Oficyna Wydawnicza "Impuls"

Wstęp        

Część pierwsza
Realia współczesnego wychowania fizycznego 

1.    Z rysem historycznym w tle    
2.    Obraz współczesnej fizycznej edukacji w jej teorii i oczekiwaniach społecznych   
3.    Wskazania metodyczne w świetle potrzeb codzienności      
4.    Struktura procesu edukacji fizycznej    
4.1.    Fizyczne kształcenie        
4.2.    Fizyczne wychowanie    
5.    Zdobycze, niedobory, zaniechania i zaniedbania – reasumpcja 

Część DRUGA
Obszary współczesnych priorytetów metodycznych       

1.    Uczeń i jego status   
2.    Nauczyciel i jego powinności       
3.    Aksjologia ciała dzisiaj       
4.     Cele wychowania fizycznego obecnie i na przyszłość  
5.    Inny obraz zajęć szkolnych        
5.1.    Etapy fizycznego kształcenia i wychowania 
5.2.    Prymat wychowania   
5.3.    Indywidualizacja z prawem wyboru   
5.4.    Znaczenie wiedzy   
5.5.    Zdrowie jako paradygmat      
5.6.    Twórczość nauczycielska i uczniowska   
6. Warto pytać…      

Zakończenie    

Posłowie      

Piśmiennictwo   

Aneks      

Wstęp

Metodyka wychowania fizycznego należy do dydaktyk szczegółowych i w swoich procedurach wyznacza drogi postępowania w fizycznym kształceniu oraz wychowaniu młodego pokolenia. Wszystkie wskazania formułowane w jej obrębie są zorientowane na realizację celów i zadań wyznaczonych temu przedmiotowi szkolnemu. Dlatego jej zasoby szczegółowo informują o tym, jak organizować ten proces, ustalają jego zakres rzeczowy, podają sposoby nauczania i wychowania oraz proponują kryteria oceny efektów. Jest więc podstawowym i kompletnym narzędziem dydaktycznym w ręku nauczyciela, warunkującym skuteczność jego czynów. Jeśli dawne systemy oświatowe uwzględniały wychowanie fizyczne, to zawsze były dla niego ustalone powinności oraz sposoby ich realizacji. Niektóre z nich nadal funkcjonują i dlatego w tym opracowaniu pojawia się reminiscencyjne wejrzenie, które wydaje się zasadne, ponieważ przeszłość pozostawiła po sobie wiele wartościowych wskazań.

Wychowanie fizyczne jako składowa edukacji istnieje od co najmniej dwóch wieków. Można uznać, że jest schedą po oświeceniowym namyśle nad jego rolą w tym nurcie. Powszechnie wiadomo, że środowisko lekarskie jako pierwsze dostrzegło go i doceniło w nim znaczenie aktywności fizycznej, która miała wspierać „rozwój dziecięcia i jego systematu” (J. Śniadecki) poprzez ruch. Uświadamiano także, iż ten czynnik jest niezwykle ważnym stymulatorem rozwijającego się młodego organizmu, głównie w pomnażaniu jego zasobów morfologicznych i zdrowotnych. Później odkryto, że może spełniać służebną funkcję w przygotowaniu sprawnościowym młodzieży do walki o odzyskanie niepodległości i jej utrzymaniu. Widziano w nim również możliwość rozwijania dzielności, urody ciała, a nade wszystko sprawności fizycznej oraz użytecznej krzepkości w życiu codziennym. Wraz z tymi – rozszerzanymi – powinnościami przyjęto, że nie tylko czynnik zdrowotno-sprawnościowy w nim istnieje, lecz także jest zdolne przyczynić się do rozwijania aksjologicznych wyzwań, które mogą kształtować osobowość wychowanków. Prawda, dobro, piękno, patriotyzm, dzielność, uczciwość, empatia, rzetelność, szacunek do drugiego człowieka – będące etycznymi uniwersaliami – są zdolne się w nim wykluwać i tylko odnalezienie sposobów ich wydobycia w jego procesie było kwestią czasu. Takimi treściami nauka o wartościach ogólnoludzkich zaczynała torować sobie drogę w tym przedmiocie szkolnym.

