocznego karlenia człowieka jako istoty z natury moralnej oraz autonomicznej i podmiotowej, z drugiej zaś różnorodnych czynników społeczno-edukacyjnych oraz cywilizacyjnych, które z osoby ludzkiej w coraz większym stopniu i zakresie czynią w pewien sposób inteligentne, ale posłuszne maszyny zdolne do wykonywania antyludzkich rozkazów; konstatujące wybrane skutki procesów desocjalizacji w postaci uprzedmiotawiania, postaw przemocy i agresji, zabijania tożsamości oraz dryfowania w kierunku choroby i destrukcji, a zarazem pokazujące alternatywne formy ratowania „dobrej ludzkiej natury”, m.in. przez rozwijanie edukacji humanistycznej i proekologicznej oraz uruchamianie edukacji środowiskowej w postaci rozwijania różnorodnych form opieki, terapii, pomocy i wsparcia, ale również rozwijania kompetentnej pedagogiki prewencyjnej. Temu ostatniemu problemowi poświęcona jest zasadniczo trzecia część niniejszego tomu. Istota tego problemu sprowadza się do postulatu związanego z koniecznością poszerzania obszaru intencjonalnej edukacji przez profesjonalizację opieki, wsparcia, pomocy i terapii, ale również podjęcie działań o charakterze zapobiegawczym wobec potencjalnych zagrożeń społecznych.

W sumie uważamy, że całość trzeciego tomu „Zagrożonego Człowieczeństwa”, poświęconego źródłom zagrożeń i patologii społecznej oraz formom profilaktyki i społecznego wsparcia, wydaje się pozycją niezwykle aktualną i ważną w obliczu coraz bardziej widocznej degradacji istoty ludzkiej oraz coraz bardziej ewidentnych zjawisk ignorowania demokratycznych postaw społecznych. W tym kontekście jest to również pozycja spełniająca rolę swoiście pojmowanej edukacji społecznej, mogąca poszerzyć edukacyjną świadomość wielu osób oraz grup, którym nie obojętna jest obrona zagrożonego człowieczeństwa.

Andrzej Olubiński

Monika Suska-Kuźmicka

Książka Od źródeł zagrożeń i patologii do profilaktyki i wsparcia pod redakcją naukową Andrzeja Olubińskiego i Moniki Suskiej-Kuźmickiej jest kontynuacją problematyki zagrożonego człowieczeństwa, która była eksplorowana w poprzednich dwóch tomach serii. […] opracowanie […] podejmuje kwestie źródeł zagrożeń i patologii oraz przybliża propozycje różnych form profilaktyki i wsparcia, a w tym aspekcie ma kapitalne znaczenie dla budowania nowej wiedzy o zagrożeniach i patologiach społecznych, a także projektowania rozwiązań praktycznych w objętym tematem obszarze. […]

Rozważania zawarte w tomie można odnieść do dwóch zasadniczych problemów: szeroko rozumianej diagnozy różnych procesów społeczno-edukacyjnych w kontekście zagrożeń i dewiacji, jak również kształtowania systemu wartości oraz propozycji nowych programów, metod i form działań związanych ze wspieraniem procesów edukacyjnych w dobie zagrożeń. Książka przybliża też rolę różnych instytucji wychowawczych i socjalnych przyczyniających się do stwarzania korzystniejszych warunków rozwoju w dobie społeczeństwa ryzyka. Poszczególne teksty odzwierciedlają coraz bardziej widoczny niepokój przedstawicieli nauk społecznych, wskazując na różne typy zagrożeń ponowoczesności oraz troskę o lepszą przyszłość.

Z recenzji dr hab. Ewy Kantowicz, prof. UWM