Dopisanie aksjologii do procesu edukacji fizycznej, a w niej spraw związanych z wartościami ciała, następowało etapowo. Ostatecznie miało to miejsce w drugiej połowie ubiegłego wieku, kiedy w teoretycznej wykładni sprawy wychowania zaczęto traktować komplementarnie wraz rozwijaniem sprawności fizycznej ucznia. Wtedy te dwa obszary stworzyły fundament edukacyjnych celów, gdyż wychowaniu fizycznemu przydzielono powinność przygotowania do świadomego uczestnictwa w kulturze fizycznej. Obecnie przedmiot ten postrzega się jako jedną z dróg wiodących podmiot ku samorealizacji w tym wycinku rzeczywistości kulturowej, kiedy dbałość o sprawność i wydolność funkcjonalną organizmu staje się stylem bycia i życia wielu osób. Jest to też jego naczelny cel edukacyjny, którego realizacja z biegiem lat staje się coraz bardziej złożona. Ponowoczesność wniosła bowiem wiele zmian trudnych do przewidzenia przez twórców teoretycznych wskazań stworzonych już kilka dekad temu. Pojawiły się też wielkie przewartościowania w życiu społecznym, a wraz z nimi inne potrzeby, jak również nowa skala podmiotowych wartości, które upowszechnia socjalizacja, zarówno naukowo sprawdzona, jak i lansowana przez mass media, czyli niekontrolowana, populistyczna, nastawiona na osiąganie najczęściej spektakularnych celów. Te fakty edukacja fizyczna jednak przeoczyła, tkwiąc w swojej tradycji i chyba też w złudnej nadziei, że podoła współczesnym oczekiwaniom. Stało się inaczej, gdyż jej ranga wyraźnie spadła, głównie ze względu na nadal stosowany w praktyce szkolnej rozległy archaizm treściowy i metodyczny. W trzecim tysiącleciu zabrakło jakże potrzebnej kontynuacji prac nad nową, uaktualnioną rolą tego przedmiotu szkolnego.

Przed nakreśleniem organizacyjnych i metodycznych sugestii na obecne czasy z myślą o przyszłości zdecydowano się przedstawić, jak rodził się namysł nad rolą wychowania fizycznego i jak wyglądała ewolucja jego metodycznych powinności w ciągu wieków. Ukazano również teoretyczne implikacje, które do tych rozstrzygnięć wiodły, strukturę edukacji fizycznej, czym dysponuje współczesna metodyka wychowania fizycznego, jakie ma efekty, ale też czego nie czyni. Wszystkie te myśli zawarto w podrozdziałach będących pierwszą częścią, w której następuje zwięzły opis genezy oraz aktualnego obrazu tego przedmiotu szkolnego. Na podstawie takiej skondensowanej „inwentaryzacji” podjęto próbę wskazania niezbędnych metodycznych przeobrażeń wraz z ich uzasadnieniami, które mogą zadecydować o przyszłej pozycji wychowania fizycznego. Stanowią one treść części drugiej, gdzie wykazano główne kierunki przemian, jakie powinny nastąpić. Nie wyszczególniano stosowanych w dydaktyce zasad, metod, form, kształcenia i wychowania, ponieważ literatura przedmiotowa jest niezwykle bogata w ich opisy i byłoby to tylko powtarzaniem wielu oczywistości dydaktycznych. Dlatego wybrano tylko fundamentalne składowe procesu, które – w subiektywnym odczuciu – są zdolne dokonać pozytywnych przeobrażeń i mogą być inspirującym źródłem uszczegółowień dla kreatywnych nauczycieli. W podsumowaniu wybrzmiewają autorskie dywagacje i przewidywania, co się może wydarzyć, jeśli wskazane zmiany będą podążały we właściwych kierunkach albo jeśli nadal będzie istniało status quo. Dla lepszego zrozumienia znaczenia tych niezbędnych czynów w zamieszczonym na końcu publikacji słowniku przygotowano hasła, których uwzględnianie może wpłynąć na kształt wychowania fizycznego teraz i w przyszłości.

Wiele stwierdzeń może budzić kontrowersje, bo jest to przecież subiektywny pogląd na ten segment edukacji, nie zawsze zbieżny z istniejącymi realiami, opiniami i trendami, a także codzienną   praktyką.   Jednak   dzięki   temu   można   oczekiwać, że łatwiej uda się wyzwolić krytyczne spojrzenie, polemikę, dyskurs i – co najważniejsze – stworzyć nowe propozycje rozwiązań, których brak jest dziś bardzo widoczny. Żywiona jest więc nieśmiało nadzieja, że książka zainspiruje do namysłu nad inną – kreatywną – rolą wychowania fizycznego na miarę współczesności, gdyż obecna już wyczerpała swoje możliwości i tkwi w coraz większym marazmie. Czas biegnie i wraz z jego upływem zachodzą zmiany we wszystkich sferach życia, także w kulturze fizycznej, do której wiedzie młode pokolenia nasze wychowanie fizyczne spełniające edukacyjną misję. Zebrane w publikacji myśli krążą zatem nieustannie między teorią wytyczającą dla niego szlaki a praktyką, która powinna po nich podążać, ale nie jest to przez nią czynione z chęcią. Książka podpowiada, co należałoby wdrożyć i usprawnić w edukacji fizycznej, by oryginalność nauczycielskich pomysłów zjednywała jak najliczniejszą grupę dzieci i młodzieży w ich przysposabianiu do kultury fizycznej. W tym subiektywnym spojrzeniu na rolę wychowania fizycznego wyłoniły się fundamentalne kierunki zmian, na których powinno się opierać. Takie hasła jak wychowanie, uczniowski wybór i jego przedmiotowa wiedza, indywidualizacja, kreatywność oraz zdrowie są kluczem prowadzącym do niezbędnych przewartościowań w omawianym przedmiocie szkolnym. Nad nimi góruje humanizacja całokształtu tego procesu. Wydaje się, że one zadecydują o innym jego obrazie teraz i w przyszłości.

Ten rodzaj pisarstwa, będący swoistym rodzajem dydaktycznej publicystyki, wspieranej stosowną teorią i przykładowymi rozwiązaniami praktycznymi, zezwala na snucie projektów, które są w dużej mierze wytworem wyobraźni autora i jego oczekiwań. Jednak w tym przypadku mają one solidne oparcie w realiach i potrzebach tego przedmiotu szkolnego. Nie są to imperatywy ani niepodważalne normy, a jedynie przesłanki zmodyfikowania przebiegu fizycznej edukacji. Wiele myśli przedstawionych w publikacji nawiązuje do wcześniejszych opracowań autora i stąd częste odsyłacze do innych tytułów, bo z nich wyłuskiwano to, co powinno stać się domeną współczesnej metodyki. Jeśli zaprezentowane pomysły zyskałyby zwolenników skłonnych do wdrożenia zmian we wskazanych kierunkach, mogłoby zaistnieć to, czego się najbardziej oczekuje – nowe spojrzenie na powinności tego wielce zasłużonego dla oświaty przedmiotu szkolnego.

Metodyka wychowania fizycznego jako jedna z przedmiotowych dydaktyk szczegółowych jest dla nauczyciela, jak pisze autor, „podstawowym i kompletnym narzędziem”, które determinuje efekty pracy dydaktyczno-wychowawczej. Książka Józefa Węglarza stanowi nowe i, jak sam przyznaje, subiektywne spojrzenie na rolę wychowania fizycznego w zmieniającym się świecie. Jak przystało na wytrawnego znawcę zagadnienia, autor w swoisty sposób sygnalizuje czytelnikowi, że obecnie wychowanie fizyczne musi sprostać oczekiwaniom i potrzebom współczesnego młodego pokolenia, które „żyje w świecie «baniek informacyjnych», wypracowywanych przez algorytmy nieraz z pomocą sztucznej inteligencji, które ślą treści wyselekcjonowane, mocno trafiające do wyobraźni, oczekiwane przez nich, uwalniające od osobistej refleksji, sugerowane jako jedyne i słuszne. […] Edukacja, w tym fizyczna, częstokroć bywa wobec tych zjawisk bezradna, bo dysponując klasycznymi środkami i metodami, nie jest wystarczająco przygotowana do konfrontacji z nimi”. Proponowane w publikacji rozwiązania mogą być dla pedagogów fizycznych pomocne w kreowaniu współczesnego wychowania fizycznego, a jeżeli „zyskałyby zwolenników skłonnych do wdrożenia zmian we wskazanych kierunkach, mogłoby zaistnieć to, czego się najbardziej oczekuje – nowe spojrzenie na powinności tego wielce zasłużonego dla oświaty przedmiotu szkolnego”. Książkę Józefa Węglarza w pierwszej kolejności rekomenduję nauczycielom akademickim przygotowującym studentów do pracy z dziećmi i młodzieżą. Jej treści będą niezwykle przydatne również dla nauczycieli wychowania fizycznego na każdym etapie edukacyjnym.

Z recenzji dra hab. Eligiusza Madejskiego, prof. nadzw. AWF w Krakowie